п
әрпі жазуда <п> фонемасының
функциясында толық жұмсала алмады. Сондықтан бүгінде
п/б
дыбыстық вариант қатарларында мағыналық айырмашылық жоқ
(
бәле/пәле, пейіл/бейіл, парапар/барабар, палуан/балуан, пайым
-
дау/байымдау, шүберек/ шүперек
). Қазақ тілінде сөз аяғындағы
<б> фонемасы болмайды делінеді. алайда сөз аяғындағы <п>
дыбысы дауыстыдан басталатын жалғау жалғанғанда <б> дыбы-
сына айналғанмен, сөз мағынасы өзгермейді.
Біздіңше, осы позицияда – сөз аяғында <б-п> гиперфонема-
сы бар. мұнда позициялық түрленім таңбаланған сияқты. Көне
түркі тілінде сөз басында айтылмаған <
б>
фонемасы бүгінгі қазақ
тілінде сөз басында қолданылу жиілігі жағынан үшінші орында
(мырзабеков С. 2003: 59). ендеше аяққы позицияда да қолданылу
мүмкіндігі бар. Кезінде Х.Досмұхамбетұлы сөз аяғындағы
б
әрпін
п
әрпімен жазуға наразы болған (Досмұхамедұлы Х.
1998: 163). Студенттердің фонетикалық транскрипция жасаған
мәтіндерінде сөз аяғында [б] дыбысы естілетіні көрсетіледі.
Келесі гиперфонема қатарына
<н-ң>
жатады. Дыбыстардың
дүдәмалдығы әсіресе түбір ішінде кездеседі. Оған 1929ж. емле
принциптерінің “Сөздер жеке күйінде естілгенше жазылады.
Көне жұрнақ ықпалы мен түбірдегі дыбыстың өзгергені сол
күйінде жазылады (
күңгей, жоңқа
)” (Стенографиялық есеп,
1930) дегені де себеп болды. Қазіргі қазақ емлесінде
ң
әрпімен
ш
еңгел, қысылтаяң, моңғол, бастаңғы, дүңген, жөпшөңкі,
жәрмеңке, әмеңгер, аңқау, аңқаю, аңқию, аңсау, аңсар, қаңғу,
қаңқ, қыңсылау, қаңтар, қаңырау, тең, теңбіл, теңге, теңдеу,
теңкию, маңдай, қаңғалақтау, қаңбақ, лаңса, лаң, өң, өңгеру,
өңез, өңшең, міңгір, маңдай, маңыз, маңай, маңғаз, маңқа, маң,
мұңаю, мұң, саңғу, саңдақ, саңқ, саңылау, саңырау, оң, оңай,
оңаша, оңаза, оңалу, оңбаған, оңғақ, оңғару, оңдалу, оңдау,
оңдыру, оңқа, оңқай, оңтай, оңу, шәңгірлеу, шәңгіш, шеңбер,
шеңгел, іңгә, іңкәр, іңір
т.б. сөздері жазылады. мұнда <қ>, <ғ>,
<г>, <к> фонемаларымен іргелес айтылған
Достарыңызбен бөлісу: |
