х дыбысын
қ -ның реңкі деп табады. Өйткені ғалым
х -
ның мағына айыратын қызметі шамалы дегенге саяды.
Мысалы:
халық – қалық, құрметті – хұрметті, хажы – қажы деген сөздердің қайсысын қолдансақ та түсінікті дейді. Автор
көрсеткен бұл сөздердің ішінде тек
халық сөзі ғана бүгінде
х әрпімен таңбаланады.
Ал
құрметті, қажы сөздері негіз-гі
реңкке көшкен. Бұл қатарды
дастархан –
дастарқан, дихан – диқан, рахмет – рақмет деген сияқты,
екінші сыңары жазуда
кодификацияланып кеткен сөздермен толықтыра беруге
болады. Ендеше, әліпби құрамын өзгертудің қазіргі қарсаңында
һ әрпін алып тастау туралы ойлану керек.
Сонымен, А.Байтұрсынұлы қазақ грамматикасы мен
әліпбиін, емле ұстанымы мен орфограммалау әдістерін
саралаған алғашқы лингвистердің бірі.
Негізігі әдебиет :
А.Байтұрсынұлы Тіл тағылымы.
Алматы:
Арыс, 1992.
Пысықтау сұрақтары: 1. А.Байтұрсынұлы емлені неше жүйеге бөлді?
2. Таңба жүйелі емле, тарих жүйелі емле, туыс жүйелі емле,
дыбыс жүйелінің әрқайсысына сипаттама беріңіз.
3. А.Байтұрсынұлы жазуда инвариант фонема ғана таңбаланатыны
туралы қалай түсіндірді?
216
4. А.Байтұрсынұлы қысаң езуліктерді түсіріп жазудың қандай
фонологиялық себебін атады?
Тапсырмалар .
А.Байтұрсынұлының төмендегі пікірлеріне талдау жа- саңыз: «
р, л, у,
