қозғалыс деп аталады. Қозғалыстардың айырмашылығын анықтау үшін Жылдамдық

қозғалыс деп аталады.

Қозғалыстардың айырмашылығын анықтау үшін Жылдамдық деген ұғым енгізіледі. Бір қалыпты қозғалыстың 
жылдамдығы дегеніміз жүрілген жолға тура пропорционал, сол жолды жүруге кеткен уақытқа кері пропорционал 
болып келген физикалық шаманы айтамыз. 
• 𝑣 =
𝑠−𝑠
0
𝑡−𝑡
0
дербес жағдайда 
𝑣 =
𝑠
𝑡
• 𝑠 = 𝑠
0
+ 𝑣(𝑡 − 𝑡
0
) егер 𝑡
0
= 0 және 𝑠
0
= 0 болса онда 𝑠 = 𝑣𝑡
𝑡𝑔 𝛼 =
𝑏𝐵
𝑂𝑏
=
𝑠
𝑡
= 𝑣
Бір қалыпты қозғалыс кезінде жүрілген 𝑠 жолының 𝑡 уақытына тәуелділігі ОВ түзуімен кескінделген.

Түзу сызықты бір қалыпты айнымалы қозғалыс. Үдеу
• Бір қалыпты айнымалы қозғалыс қозғалыс деп, еркін алынған өз ара тең ∆𝑡 уақыт
аралықтарында 𝑣 жылдамдығы бірдей ∆𝑣 шамаға өзгеріп отыратын қозғалысты айтады. Бұл
жағдайда, егер ∆𝑣 –нің таңбасы жылдамдықтың таңбасымен бірдей болса, яғни уақытқа
байланысты жылдамдықтың сан мәні артып отырса, ондай қозғалыс бір қалыпты үдемелі
қозғалыс деп аталады.
• Егер ∆𝑣 –нің таңбасы жылдамдық таңбасына кері болса, яғни уақытқа байланысты
жылдамдықтың сан мәні кеміп отырса, ондай қозғалыс бір қалыпты баяу қозғалыс деп
аталады.
• Түзу сызықты бір қалыпты айнымалы қозғалыстың үдеуі дегеніміз – физикалық шама, ол
жылдамдықтың өсімшесіне тура пропорционал және осы өсімше пайда болған уақыт
аралығына кері пропорционал болады. 𝑎 =
∆𝑣
∆𝑡
=
𝑣−𝑣
0
𝑡−𝑡
0
Ал жылдамдық 𝑣 = 𝑣
0
+ 𝑎(𝑡 − 𝑡
0
) өрнегімен анықталады.
• Бір қалыпты айнымалы қозғалыс кезінде жылдамдық уақытқа байланысты өзгереді. Егер
𝑡
0
= 0 болса, онда 𝑣 = 𝑣
0
+ 𝑎𝑡 егер бастапқы жылдамдық 𝑣
0
= 0 болса 𝑣 = 𝑎𝑡
• Жылдамдықтың ∆𝑣 өсімшесінің таңбасы қандай болса, 𝑎 үдеудің де таңбасы сондай болады,
сондықтан бір қалыпты үдемелі қозғалыстың үдеуі оң шама, ал бір қалыпты баяу
қозғалыстың үдеуі теріс шама болады.

•
АВ∙ОВ
2
=
𝑣∙𝑡
2
𝑡 уақыты ішінде жүрілген 𝑠 жолы мынандай болады 𝑠 =
𝑣𝑡
2
Ал үдеуі мен 𝑡 уақыты арқылы табылған мәнін қойсақ, 
онда формула 𝑠 =
𝑎𝑡
2
2
Егер бастапқы кезде жылдамдық нольге тең болмай, оның мәні 𝑣
0
болса, 
онда 𝑠 = 𝑣
0
𝑡 +
𝑎𝑡
2
2
Денелердің Жер бетінде еркін түсуі бір қалыпты айнымалы қозғалысқа мысал бола алады.
Бұл жағдайда үдеу 𝑎 = 𝑔 = 9.81
м
сек
2

Есептер:
• Биіктігі 20 м мұнараның төбесінен тас түсірілген, оның бастапқы
жылдамдығы нольге тең. Ауаның кедергісін елемей мыналарды анықтаңыз:
тастың түсуіне қанша уақыт кетеді? Ол жерге қандай жылдамдықпен келіп
жетеді?
• Тік жоғары лақтырылған тас 30 м биіктікке көтерілді. Ол осы биіктікке
қанша уақытта көтеріледі және қанша уақыттан кейін қайтадан Жерге келіп
түседі? Оның бастапқы жылдамдығы қандай болу керек?