Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы
Қазақ тілінің өзіне тән дыбыстары қалай таңбаланады?
жүктеу/скачать 2,31 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- -a, - ă, – э, – і, – ŭ, – ь, – o, – ц, – е. Дауыссыздардан
| Қазақ тілінің өзіне тән дыбыстары қалай таңбаланады?
Дауыстыларды диакритикамен: <ә> фонемасын ä/ă таңба- ларының, <ө> фонемасын ц/ŏ әріптерінің бірімен, <ұ> дыбы- сын ŭ, <ү> дыбысын ь әрпімен, <ы> дыбысын э, <і> дыбысын і әрпімен беру немесе дәйекше арқылы белгілеуге болады. Сонда қазақ тілі дауыстылары үшін (егер дәйекше қолда- нылмаса) латын жазуының мына таңбалары лайық: -a, <ә>- ă, <ы> – э, <і> – і, <ұ> – ŭ, <ү> – ь, Дауыссыздардан <қ> фонемасының бірнеше таңбасы ұсынылып жүр: Qq, Кк, Í í әріптері, ал <к> фонемасы үшін Кк және Сс таңбалары тең ұсынылып жүр. Егер бір инвари-ант фонеманың жазуда таңбаланатын варианттары өзара ұқсас әріппен берілуі керек деген әліпби теориясына салсақ, онда жуан дауыссызды <қ>-к, ал жіңішке дауыссызды <к>-í деп таңбалау дұрыстыққа әкеледі. Ал егер қабылданған әліпбиде сол дауысты беруге сәйкес келетін әріп таңбасы (мұнда, мысалы Qq – әрпі) болса, онда әліпби мүмкіндігін пайдалану дұрыс деп танылады. Біздің ойымызша, <қ> фонемасы үшін басы артық диакритикалық таңбадан гөрі, q әрпін қолдану тиімді. Ал <к> фонемасына к таңбасы бар, <ң> фонемасын ŋ әрпімен, <ш> өзге түркі әліпбилеріне сай ş әрпімен таңбалаймыз. Енді бір пікір “орыс жазуындағы я, ю әріптері а, у фонемаларының жіңішке варианттарын таңбалайды. Сондықтан қазақ жазуындағы бұл әріптер өз қызметінде тұрған жоқ, әрі са-уат ашу ісінде, тасымал жасауда, буын жігін үйретуде қиындық тудыратын таңбалар болып отыр. Кейбір сөздердің жазылуын жаттап алуға тура келеді (қояйын, аяйын)” дегенге саяды. Бірақ я, ю әріптері қазақтың төл сөздерінің дыбысталуына кері әсерін тигізгені туралы мәлімет болған емес. Бастауыш сыныпта бұл әріптерді <й> мен <а>-ның, <й>- мен <у>-дың қосындысы деп оқытады (тек и мен у-дың дыбыс құрамын дұрыс бермейді). Дегенмен я, ю, л әріптерінің қос дыбыс мәнін беруі сөздің буын құрамын белгілеуге зиянын тигізіп келді десе де, жазу үнемділігі үшін едәуір жеңілдік еткенін мойындау керек. Ендігі жазуда, мы-салы, аю, сою, қию сөздері ajuw, sojuw, qэjuw деп, 2-3 әріпті, не-месе компьютер тетігін артық басатын боламыз. Әйтпесе, ру, су, аю, қию сөздері екі, үш әріппен жазылса да ұ-рұу, сұу, а-йұу, қы-йұу деп, 4:3, 4:5 дыбыспен айтылып, екі буыннан құралады деп үйрету ауызша тіл мен жазба тілдің айырмашылығын көрсетер еді. жүктеу/скачать 2,31 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|