Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы



Pdf көрінісі
бет110/287
Дата07.01.2022
өлшемі1,76 Mb.
#20525
1   ...   106   107   108   109   110   111   112   113   ...   287
Байланысты:
8e10fd01cc60087f7a7a338573861826

а  графемасы   басқа  <ы>,   <о>,   <ө>  инварианттарының
таңбаларына қарағанда жиі түсіріліп отырған. Мысалы, дғ
(адағ), дғр (адғыр), йғучы (айғучы), нығ (анығ). Ал сөз соңында
жүйелі   таңбаланады:  бунча,  йзқа  (йазықа),  кче  (кече).   Сонда
таңбаланған дыбыс ашық езулік (а, е, ә) әрпіне қалай кодталған
және рунист ғалымдар қалай топшылаған?
Ол,   біріншіден,   біздің   ойымызша,   өзге   үш   дауысты   фонема-
ның ескерткіштерде белгілену маркерлігімен өлшенеді. Өйткені

a
e
 > дауыстысынан басқа < 
o
y
 >, < 
Y
o
 >, < 
ы
і
 > гиперфонема-
лары инициал позицияда да, І-буында  да жүйелі таңбаланып
отырса, ( ыдқ (ыдуқ), өлглі (өлгелі), үчн (үчүн)), <ү>, <у> фоне-
малары барлық позицияда беріледі. Сонда 
o
y
 , 
Y
o
 , 
ы
і
 графема-
153


лары таңбаланғанда, бұлардың фонемасы және дыбыс реңктері 
a
оқылады, ал бұл әріптер болмаған жағдайда < 
e
(
э
)
> фонемасы
дауыссыз дыбыс таңбасының жуан-жіңішкелігіне қарай не [а],
не [е], [ә], [э] болып оқылады. Проф. А.Аманжолов көне түркі
тілінде  а  графемасымен  <а>,   <е>  фонемасы   ғана   белгіленді
десе, Ғ.Айдаров, С.Хасановалар  <ә>  фонемасы да таңбаланды
дейді.
Проф. Б.Сағындықұлы көне түркі тілдеріндегі алғашқы да-
уысты фонема ретінде а-ны атайды). Сонда жиі дыбыстала-тын
фонеманың   таңбасын   үнемдеу   арқылы   жазу   экономиясы
жасалған дейміз. Дауыссыз дыбыстан басталатын сөздің алды-
нан түсірілген дауыстыны қателесіп қалпына келтіреміз дейтін
қауіптің болмайтын себебі түркі тілінің дыбыстық ерекшелігін,
лексикасын білуге байланысты. Айталық, брзун (барзун) – бар-
сын, мңа (маңа) – маған, мн (мен) – мен сөздері “түсірілген”


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   106   107   108   109   110   111   112   113   ...   287




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет