2. Белок-белокпен әрекеттесу көмегімен реттелуі Кейбір ферменттер өз белсенділігін белок-белокпен әрекеттесу нәтижесінде өзгертеді. Осы әдіспен фермент белсенділігін өзгертудің екі механизмі бар: Белок- активаторының қосылу нәтижесінде ферменттің активтенуі (фермент аденилатциклазаның G-белоктың α-суббірлігінің көмегімен активтенуі және протомерлердің диссоциация мен ассоциация нәтижесінде каталитикалық белсенділігінің өзгеруі). Мысал ретінде протеинкиназа А ферментінің реттелуін протомерлердің диссоциация мен ассоциация нәтижесінде каталитикалық белсенділіктерінің өзгеруімен байланыстылығын қарастыруға болады.
Протеинкиназа А(цАМФке - тәуелді) екі түрлі төрт суббірліктен тұрады: екі реттеуші (R) және екі каталитикалық (С). Осындай тетрамер каталитикалық активсіз. Реттеуші суббірліктерінде төрт циклді 3',5'-АМФ (цАМФ) пен байланысу бөліктері бар (әр суббірлікке екеуден). Төрт молекула цАМФ екі реттеуші суббірлікке қосылуы протомерлердің құрылысының өзгеруіне әкеледі, тетрамерлі комплекс диссоцацияланады; Осы кезде екі белсенді каталитикалық суббірліктер бөлініп шығады (2.20 сур.bioximija.ru.2012). Белсенді протеинкиназа А АТФтен фосфор қышқылының қалдығын белоктағы аминқышқылдарының арнайылықты -ОН топтарына тасымалдануын катализдейді (яғни белоктың фосфорлануын туғызады).
активті
активсіз
2.20- сурет. Протеинкиназа А (ПКА) белсенділігін белок-белоктық әрекеттесу көмегімен реттеу Реттеуші суббірліктерден цАМФ молеклаларының бөлініп шығуы реттеуші және каталитикалық суббірліктердің ассоциациясына әкеліп белсенді емес комплекс түзіледі.
3. Фосфорлану-дефосфорлану жолымен ферменттің каталитикалық белсенділігін реттеу. Биологиялық жүйелерде ферменттердің белсенділігін ковалентті модификация көмегімен реттеу жиі кездеседі. Ферменттерді химиялық модификациялауда кең таралған және тез фосфорлану-дефосфорлану әдісі. Ферменттің -ОН топтары протеинкиназа (фосфорлану) және фосфопротеинфосфатаза (дефосфорлану) ферменттері арқылы фосфорлануға ұшырайды. Фосфор қышқылының қалдығының қосылуы активті орталықтың құрылысының және каталитикалық белсенділігінің өзгеруіне әкеледі. Нәтиже екі жақты болуы мүмкін: кейбір ферменттер фосфорлануда активтенеді, ал басқалары керісінше активсізденеді (2.21 сур.bioximija.ru.2012). Гормондар протеинкиназа мен фосфопротеинфосфотазалардың белсенділігін реттейді, бұл сыртқы орта жағдайына байланысты метаболиттік жолдардың маңызды ферменттерінің белсенділігін өзгертіп отыруға мүмкіндік береді.
