Кодекс Куманикус сөздігіне тақырыптық-мазмұндық шолу жасау; -бұл еңбектердің тілін зерттеген ғалымдардың еңбегіне баға беру
Қыпшақтануға қосылған құнды еңбек
жүктеу/скачать 208,68 Kb.
|
Аубакир Дана Кодекс Куманикус
| Қыпшақтануға қосылған құнды еңбек
Қыпшақ тілінің сөздігі» - қыпшақ тілінде жазылған діни мәтіндер мен сөздіктерден тұратын кітап, 82 (164 бет) құралған қолжазба. Бірінші бетінде «1303» деген жазу бар. Еңбектің авторы мен жазылған жері белгісіз. Түркістану ғылымындағы жаңа деректер бойынша, бұл еңбек түпнұсқасы 1204 ж. жазылған да, оның бірінші көшірмесі 1303 ж. жасалған, ол 1330 ж. толығымен көшіріліп біткен. (Л.Лигети). «Код.кум. Дешті – Қыпшақта немесе Қырымда (Солхат қаласында) жинастырылып бір ізгі түсірілген. Осы өңірді қоныстанған қыпшақтарды Батыс,Еуропа жұртшылығы Кумандар деп аталған. 1303 ж. «Кодекс Куманикус» түпнұсқадан Алтын Орда мемлекетінің астанасы Сарай қаласының жанындағы Джан әулиенің ғибадатханасында қолжазба екі бөлімнен тұрады: 1) латынша – парсыша – кусанша сөздік, 2) Куманша – немісше – латынша сөздік. Негізінде екінші бөлімі – діни уағыздар. Жеке сөйлемдер мен сөз тізбектері жеке сөз тізімдері мен аудармасыз берілген жұмбақтар, қыпшақ тілінің латынша жазылған қысқаша грамматикалық очеркі де бар. Ол кезде (12-14 ғасырлар) Дунай өзенінен Жоңғар қақпасына дейінгі елдің бәрі де қыпшақ тілін түсінген. Батыс Еуропаның Шығысқа жорыққа шыққан адамдары Азия, Таяу Азия, Кіші Азия, Орта Азия және Орталық Азия елдерін аралау үшін Куман /қыпшақ/ тілін халықаралық тіл ретінде пайдалануға болады деп түсінген. Сол кездегі еуропалықтар үшін латын тілі қандай роль атқарса, бірсыпыра Азия халықтары үшін куман (қыпшақ) тілі де сондай қызмет атқарған. «Кодекс Куманикус» Венециядағы Марк әулие шіркеуінің кітапханасында сақтаулы. Осы уақытқа дейін «Кодекс Куманикус-тің» қыпшақ тіліндегі бөлімі үш тілге аударылып, төрт рет басылып шықты: 1828 француз тіліне (Клапфот, Париж, 1-бөлім) 1880 ж. латын тіліне (Кун, Будапешт, 1-2 бөлім), 1884 ж. неміс тіліне (Радлов, санкт – Петербург, Кун баспасының негізінде), 1936 ж. түпнұсқа (фамилия) түрінде бір рет жарық көрді (Гренберг, Копенгаген, түп нұсқа). Қолжазба қазіргі тіл білімі институтында бірінші рет орыс тіліне аударғанда, түгелдей баспаға дайындалды (1972), ал парсыша бөлімі 1972 ж. Иранда басылып шықты. Қазіргі түркі халықтарының, олардың ішінде ???? тобына жататын халықтардың қоғамдық, этнографиялық, саяси – әлеуметтік әдеби -мәдениеттік, тілдік тарихын зерттегенге «Кодекс Куманикус» материалдарының тигізер пайдасы мол, тіл ерекшелігі жағына қазіргі түркі тілдерінің, солардың ішінде қазақ тілінің орта ғасырдағы табиғи қалпын көрсетеді. «Кодекс Куманикус-тан» қазіргі қазақ тілінің өзіндік ерекшелігі болады. Табиғи кейбір грамматикалық құбылыстар байқалады. Мысалы, ондағы сөздерде «ш» – аш, «с»-тас , «ж» - жол, «т» - тізе, «к» -кел, «у» дыбыстары – тау айтылады. Көне түркі тіліндегі қатаң дыбыстарының орнына қыпшақ тілінде ұяң дыбыстар. жүктеу/скачать 208,68 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|