Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы
жүктеу/скачать 1,76 Mb. Pdf көрінісі
|
Күдеринова Құралай монография Қазақ жазуының тарихы
- Бұл бет үшін навигация:
- Жалпы тіл біліміндегі үндесім заңының түсіндірілуі.
| сингармодыбыстип
деп атады. Ғалымның зерттеуі бойынша, қазақ сөздерінің жуан сингар- мотембрін 42%, жіңішке тембрін 29%, бейүндес буындарды 5%, бейүндес буынды кірме сөздерді 1,4 %, кірме лексиканы 16,1 % құрайды. А.Байтұрсынұлы қазақ тілі дыбыстарының негізгі үндесім заңын тіл үндесімі деп таныды. Ғалым зерттеуінде ерін үндестігі қосалқы, жанама құбылыс қатарында. Проф.Ә.Жүнісбек сингар- монизмді үндесім заңы , ассимиляцияны үйлесім заңы деп атай отырып, қазақ тілі үшін тіл үндестігінде ерін үндестігі де же-текші рөл атқарады деді. Проф. М.Жүсіпов лабиалды үндесімді дербес құбылыс емес, тек сингармонизм екі аспектісінің біреуі, қазақ тілі консонантизм жүйесінің бір сингармотипінде төрттен көп сингармодыбыс болады. Тек күшті позицияда ғана төрт түрі міндетті деп анықтады. Сингармонизмнің өзі сөзайырымдық қызмет атқармайды деді. Жалпы тіл біліміндегі үндесім заңының түсіндірілуі. Мысалы, Бодуэн де Куртэне үндесімді сөздегі буындар- ды құрайтын цемент десе, Қ.Жұбанов, В.А.Богородицкий, С.Кеңесбаев түбір мен қосымшаның бірлігін қамтамасыз ететін құбылыс деді. І.Кеңесбаев сөз бен сөздің, бір сөз тобы мен екінші сөз тобының шегін бөліп, жігін ажыратып тұрады деді, В.Н.Зиновьев сөзді фонетикалық бірлікте ұстайды десе, В.Гренбек, Х.Петерсен түркі тілдерінде ертеде екпін бас буын- да болған деседі, Ф.Е.Корш осы ілімді жалғастырып, бірінші буынға түскен екпіннен дауысты дыбыс гармониясы жасалды дейді. В.А.Виноградов пен А.А.Реформатский тіл сингармо- низмге бағынса, онда жалғамалы болғаны, орал-алтай тіл- деріндегі екпін сөз бірлігін синтагмалық тұрғыда белгілей-ді, сөздің парадигмалық тұрғыдағы ұйымдастырушысы үндестік заңы болады. Үндіеуропа тілдеріндегі екпін қызметін орал-алтай тілдеріндегі сингармонизм мен екпін бөлісіп тұрады деді. В.В.Радлов сингармонизм қызметін делимитативтік, яғни сөздің мағыналық бүтіндігін фонетикалық жағынан сипаттай- ды деп көрсетті. Және бұл заңдылықтың шығу төркінін сөз басындағы дауыстының екпініне байланыстырды. Ғалым қазақ тілінде екпіннің де рөлі бар екенін айтты. Н.А.Баскаков сингармонизмді түркі сөзінің бүтіндей ере- кшелігі, А.Жүнісбек негізгі просодикалық, артикуляция- акустикалық доминант, түркі сөздерінің негізі деп анықтады. Трубецкой мен Яковлев сөйлемдегі сөздердің шегарасын айқындайды деп шешті. Сонымен, сингармонизм парадигмадағы бүтіндікті, екпін синтагмадағы бүтіндікті белгілейді, сөз мағынасын фонема анықтайды, ал сөздің сөйлем ішіндегі дербестігі үндесім мен екпін арқылы анықталады. жүктеу/скачать 1,76 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|