МӨЖ 2.1. Басқару іс-әрекетін үйренудің жолдарында кездесетін қиындықтарға талдау жасау Басқару іс-әрекеті сапалық параметрлердің әртүрлі деңгейімен сипатталады, үлкен немесе кіші тиімділікпен орындалады. Бірінші кезекте, бұл жетекшінің кәсіби және тұлғалық сапаларына тәуелді болады. Басқару іс-әрекетінің басты факторлары ретінде өзіне тән басқару қабілеттері болады. Басқару іс-әрекетін зерттеу кезінде «қабілеттер» ұғымы айрықша рөл атқарады.
Қазіргі кезде басқару іс-әрекетінің күрделілігіне байланысты бұл проблема жеткілікті зерттелмеген және басқару қабілеттері құрамы мен құрылымы туралы мәселе тиісті шамада шешілмеген. Оны жасауға деген тек бірқатар ғана тәсілдер бар. Психологияда қабілеттер санаты білім, шеберлік, тұлғалық сапалар, психикалық процестер, т.с.с. секілді психологиялық ұғымдарға араласа отырып, ең күрделілерінің бірі болып табылады. Қабілеттердің жалпы психологиялық сипаттамаларының негізгі қағидалары келесідей:
Қабілеттер басқа психикалық құбылыстардан үш негізгі белгі бойынша бөлінеді:
1. Қабілеттер – бұл бір адамды екіншісінен бөлетін жеке психологиялық ерекшеліктер.
2. Бұл – тек іс-әрекет тиімділігі тәуелді болатын ғана ерекшеліктер.
3. Қабілеттер адамда қалыптасқан білімдерге, шеберліктер мен іскерліктерге қосылмайды, дегенмен оларды қабылдау жеңілдігі мен жылдамдығын қалыптастыруға үлес қосады. Қабілеттер сапалық және сандық сапалармен сипатталады. Сапалық аспектіде олар адамның іс-әрекет табыстылығын қамтамасыз ететін психологиялық қасиеттерінің симптомдық кешені ретінде қарастырылады. Сандық сипаттама қабілеттер деңгейін анықтауды білдіреді. Қабілеттер құрылымында олардың екі негізгі санатын – жалпы және арнайы қабілеттерді атап көрсетеді. Олар санаға берілгендердің негізінде қалыптасады және дамиды. Бұл – түрлі қабілеттердің дамуы үшін туа біткен алғышарт ретінде болатын жүйке жүйесі мен бүкіл ағзаның морфологиялық және функционалдық ерекшеліктері. Қабілеттер психологиясының тағы бір жалпы ережесі – олардың берілуінің үш сапалы әртүрлі деңгейінің, яғни қабілеттің, дарындылықтың (талант) және ғұламалықтың атап көрсетілуі. Қабілеттер теориясында қабілеттің тұқым қуалау дәрежесі туралы мәселе өте маңызды, бірақ әлі шешілмеген. Қабілеттердің дамуы тұлғаның тұтастай дамуынан ажырамастай тұрғыда болады. Тұлғалық сапалардың қалыптасу сипатына ықпал ете отырып, олардың өзі қалыптасатын тұлға жағынан болатын әсерлерді бастан өткізеді, бұл – қос бірлікті процесс. «Қабілеттер» ұғымы психологиялық ұғымдардың жалпы құрылымында іс-әрекет пен тұлға санаттары арасындағы «аралық орынды» алады.