Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы
жүктеу/скачать 1,82 Mb. Pdf көрінісі
|
| у>, <ұ>, <ү>, <ы>, <і>, <и>,
<э>, <е> дыбыстарының фонемалық мәртебесін анықтау болды дейді проф. м.Жүсіпов. Ол 1) сөз ішінде ы, і қысаңдарын жазу// жазбау; 2) ұ, ү, у дыбыстарының дифферекциалды белгілері; 3) -ый, -ій дыбыс тіркесімін таңбалау деген проблемаларға ажыраған (Джусупов м. 1995). мұның бәрі ауызша тілдің үздіксіздігінен, сөз ішіндегі ды- быстардың өзара әсерінен шығады. Бұл құбылыстарды мәс- кеу фонологиялық мектебі (мФм) инвариант (негізгі реңк) , вариант (өздік реңк), вариация (бөгде реңк) ұғымдары арқылы түсіндірді (жақша ішіндегі қазақша баламаларын профессор н.уәли ұсынған). мФм ілімі бойынша, инвариант фонема – дыбыстың күшті жағдайындағы қалпы. Ол әліпбидегі әріп мәніне сәйкес. Қанша инвариант фонема болса, сонша әліпби таңбасы болуы керек де- ген осы ұғымнан пайда болды. Сөз мағынасын ажырататын фонема сөз ішінде іргелес кел- ген дыбыстармен әсерлесіп, өзінің негізгі реңкінен өзгеріп түрленеді. Сонда инвариант фонемалардың іргелес келген дыбыстық қоршаудағы уақытша көрінуі оның дыбыс қорын құрайды. Дыбыстық қор екі түрлі: өздік реңк, бөгде реңк түрінде көрінеді. Өздік реңк дегеніміз фонеманың әлсіз позициядағы түрле- 80 81 німінің әлді позициядағы басқа бір фонемамен сәйкес келуі. ал жалпы осы әлсіз позициядағы дыбыс түрленімдерінің қоры – фонема модификациясы болып табылады. мысалы, ақ үй, көк үй, ұзын, түнгі сөздеріндегі < қ>, <к>, <ы>, <н> фонема- лары айтылым актісінде іргелес дыбыстардың әсерінен өзгеріп, парадигмалық осьтегі < жүктеу/скачать 1,82 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|