Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы
орыс жазуының ықпалынан шығып отырған
жүктеу/скачать 2,31 Mb. Pdf көрінісі
|
| орыс жазуының ықпалынан шығып отырған дейміз: орыс
сөздерін жазуда цитаталық принципті түбегейлі қолдану, оның ішінде әсіресе сол тілдің қосымшасын түсіріп жазбау: секунда (секунд емес), цитата (цитат емес) т.б.; орыс тілі сөздеріне қазақ тілі қосымшаларын жалғауда ы, і әріптерінің дәнекерлігін орынсыз пайдаланбау: фондқа, шрифтке, банкке; бұрыннан дыбыстық жағынан игеріліп жазылған сөздерді, түпнұсқасына көшіріп жазу: ящик (жәшік емес), батист (бәтес емес), ботин- ки (бәтеңке емес), русь (орыс емес), суд, область; жіңішкелік белгісіне аяқталған сөзге тәуелдік жалғауының ІІІ жағын қосқанда, ь-белгісін түсірмей жазу: рольі, котрольі; қосар да- уыссызбен аяқталған орыс сөздеріне қосымша жалғағанда бір әріпті түсірмей жазу: классқа, конгресске; орыс тілінен енген сөздің соңғы буыны жуан болса, жуан, жіңішке болса, жіңішке қосымша жалғау; һ әрпі қолданылған кірме сөздерді белгілеу үшін х әрпін х арқылы жазу; миуа, қиуа сөздерін миюа, қиюа деп орфограммалау; күрделі сын есімдерді бірге таңбалау; орыс сөзін русь деп алу (Ә.Ермеков); ойөріс, атүсті, атсалысты, аяқкиім, жемшөп т.б. сөздерді бірге жазу (Ә.Ермеков); орыс тілінен енген сөздерді бірыңғай түпнұсқа принципімен жазу (А.Ысқақов). Жеке дыбыс таңбаларынан пікірдің көбі и әрпінің емлесіне қатысты айтылған. 1956ж. Тіл және әдебиет институты әзірлеген орфографияның жаңа жобасын талқылауға шақырылған жина- лыста М.Балақаевтың қосарлы ый, ій таңбаларының орнына и әрпін жазуды ұсынған пікіріне С.Аманжолов қарсы шығып, “Балақаевтың қазақ тіліне шабуыл жасауы” деп санаған. И дыбысы ки дегенде бір әріппен, қи дегенде екі әріппен (қый) жазылды. Барлық позицияда да и әрпінің қабылдануына сол жылдары оқу-педагогика баспасының редакторы болып қызмет еткен Р.Сыздықованың сөйлеген сөзі үлкен себеп болды дейді, газет тілшілері. Сөйтіп, біресе ый (қыйын), біресе и (иық, ғылми), енді бірде екі варианты да қатар қолданылып жүрген (қағида//қағыйда) және жіңішке буында и-мен, жуан буында ый-мен берілген и әрпінің емлесі бір ізге түсіріле бастайды. Десек те, йы, йі-ге біткен сөздерге көсемшенің й жұрнағы қосылғанда, йый орнына бір ғана и таңбасын жазу: ұйиды, байиды – ұиды, баиды, и-ды қосар таңбасымен қалдыру сияқты екі жақты пікір-лер болды. жүктеу/скачать 2,31 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|