Кұқық және мемлекет, №1 (70), 2016

64

Кұқық және мемлекет, № 1 (70), 2016

65

Право и государство, № 1 (70), 2016

state only when it becomes obvious what state is its constant supplier 

of energy feedstock and what rout of transportation will be used (first 

of all, we speak about stability of transit countries). 

The second aspect is the need to decrease traditional raw materials import 

and to increase production of local energy from alternative sources. 

П. Юза: энергетикалық қауіпсіздік теоретикалық мәселе ретінде: 

Словакиядан көзқарас.

Қазіргі уақытта энергетикалық қауіпсіздіктің маңыздылығы бұл мәселені 

теориялық және тәжірибелік тұрғыдан шешудің қажеттілігімен бай-

ланысты  артуда. Мақалада энергетикалық қауіпсіздік пен белгілі бір 

мемлекеттің энергетикалық ресурстарын қозғайтын соғыс мүмкіндігі 

арасындағы байланысқа талдау жасалынады. Сонымен қатар, мақалада 

Словак Республикасының энергетикалық қауіпсіздікті қолдау мүмкіндігі, 

энергетика саласындағы Европалық Одақтың қызметі және Ресей 

Федерациясының  ұстанымы,  сондай-ақ  екі  жақты  энергетикалық 

қарым-қатынасты дамытудың перспективалары мен болашақтағы 

энергетикалық өзара байланыстар  талданады.

Түйінді  сөздер:  энергетикалық  қауіпсіздік,  энергетикалық  өзара 

қатынастар,  энергетикалық  байланыстар,  халықаралық  байланы-

стар, Словакия, Еуропалық Одақ, Ресей. 

П. Юза: энергетическая безопасность как теоретическая про-

блема: взгляд из Словакии.

Важность энергетической безопасности на практике постоянно в 

наши дни увеличивается в связи с необходимостью решать этот вопрос 

с двух точек зрения – с теоретической и практической. В статье ана-

лизируется связь между энергетической безопасностью и возможной 

войной, которая бы затронула энергетические ресурсы конкретной 

страны. Статья содержит анализ возможности поддержания энергети-

ческой безопасности Словацкой Республики, деятельности Европей-

ского Союза и позицию Российской Федерации в области энергетики, 

а также перспективы развития двусторонних энергетических отноше-

ний и отношений энергетической взаимозависимости в будущем.

Ключевые  слова:  энергетическая  безопасность,  энергетическая 

взаимозависимость, энергетические связи, международные отно-

шения, Европейский Союз, Словакия.

Право и Политические системы зарубежных стран

Сарсембаев М.А. Казахское ханство как суверенное государство средневековой эпохи. 

Астана: ГУ «Институт законодательства Республики Казахстан», 2015. – 342 с.

ISBN 978-601-7366-19-3

В монографии д.ю.н., профессора М.А. Сарсембаева рассматривается функционирование 

Казахского ханства – первого независимого, самостоятельного государства казахского народа, 

возникшего в результате распада Золотой орды. Казахская народность составляла основу 

суверенной государственности Казахского ханства. Казахское ханство имело территорию и 

границы – в глазах государств региона и за его пределами представало в качестве уверенного 

в  своих  силах  суверенного  государства.  Подчеркивается,  что  ханы  Казахского  ханства  не 

только руководствовались обычным правом казахов, но и стремились систематизировать 

и  кодифицировать  их.  Жизнеспособность  государства  поддерживалась  также  благодаря 

достаточно  четкой  военной  организации  ханства.  Международная  правосубъектность 

Казахского  ханства  как  неотъемлемая  часть  суверенитета  казахского  государства  нашла 

свое выражение в осуществлении активной и взвешенной внешней политики и дипломатии 

его правителей. Несмотря на крутые виражи истории, казахская государственность через 

различные формы сумела обрести статус в виде современного суверенного, независимого 

государства – Республики Казахстан.

З.ғ.д., профессор М.А. Сәрсембаевтың монографиясында Алтын Орданың ыдырауы нәтижесінде 

пайда болған, ұлты қазақ, бірінші тәуелсіз, өзін-өзі басқарған мемлекет –Қазақ хандығын зерттейді.

Қазақұлты егемен мемлекет Қазақ хандығының негізі болды. Қазақ хандығының аумағы және 

шекарасы болды – аймақтағы мемлекеттер мен одан тыс жерлерге өзінің күшіне сенімді егемен 

мемлекет ретінде жеткізді. Ол Қазақ хандығының хандары қазақтардыңәдет-ғұрып құқығын 

басшылыққа алумен қатар, оларды жүйелеу мен кодификациялауға ұмтылғандары аталған. 

Мемлекет өміршеңдігі, Қазақ хандығының айқын жеткіліктіұйымдастырылған әскери ұйымының 

арқасында сақталды. 

новые книги

гражданское Право

ТАРАПТАРДЫң АРАСЫНДА 

ТУЫНДАғАН ДАУЛАРДЫ  

парТИСИпаТИвТіК рӘСімдер 

ТӘрТібімен реТТеудің 

ереКШеліКТері

а. а. аСылбеКова, 

Казгюу университетінің азаматтық, кәсіпкерлік және 

азаматтық процестік кафедрасының аға оқытушысы PhD 

докторы

Қ

азақстан Республикасының Азаматтық процестік кодексі 

2016  жылдың  1  қаңтарынан  бастап  заңды  күшіне  енді. 

Жаңадан  қабылданған  Азаматтық  процестік  кодекстің 

ерекшеліктерінің бірі тараптардың арасында туындаған дауларды 

партисипативтік тәртібімен реттеу институтының енгізілуі болды. 

Соңғы кезде азаматтық істер бойынша қаралатын судьялардың 

жүктемесінің көптігінен осы институт енгізілді. Судьялар істі аз 

уақыттың ішінде тез қарауы салдарынан қоғамда қаралған істің 

сапасыздығы  туралы  сұрақтар  жиі  кездеседі.  Сондықтан  да, 

судьялардың жүктемесін азайту үшін және азаматтық істер бой-

ынша қарайтын судьялар сапалы да, объективті шешім шығару 

үшін осындай дауларды партисипативтік тәртіппен реттеу ин-

ститутын енгізу қажет болды. 

Азаматтық процестегі тараптар партисипативтік рәсім тәртібімен 

реттеу туралы келісім жасауға құқылы. Егер тараптардың құқықтары 

мен мүдделерін сотта мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-

өзі басқару органдары, заңды тұлғалар немесе азаматтар, проку-

рор қорғайтын болса, аталған тұлғаларға партисипативтік рәсім 

тәртібімен реттеу туралы келісім жасасуға құқық берілмеген. 

Партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісім азаматтық 

процестің бірінші, апелляциялық және кассациялық сатыларын-

да қарастырылған.

Жалпы бұл партисипативтік термині француз тілінен аударған кез-

де «серіктес, ортақтас қатысатын» деп түсінуге болады. Яғни, мұнда 

белгілі бір туындаған дауларды сараптап және оны шешу үшін оны 

реттеуге қатысатын тұлғаның қатысуы болып табылады.

Партисипативтік процедурасының мәні әр тарапта адвокаттардың 

міндетті қатысуымен дауларды реттеу мақсатында тараптардың 

келіссөздер жүргізуінен тұрады. Нақтырақ, тараптар арасында 

кез-келген құжаттармен алмасуы тек қана олардың адвокаттары 

арқылы берілген құжаттардың тізімдемесін Францияның жаңа 

азаматтық процессуалдық кодексінің 1545 б. сәйкес құруымен 

жүзеге асырылады. 

Партисипативтік процедурасы өзіне үшінші бір тәуелсіз, мүдделі 

емес, әділ тұлғаны қатыстыруды жоспарламайды. Бірақ, тарап-

тар дауларды реттеу мақсатында партисипативтік процедура-

сын жүргізу барысында маманға (сарапшыға) өтінішпен баруды 

қарастыра алады. Мұндай жағдайда тараптардың келісімдері бой-

ынша нақты маман анықталады, сонымен қатар қатыстырылатын 

маманның  міндеттері  де  бекітіледі  (ФР  ЖАПК  1547  б.).  Маман 

тәуелсіздік  талаптарына  сәйкес  болуы  және  өз  қызметтерін 

тараптардың  бәсекелік  қағидасын  сақтай  отырып  сапалы,  тез 

және әділ жүргізуі қажет.

1

Француз  республикасы  дауларды  реттеудің  ішінде  міндетті 

сипаттағы  балама  әдістерін  қолданудың  ұзақ  тәжірибесімен 

белгілі. Бірақ, француз мемлекетінің дамуының түрлі кезеңдерінде 

француздың  заң  шығарушысы  және  дауларды  реттеудің  бала-

малы процедуралары арақатынасы өзгерді, ал институттың өзі 

бірнеше рет реформаланып отырды, оның ішінде ХХ ғасырда. 

2010-2011 жж. 

Францияда дауларды реттеудің баламалы нысанына соңғы рет ірі 

өзгеріс енгізілген болатын, соның нәтижесінде француз құқықтық 

жүйесі партисипативтік рәсім (procedure participative) сияқты дау-

ларды реттеудің жаңа баламалы әдістері сынды заңнамалық бекітуді 

алды. Осылайша, қазіргі кезде Францияда дауларды реттеудің 

келесі  баламалы  әдістері  заңды  түрде  реттеліп  қолданылып 

келеді: келіссөздер; медиация; консилиация (келісім процеду-

расы); татуласу келісімі; сараптама; арбитраж (аралық сот); және 

партисипативтік рәсім.

2

Мақалада Азаматтық процессуалдық кодекстің ережелері бой-

ынша  қазіргі  таңда  сот  тәжірибесінде  жиі  кездесетін  дауларды  

партисипативтік  рәсімдер  тәртібімен  реттеу  туралы  келісімнің 

ерекшеліктері қарастырылады. Тараптардың тең құқылы қағидалары 

мен партисипативтік рәсімдегі сот жүргізу тілін сот тәжірибесінде 

қолдану мәселесі талданады.

Түйінді сөздер: азаматтық үдеріс, партисипативтік рәсім, дау, ба-

лама, тараптар, жауапкершілігі шектеулі серіктестік.

©

 

А. А. Асылбекова, 2016

1

Зверева Н.С. Партисипативная процедура –  новый альтернативный способ 

урегулирования споров во Франции // Арбитражный и гражданский процесс. 

Москва №4, 2014. С. 52.

2

Там же. С. 49.

66

Кұқық және мемлекет, № 1 (70), 2016

67

Право и государство, № 1 (70), 2016

гражданское Право

гражданское Право

3

Там же. С. 51.

4

Қазақстан Республикасының Азаматтық процестік кодексі 2015 

жылғы 31 қазандағы № 377-V ҚРЗ // Қазақстан Республикасының 

Әділет министрлігінің сайтынан http://adilet.zan.kz/kaz/docs/

K1500000377 (25.01.2016).

5

Когамов А.М. Защитник-адвокат в контексте проекта новой 

редакции Уголовно-процессуального кодекса Республики 

Казахстан // Право и государство. № 3(60) 2013. С. 64.

6

Солтүстік  Қазақстан  облысында  партисипативтік  рәсім 

тәртібімен іс қаралды// http://sud.gov.kz/kaz/tag/partisipativtik-

rsim (25.01.2016).

7

В СКО осваивают партисипативную процедуру решения 

судебных  споров  //  http://newtimes.kz/eshche/regiony/

item/25083-v-sko-osvaivayut-partisipativnuyu-protseduru-

resheniya-sudebnykh-sporov (25.01.2016).

Францияның жаңа азаматтық процессуалдық 

кодексі дауларды реттеудің баламалы әдістерінің 

осы түрін қолдануға жататын келесі ережелер-

ден тұрады:

– жалпы ережелер (1542, 1543 бб.);

– дауларды реттеуде (конвенциялық процедура-

лар) (1544, 1546 бб.) тараптардың келісімін іздеу 

бойынша партисипативтік процедурасын жүргізу 

тәртібі және басшылық бастамасы;

– партисипативтік процедурасын тараптардың 

жүргізуі барысында маманды (сарапшы) қатыстыру 

мәселесі (1547, 1554 бб.);

– тараптармен дауларды реттеудің партисипативтік 

процедурасын  өткізуінің  қорытындылары 

(1555 б.);

– тараптардың келіспеушіліктерін толығымен 

реттеу партисипативтік процедурасын жүргізудің 

қорытындысы бойынша қол жеткізген келісімдерді 

тараптардың келісімін сотпен бекіту процедура-

сы (1557 б.); 

–  партисипативтік  процедурасын  жүргізудің 

қорытындысы бойынша тараптардың келісімін 

жарым-жартылай реттеу бойынша қол жеткізген 

келісімдерді  сотпен  бекіту  процедурасы  және 

келісімнің  реттелмеген  бөлігіндегі  дауларды 

шешу  және  соттың  қарастыру  процедурасы 

(1558, 1564 бб.).

3

 

Ал  Қазақстан  Республикасының  Азаматтық 

процестік  кодексінің  181-бабының  2-бөлігінде 

көрсеткендей: партисипативтік рәсім екі тараптың 

да адвокаттарының дауды реттеуге жәрдемдесуімен 

тараптар арасында келіссөздер жүргізу арқылы 

судьяның  қатысуынсыз  өткізіледі.

4

  Біріншіден, 

адвокаттың қызметі арнайы «Адвокаттық қызмет 

туралы» Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 

5 желтоқсандағы заңымен реттеледі. Қазақстан 

Республикасындағы  адвокатура  адамның  өз 

құқықтарын,  бостандықтарын  сотта  қорғауға 

және бiлiктi заң көмегiн алуға мемлекет кепiлдiк 

берген және Қазақстан Республикасының Кон-

ституциясымен баянды етiлген құқығын жүзеге 

асыруға жәрдемдесуге, сондай-ақ дауды бейбіт 

жолмен  реттеуге  жәрдемдесуге  арналған.

5

 

Екіншіден,  тараптардың  арасында  туындаған 

даулар міндетті түрде адвокаттың қатысуымен 

жүргізіледі. Сонымен бірге партисипативтік рәсім 

міндетті түрде іске қатысатын тараптардың еркіндік 

қағидаты, тараптардың келліссөздерге келгенде 

олардың  теңдік  қағидаты  мен  іс  жүргізудің  тіл 

қағидаты  сақталуға  тиіс.  Азаматтық  процестік 

кодексінің  181-бабының  1-бөлігіне  сәйкес  та-

раптар  партисипативтік  рәсім  тәртібімен  рет-

теу туралы келісімін сот кеңесу бөлмесіне кет-

кенге  дейін  мәлімдеуге  құқылы.  Мұнда  тарап-

тар өзара еркін түрде партисипативтік келісімге 

келеді. Тараптардың арасындағы теңдік қағидаты 

толығымен сақталады. Сондықтан да, тараптар 

адвокатты  таңдап  алуына  құқығы  берілгенін 

байқауымызға болады және адвокатпен шартқа 

отырады. Тараптар партисипативтік келісімге кел-

ген кезде судья партисипативтік рәсім тәртібімен 

реттеу туралы келісімнің мазмұнын мұқият тексеруі 

керек.  Егерде  келісім  жасау  кезінде  жоғарыда 

көрсетілген қағидаттар және келісімге қойылған 

талаптар толық сақталған болса судья іс жүргізуді 

тоқтатып  ол  бойынша  ұйғарым  шығарады.  Ал, 

егерде тараптар партисипативтік келісімге кел-

меген болса немесе қойылған талаптарға жау-

ап бермейтін болса судья істі жалпы тәртіппен 

қарайды. Партисипативтік рәсім тәртібімен рет-

теу туралы келісімнің тіл қағидатының сақталуын 

қажет етеді. Себебі, тараптардың бірі жүргізіліп 

жатқан істің тілін меңгермеген болса, оны аударма-

шымен қамтамасыз ету мәселелерін нақты шешуі 

қажет. Жақында Солтүстік Қазақстан облысының 

мамандандырылған ауданаралық экономикалық 

соты  қарызды  өндіріп  алу  туралы  «Солтүстік 

Қазақстан ауыл шаруашылық тәжірибе станциясы» 

жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің «Астрахан-

ское» жауапкершілігі шектеулі серіктестікке тала-

бы бойынша азаматтық істі партисипативтік рәсім 

(екі тараптың адвокаттарының жәрдемдесуімен 

тараптарды татуластырып, дауды реттеу) тәртібінде 

қарады.Талап  қоюшы  талап  арызында  жауап-

керден негізгі қарыз бойынша 3 000 000 теңге 

берешекті,  2  730  000  теңге  айыпақыны  және 

мемлекеттік  бажды  төлеу  бойынша  шығынды 

өндіріп алуды сұрады.

6

 Сот отырысында тарап-

тар дауды реттеу үшін партисипативтік рәсімдеу 

тәртібімен істі қарауына өз тілектерін білдірді. 

Бұл дауларды шешу үшін жаңа тәртіп бойынша 

іс жүргізу жеңіл және тез өтеді. Сонымен келісім 

шарты бойынша «Астраханское» жауапкершілігі 

шектеулі серіктестік 2016 жылдың 1 қарашасына 

дейін негізгі қарыз 3 млн. теңгені төлеуі керек. 

«Солтүстік Қазақстан ауыл шаруашылығы тәжірибе 

станциясы» айыпақыны төлеуден бас тартты. Дау 

партисипативтік рәсімдеу тәртібімен реттелу ту-

ралы келісімге келгеннен кейін талап қоюшыға 171 

900 теңге көлеміндегі мемлекеттік баж қайтарылып 

азаматтық  іс  тоқтатылды.

7

  Мұнда  судья  қазіргі 

Азаматтық  процестік  кодексінің  115-бабының 

2-бөлігінің  нормасын  дұрыс  қолданылған,  ол 

нормаға сәйкес, бірінші сатыда тараптар дауды партисипативтік 

рәсім тәртібімен реттеу туралы келісім жасасқан кезде, төленген 

мемлекеттік баж толық көлемде бюджеттен қайтарылуға жата-

тыны туралы белгіленген. Сонымен бірге салық және бюджетке 

төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Салық кодексінің 548-

бабының 1-2)-тармақшасына сәйкес, іс бірінші және апелляциялық 

сатылардағы  соттарда  тараптардың  татуласу  келісімімен,  дау-

ды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісіммен 

немесе дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы 

келісіммен аяқталған жағдайда – толық көлемде, кассациялық 

сатыдағы сотта – сот актісін кассациялық тәртіппен қайта қарау 

туралы  өтінішхат  берген  кезде  төленген  соманың  50  пайызы 

мөлшерінде  қайтарылады  деп  белгіленген.

8

  Мұнда  заңнамада 

тараптардың өз мүдделерін қорғау үшін шығындалмай балама 

жолдармен шешуіне мүмкіндік берілген.

Тағы  бір  сот  тәжірибесінде  азаматтық  іс  партисипативтік 

рәсіммен қарастырған Атырау облысының мамандандырылған 

ауданаралық экономикалық сотында адвокаттардың қатысуымен 

«Р» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің «С.М.С.» жауапкершілігі 

шектеулі серіктестігінен қарыз ақшаны өндіру туралы азаматтық 

іс бойынша партисипативтік келісім жасалды. Жауапкер автокөлік 

құралын жалға беру құнын төлеуден жалтарған, нәтижесінде талап-

кер сотқа жүгініп қарыз сомасы 3939589 теңге көлемінде өндіруді 

сұраған.  Сот  талқылауы  барысында  тараптар  партисипативтік 

келісімге келіп, жауапкер 2016 жылдың 31 қаңтарына дейін қарызды 

төлеуге міндеттенді, ал талап қоюшы келісім талаптарымен келісіп, 

талабынан бас тартты. Атырау облысының мамандандырылған 

ауданаралық экономикалық сотының ұйғарымымен партисипативтік 

келісім бекітілді. Азаматтық іс бойынша өндіріс қысқартылды. Сот 

ұйғарымы заңды күшіне енген жоқ.

9

 

Павлодар қалалық сотында алғашқы рет адвокаттардың қатысуымен 

дауды партисипативтік рәсімі тәртібінде реттеу келісімі бекітілді. 

Азаматтық іс бойынша тараптар талапкер Д.-ның жауапкер Т.-ға 

қатысты ортақ меншіктегі мүлікке пай үлесін анықтап беру ту-

ралы туындаған дауға қатысты өздерінің құқықтарын пайдала-

нып, партисипативтік рәсім тәртібінде реттеуге өтініш білдірген. 

Тараптардың өзара келісімі бойынша талапкер Д. мен жауапкер 

Т.  Павлодар  қаласында  орналасқан  пәтерде  ½  пай  үлестерін 

анықтады. Дауды партисипативтік рәсім тәртібінде реттеу тура-

лы келісімді соттың бекітуіне байланысты іс өндірісі қысқартылды. 

Ұйғарым заңды күшіне енген жоқ.

10

Жоғарыда айтып өткеніміздей судьялар сотта партисипативтік 

рәсімдеу тәртібімен істі тәжірибеде қолдана бастады. Бірақ, азаматтық 

іс бойынша тараптар партисипативтік рәсімдеу тәртібімен көп 

жағдайда келісімге келе береді деп ойламаймын. Себебі адвокаттың 

қатысуымен қаралғандықтан біз білетініміздей адвокатқа да белгілі 

жұмысы үшін еңбекақысы төленуі қажет. Ал қазіргі таңда біздің 

елімізде дағдарыс кезінде бұл өзекті мәселе болып тұр деп ой-

лаймын. Сонымен, кәсіпкерлік қызметпен айналысатын немесе 

заңды тұлғалар арасында ондай сұрақтар туындамауы мүмкін. Бұл 

жай қарапайым жеке тұлғалар арасында мәселе болып қалады. 

Әрине, партисипативтік рәсімдеу тәртібімен іс қарау жаңа ин-

ститут болғандықтан тәжірибеде оның қалай дамып жатқанынын 

біраз уақыт өткеннен кейін ғана байқауымызға болады.

Партисипативтік рәсімнің ерекшеліктерінің бірі – ол судьяның 

қатысуынсыз  өтеді.  Екі  жақ  та  тараптардың  адвокаттарының 

қатысуымен дауды шешу үшін келіссөздер жүргізу арқылы жүзеге 

асырады. Мұнда тараптар адвокаттарды міндетті түрде ұсынғаннан 

кейін дауды шешу үшін балама жолдарымен реттеледі. Тағы бір 

ерекшелік тараптар судьяның қатысуынсыз өткеннен кейін белгілі 

бір еркіндік пен теңдікті сезінеді.

Партисипативтік  рәсімде  азаматтық  процеске  қатысатын 

адвокаттарының маңыздылығының көтеретіндігін байқауымызға 

болады. Осыдан тараптардың арасындағы туындаған дауларды 

партисипативтік рәсіммен шешу кезінде адвокатты таңдау ба-

рысында  тараптар  оның  қаншалықты  сапалы  шеше  алатыны-

на, кәсібилігі мен біліктілігіне көп мән берілетін болады. Мұнда 

адвокаттардың өздерінің арасында бәсекелестіктің пайда болаты-

ны сөзсіз. Адвокаттардың арасындағы бәсекелестік ұлғайған сай-

ын, тараптардың арасындағы партисипативтік рәсім тәртібімен 

реттеу туралы келісімнің шеберлігі де жоғарылайды. 

Жалпы партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісім 

Азаматтық  процестік  кодексінің  белгілі  бір  нормаларында 

бекітілген. Тараптардың арасындағы дауларды балама жолдар-

мен реттеудің тәртібі ретінде тек партисипативтік қана емес, меди-

ация тәртібімен дауларды шешу келісімдермен реттеліп жатады. 

Медиация тәртібімен реттеудің өзінің арнайы «Медиация туралы» 

заңы бар. Онда медиаторға қойылатын талаптары, оның құқықтары 

мен міндеттері, медиацияны жүргізу тәртібі толық қарастырған. 

Сондықтан да, тараптардың арасындағы партисипативтік рәсім 

тәртібімен реттеу туралы келісімнің жалпы құқықтық жағдайы, 

талаптары, процессуалдық құқықтары мен міндеттері және оның 

жүргізу тәртібі туралы арнайы заң қажеттігі болашақта туындай-

ды. Себебі партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісім 

тәжірибеде толығымен жүзеге асыру үшін оны реттейтін арнайы заң 

қабылдау керек. Қазірдің өзінде партисипативтік рәсім тәртібімен 

реттеу туралы келісімнің сот тәжірибесінде қолдана бастағанын 

жоғарыда көрсетілген материалдарынан байқауымызға болады. 

Әрине Азаматтық процестік кодексінің жобасын талқылау бары-

сында партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісімі 

ақылы нысанда арнайы семинарлар өткізілді. Бірақ менің ойым-

ша,  партисипативтік  рәсімнің  реттеу  тәртібі  туралы  келісімнің 

қарапайым халыққа қолжетімді болу үшін ақысыз семинарлар 

өткізілетін болса және әртүрлі арнайы бағдарламаларда көрсететін 

болса, ол болашақта жақсы дамитын еді.

Партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісім – бұл 

тараптардың міндетті түрде адвокаттың қатысуымен белгілі бір 

екі  жаққа  да  тиімді  келісімге  келуі  және  екі  жақ  та  белгілі  бір 

тиімді нәтижеге қол жеткізулері керек.

Біздің елімізде азаматтық процесте тараптардың арасындағы 

партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісім алғашқы 

рет қолданылып келеді. Қазіргі таңда балама жолдармен дауларды 

шешуде медиация институты енгізілген және тәжірибеде жүзеге 

асырып  келеді.  Сондықтан  да  әртүрлі  балама  жолдармен  дау-

ларды  шешу  тәртібі  елімізде  дамыған  сайын  соттың  істі  сотта 

талқылау кезіндегі объективті және дұрыс шешімін шығаруына 

және  тараптардың  құқықтарының  толық  сақталуына  кепілдік 

береді деп ойлаймын. 

8

Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы (Салық 

кодексі) Қазақстан Республикасының 2008 жылғы 10 желтоқсандағы № 99-

IV Кодексі // Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінің сайтынан 

// http://adilet.zan.kz/kaz/docs/K080000099_ (25.01.2016).

9

Атырау облысының экономикалық сотында партисипативтік келісім жасақталды 

// http://sud.gov.kz/kaz/news/atyrau-oblysynyn-ekonomikalyk-sotynda-partisipativtik-

kelisim-zhasaktaldy (25.01.2016)

10

Павлодар облысында партисипативтік рәсім тәртіпте алғаш рет келісім жа-

салды // http://sud.gov.kz/kaz/news/pavlodar-oblysynda-partisipativtik-rsim-

trtipte-algash-ret-kelisim-zhasaldy-0 (25.01.2016)

68

Кұқық және мемлекет, № 1 (70), 2016

69

Право и государство, № 1 (70), 2016

А. А. Асылбекова: особенности разрешения гражданско-правовых 

споров в порядке партисипативной процедуры. 

Рассматриваются особенности соглашения об урегулировании спо-

ров в порядке партисипативной процедуры по правилам нового 

Гражданского процессуального кодекса, которая все чаще встре-

чается в судебной практике. Анализируется применение принци-

пов равноправия сторон и языка судопроизводства в партисипа-

тивной процедуре.

Ключевые слова: Гражданский процессуальный, партисипативная 

процедура, спор, альтернатива, стороны, товарищество с ограни-

ченной ответственностью.

A. Asylbekova: Features of regulation of civil disputes in the order 

of participatory procedure.

In this article author pays attention to features of the agreement 

about settlement of disputes in the order of participatory procedure 

by rules of the new Code of civil procedure. In judicial practice, we can 

see more and more cases of using of prejudicial dispute settlements 

procedure. In article was analyzed application of principles of equality 

of parties and language of procession pre-judicial dispute settlements 

procedures.

Keywords:  Civil  procedural,  pre-judicial  dispute  settlements 

procedure,dispute, alternative, parties, Limited Liability Company.

гражданское Право

гражданское Право

ГРАЖДАНСКО-ПРАВОВАЯ 

ОТВЕТСТВЕННОСТЬ  

прИ прИчИненИИ вреда  

жИзнИ И здоровью 

пацИенТа

а. е. дауТбаева-мухТарова, 

доцент кафедры гражданского и гражданского 

процессуального права университета Казгюу,  PhD

О

храна и защита права на жизнь и здоровье гражданина 

является одной из важнейших задач любого государства. 

Жизнь и здоровье человека являются естественными и 

неотчуждаемыми благами, принадлежащими каждому от рожде-

ния и признаваемыми в силу общих принципов и норм междуна-

родного права и Конституции Республики Казахстан.

Устав Всемирной организации здравоохранения (Нью-Йорк, 22 

июля 1946 г.) определяет здоровье как «состояние полного фи-

зического, душевного и социального благополучия, а не только 

отсутствие болезней или физических дефектов. Обладание наи-

высшим достижимым уровнем здоровья является одним из основ-

ных прав всякого человека без различия расы, религии, полити-

ческих убеждений, экономического или социального положения. 

Здоровье всех народов является основным фактором в достиже-

нии мира и безопасности и зависит от самого полного сотрудни-

чества отдельных лиц и государств».

1

Статья 29 Конституции Казахстана обеспечивает право гражда-

нина на охрану здоровья и гарантированный объем бесплатной 

медицинской помощи.

2

В целях реализации конституционного права граждан на охра-

ну жизни и здоровья в 2009 г.18 сентября был принят специали-

зированный нормативно-правовой акт – Кодекс Республики Ка-

захстан № 193-IV «О здоровье народа и системе здравоохране-

ния» (далее – Кодекс о здоровье народа)(статья 87).

В Послании Президента Республики Казахстан – Лидера нации       

Н. Назарбаева народу Казахстана от 14 декабря 2012 г. «Стратегия 

«Казахстан-2050»: новый политический курс состоявшегося госу-

дарства» здоровье нации определено как основа нашего успешно-

го будущего и в рамках долгосрочной модернизации националь-

ной системы здравоохранения поставлены задачи по внедрению 

единых стандартов качества медицинских услуг.

3

Гражданский Кодекс Республики Казахстан (далее ГК РК) в статье 

115 к личным неимущественным благам, как объектам гражданско-

го права относит жизнь и здоровье, предоставляя им гражданско-

правовую охрану и защиту, что закреплено в статье 141 ГК РК.

Глава 33 ГК РК посвящена правовому регулированию догово-

ра оказания услуг, который распространяется и на медицинские 

услуги в том числе. Однако отношение законодателя, уравниваю-

щее оказание таких услуг как, услуги связи, информационные, ау-

диторские, туристские и услуги связанные с обеспечением права 

на жизнь и здоровье, представляется не совсем обоснованным. 

Жизнь человека и его здоровье – это особые блага, которые тре-

буют особой правовой охраны и защиты. Было бы правильным 

выделить в гражданском законодательстве договор по оказанию 

медицинских услуг в особую категорию и обеспечить правовую 

регламентацию  данного  договора  в  специальных  нормативно-

правовых актах.

«Медицина относится к той области знаний, где соединяются 

профессиональные знания, новые технологические процессы и 

последние достижения в сфере естественных наук. Такое сочета-

ние должно обеспечивать предоставление качественной и свое-

временной  медицинской  помощи,  которая  является  одним  из 

неотъемлемых прав граждан в сфере охраны здоровья. Вполне 

очевидно, что профессиональная деятельность медицинских ра-

Статья посвящена вопросам гражданско-правового регулиро-

вания и обеспечения права на жизнь и здоровье в сфере оказа-

ния медицинских услуг. Рассматриваются условия наступления 

гражданско-правовой ответственности за причинение вреда па-

циенту. Автор признает страхование гражданско-правовой от-

ветственности лиц, занимающихся медицинской деятельностью 

в качестве наиболее оптимального механизма обеспечения ис-

полнения обязательства.

Ключевые слова: причинение вреда жизни и здоровью, вина, 

права пациентов, медицинская услуга, медицинская ошибка, мо-

ральный вред, причинитель вреда, гражданско-правовая ответ-

ственность, договор оказания услуг, страхование гражданско-

правовой ответственности.

©

 

А. Е. Даутбаева-Мухтарова, 2016

1

Устав (Конституция) Всемирной организации здравоохранения (г. Нью-Йорк, 

22 июля 1946 г.) [Электронный ресурс]. – Режим доступа: http://rudoctor.net/

medicine/bz-uw/med-vmpew.htm.  (дата обращения: 25.12.2015).

2

См.: п. 1, п. 2 ст. 29 Конституции Республики Казахстан, принятой на республи-

канском референдуме 30 августа 1995 г. (с изменениями и дополнениями по со-

стоянию на 02.02.2011 г.) [Электронный ресурс]. – Режим доступа: http://online.

zakon.kz/Document/?doc_id=1005029. (дата обращения: 25.12.2015).

3

Послание Президента Республики Казахстан – Лидера нации Нурсултана На-

зарбаева народу Казахстана от 14 декабря 2012 года «Стратегия «Казахстан-

2050»: новый политический курс состоявшегося государства» [Электронный 

ресурс]. – Режим доступа: http://www.adilet.gov.kz/ru/taxonomy/term/293. (дата 

обращения: 25.12.2015).

Когамов  М.ч.  Комментарий  к  Уголовно-процессуальному  кодексу  Республики 

Казахстан 2014  ода. том 2. особенная часть. Алматы: Жеті Жарғы, 2015.

ISBN 978-601-288-097-7 Т. 2. – 944 с.

ISBN 978-601-288-099-1

Комментарий содержит разъяснение норм Уголовно-процессуального кодекса Республики 

Казахстан от 4 июля 2014 года, который введен в действие с 1 января 2015 года.

Комментарий адресован студентам, курсантам, слушателям, магистрантам, докторантам 

PhD, преподавателям, сотрудникам органов уголовного преследования, прокурорам, 

судьям, адвокатам, а также всем, кого интересуют вопросы современного уголовного 

процесса Республики Казахстан.

Рецензенты: Гинзбург А.Я. – к.ю.н., профессор, Заслуженный работник МВД РК и МВД СССР; 

Касимов А.А. – к.ю.н., судья Верховного Суда РК; Меркель И.Д. – Первый заместитель Генерального 

Прокурора РК.

Рекомендовано Учеными советами Университета КАЗГЮУ и Института изучения проблем 

законности, правопорядка и повышения квалификации кадров органов прокуратуры 

Генеральной прокуратуры Республики Казахстан им. С. Ескараева.

новые книги

Когамов  М.ч.  Комментарий  к  Уголовно-процессуальному  кодексу  Республики 

Казахстан 2014 года. том 1. общая часть. Алматы: Жеті Жарғы, 2015.

ISBN 978-601-288-097-7 Т. 1. – 648 с.

ISBN 978-601-288-098-4

Комментарий содержит разъяснение норм Уголовно-процессуального кодекса Республики 

Казахстан от 4 июля 2014 года, который введен в действие с 1 января 2015 года.

Комментарий адресован студентам, курсантам, слушателям, магистрантам, докторантам 

PhD, преподавателям, сотрудникам органов уголовного преследования, прокурорам, 

судьям, адвокатам, а также всем, кого интересуют вопросы современного уголовного 

процесса Республики Казахстан.

Рецензенты: Гинзбург А.Я. – к.ю.н., профессор, Заслуженный работник МВД РК и МВД 

СССР; Касимов А.А. – к.ю.н., судья Верховного Суда РК; Меркель И.Д. – Первый заместитель 

Генерального Прокурора РК.

Рекомендовано Учеными советами Университета КАЗГЮУ и Института изучения проблем 

законности, правопорядка и повышения квалификации кадров органов прокуратуры 

Генеральной прокуратуры Республики Казахстан им. С. Ескараева.