Кешенді қосылыстар - — жай химиялық қосылыстардың әрекеттесуі нәтижесінде түзілетін құрамы күрделі химиялық қосылыстар.
Кешенді қосылыстарға кристаллогидраттарCuSO4·5H2O, аммиактар CaSO4·4NH3, ашутасKAl(SO4)2·12H2O, т.б. күрделі қосылыстар жатады.
Комплексті қосылыстың түзілуі
1. Қосылу реакциясы:
Fe(CN)2 + 4KCN = + 4KCN = K [Fe(CN)6]
2. Енгізу реакциясы
СuSO4 + 4NH3 = [Cu (NH3)4]SO4
Кешенді қосылыстар
Тарихы:
Кешенді қосылыстар құрылысы және қасиеттерін 1893 жылы швейцария ғалымы, Нобель сыйлығының лауреаты А. Вернер ұсынған координациялық теория түсіндіреді
.
Вернердің координациялық теориясы
Вернердің координациялық теориясы - швейцариялық химик Альфред Вернер 1893 жылы ұсынған координациялық валенттілік пен кешенді қосылыс туралы теория. Альфред Вернер кез келген элемент өзінің әдеттегі валенттілігін толық қанықтырған соң да, тағы да қосымша координациялық валенттілік көрсетуге қабілетті болып келеді деген пікірді білдірді. Нақ осы координациялық валенттілік есебінен кешенді қосылыс түзіледі. Ал Вернер теориясы бойынша әрбір кешенді қосылыстағы ішкі және сыртқы сфера ажыратылады.
Кешенді қосылыстар туралы түсініктің негізін Швейцария химигі Альфред Вернер ұсынса, мұны тұрақтандыра отырып, сәтті дамытуға Л.А.Чугаевтің, А.А.Гринбергтің, В.В.Лебединскийдің және т.б жұмыстары үлкен рөл атқарды.
ә) орталық ион (атом) айналасында қарама-қарсы зарядты ион не полярлы молекулалар орналасады, оларды лигандтар деп атайды. “Лиганд” деген сөз латынның “ligo” – байланысқан деген мағына береді;
б)орталық ион (атом) лигандтармен бірге кешенді қосылыстың ішкі координациялық сферасын құрады, оны квадрат жақшаға алып жазады;
в)кешен түзішумен байланысқан бөлшектердің жалпы санын координациялық сан деп атайды;
г) орталық ионнан едәуір қашықтықта орналасқан иондар кешенді қосылыстың сыртқы сферасын құрады;
д)орталық ионның (атом) өзінің айналасындағы бөлшектерімен байланыс беріктілігі әртүрлі болады.
Кешен түзуші бола алатындар:
1. Оң зарядты иондар (көбінде қосымша топшаметалдарының иондары). [Cu(Nh3)4] SO4
2. Теріс зарядты иондар;
3. Бейтарап атомдар: [Ni(CO)4]
Лигандалар
Бейтарап молекулалар
NH3— амин
H2O—аква
CO—карбонил
NO—нитрозил
C2O4^2- —оксалато
Аниондар
Cl^- —хлоро
Br^- —бром
ОН^- —гидроксо
СН^- —циано
SCN^- —родано
NO^2- —нитро
SO4^- —сульфато
Катионды комплексті атағанда ішкі сферадан басталады:
Комплекс түзуші атомына - ат деген жалғау жалғанады (латынша)
Бейтарап комплексті атау үшин:
Саны көрсетіліп теріс зарядталған лигандтар
Саны көрсетіліп бейтарап лигандтар
Комплекс түзуши атомы аталады
Қорытынды
Кешенді қосылыстар, – жай химиялық қосылыстардың әрекеттесуі нәтижесінде түзілетін құрамы күрделі химиялық қосылыстар. Кешенді қосылыстарға кристаллогидраттар CuSO4 5Н2О, аммиакаттар CaSO4 4NH3, aшудас KAI(SO4)2 12H2O, т. б. күрделі қосылыстар жатады. Кешенді қосылыстар теориясын алғаш (1893) Швейцария химигі А.Вернер ұсынды және оны координациялық теория деп атады. Бұл теорияға сәйкес Кешенді қосылыстарда орт. орын алып тұрған ион немесе атом кешен түзуші деп, ал оның айналасына жиналған, яғни координацияланған иондарды немесе молекулаларды лигандалар деп атайды. Кешен түзушінің айналасына координациаланған лигандалардың жалпы саны оның координациялық саны деп аталады.Кешенді ионның заряды сыртқы иондар зарядының қосындысына тең, бірақ мәні кері болады.
