Кэкен Аханов грамматика теориясының негіздері ж о га р ы оку оры ндары ны ц филология ф акульт ет т еріне арналган оқу цүралы

§ 21. Аффикстік морфемалар түбір морфемадан сөздердің

жүктеу/скачать 5,78 Mb.

Pdf көрінісі

бет	26/237
Дата	31.12.2021
өлшемі	5,78 Mb.
	#21265

1 ... 22 23 24 25 26 27 28 29 ... 237

Байланысты:
akhanov k grammatika teoriiasynyn negizderi

§  21.  Аффикстік  морфемалар  түбір  морфемадан  сөздердің
үлгілерін  (модельдерін)  жасауга  қатысы  жагынан  да  ажыратылады.
Аффикстік морфемалар  сөздердің белгілі  бір тобының қүрамында
гана  колданылса,  түбір  морфемалар  бір  емес,  эр  басқа  топқа
қатысты  сөздердің  қүрамында үшыраса береді.  Мысалы,  білімнен
деген  сөздің кұрамындағы  -ім  жэне -нвн  аффикстік  морфемалары
сөздердің зат есім деп аталатын тобында гана үшырасса,  біл деген
түбір  морфема  сөздердің  зат  есім  (мысалы:  білім)  деп  аталатын
тобында  гана  емес,  эртүрлі  топтарында,  мысалы,  етістіктер
тобында да (білдіру;  біліну,  білісу), сын есімдер тобында да (білгіиі,
білімді) үшыраса береді.  Түбір  морфемалар эр басқа формалармен
түрленетін  сөздердің  қүрамында  колданыла  алса  (мысалы,  жо-
гарыдагы  эр басқа сөз таптарының түрлену  формаларын  алыңыз),
аффикстік  морфемалар  біркелкі  формаларда түрленетін  сөздердің
қүрамында  колданылады.  Мүнымен  бірге  мына  бір  ерекшелікті
коса ескеру кажет:  аффикстік морфема сөздердің белгілі  бір тобына
телініп  шектеле  тұрса  да,  түбір  морфемага  қараганда  элдеқайда
жиі  колданылады.  Белгілі  бір  аффикстік  морфема  біртектес  түбір
24

морфемалардың  әлденешеуіне  жалғана  берсе,  белгілі  бір  түбір
морфема  санаулы  ғана  аффикстік  морфеманы  қабылдай  алады1.
Мысалы,  аффикстік  морфеманың  бірі  -   көптік  жалғауы  (-пар,  -
лер, -дар, -дер, -тар, -тер) күллі зат есім атаулы сөздердің (немесе
түбірлердің)  барлығына  бірдей  жалгана  берсе,  ж ер  деген  түбір
морфемаға  аффикстік  морфемалардың  барлығы  емес,  бірнешеуі
ғана жалғана алады.
Енді  түбір  морфема  мен  аффикстік  морфемалардың  әрқай-
сысына арнайы тоқталайық.

жүктеу/скачать 5,78 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 22 23 24 25 26 27 28 29 ... 237