Коммерциялық емес

69 

партиялардың  мемлекеттік  және  мемлекеттік  емес  ұйымдармен  қатынастары 

реттелді. Тәуелсіз Қазақстанның ширек ғасыр дамуында ресми мәртебе алған 

екі мыңға жуық түрлі қоғамдық және саяси бірлестіктер пайда болса, олардың 

1300-і облыстық әділет басқармасы деңгейінде тіркелді. 

2.  Егемендік  жағдайындағы  Қазақстанның  азаматтық  қоғамының 

қалыптасуы  1990  жылдан  басталады.  Дәл  осы  жылдың  қазан  айында  Казақ 

КСР  кәсіподақтарының    Х1V  cъезі  болған  еді.  Онда  19  облыстық  және    22 

селолық  кәсіподақ  бірлестіктері  Қазақстан  кәсіподақтары  федарациясын 

құрып,  оның  құрылтайшылары  мен  мүшелері  болып  тіркелді.  Федерация 

қызметінің  негізгі  формасы  -  еңбкшілердің  әлеуметтік-экономикалық 

құқықтарын  қорғау,  тұрмыс,  мәдениет,  жұмыспен  қамту,  өз  ұсыныстарын 

әзірлеу  жолымен  заң  шығарушылық  қызметке  қатысу.  Осы  айтылғандардың 

көрінісі  ретінде,    1993  жылы  Республикадағы    «Кәсіподақтар  туралы»  Заң 

қолданысқа  енді  де,  бұл  заң  бойынша  кәсіподақтарға  депутаттыққа 

кандидаттар  ұсыну  құқығы  берілді.  Мұның  өзі  олардың  мүдделерін  жоғары 

заң  шығарушы  орындарда  талап  етуіне  және  мемлекетте  жүргізілетін 

әлеуметтік-экономикалық саясат бағытына ықпал етуіне мүмкіндік берді.  

Қазақстанның  әйелдер  қозғалысы  да  азаматтық  қоғамдық  сектордың 

дамуына  өз  үлесін  қосып  келеді.  1995-1998  жж.  Қазақстанда  әйелдер 

қозғалысы жанданып, республикадағы әйелдердің үкіметтік емес ұйымдары 6 

есеге өсті. Республикалық мұсылман әйелдері лигасынан басқа «Айша», «Ақ 

отау»,  «Қазақстанның  кәсіпкер  әйелдер  қауымдастығы»,  «Жанар»  кәсіпкер 

әйелдерді қолдау қоры, Шығармашылық бастама көтеруші әйелдердің лигасы 

т.б. ұйымдар құрылды. 

2002  жылы 20 қыркүйекте елімізде құқықтық реформаның  жаңа  кезеңі 

басталды.  Қазақстандағы  құқықтық  реформаны  жүзеге  асыру  бағытындағы 

маңызды  қадамдар 

–  Қазақстан  Республикасы  бойынша  өкілдік 

институттарының  (Омбудсмен)  енгізілуі  мен  сот  жүйесіндегі  алқа  билер 

сотының  тәжірибеге  енгізілуі  болды.  Сондай-ақ,  Қарулы  күштер  мен  Ішкі 

істер 

министрліктерінің 

басшылығына 

азаматтық 

министрлердің 

тағайындалуы  да  құқықтық  реформадағы  тәжірибелердің  бірі  болып 

табылады.  Бір  сөзбен  айтқанда,  елде  азаматтық  қоғам  неғұрлым  дамыған 

болса, мемлекет те соғұрлым дамитын болады. 

Егер  біз  дәстүрлі  қазақ  қоғамындағы  мемлекеттік  билік  мәселесін  сөз 

етер  болсақ,  өз  кезегінде,  халықаралық  қатынастар  мен  сыртқы  саясатты 

жүргізуде хан басты тұлға ретінде танылған. Ал хан атынан оның тапсырмасы 

бойынша  сұлтандар,  батырлар,  билер  келіссөздер  жүргізіп,  таяу-алыс 

шептерге  сапарға  шығып  тұрған.  Бүгінгі  егеменділік  жағдайында,  ата 

заңымызға  сәйкес  хандық  дәуірдегі  сияқты  Президент  -  мемлекет  басшысы, 

мемлекетіміздің  ішкі  және  сыртқы  саясатының  негізгі  бағытын  анықтаушы 

және  Қазақстанды  ел  іші  мен  халықаралық  қатынаста  көрсетуші  ең  жоғарғы 

қызмет иесі бола отырып, біріншіден, халық пен мемлекеттік биліктің бірлігін 

бейнелейді,  Конституцияның  мызғымастығын,  адам  және  азамат  құқықтары 

мен 

бостандықтарының 

нышаны 

әрі 

кепілі 

болып 

табылады, 

70 

екіншіден,мемлекеттік  билік  тармақтарының  өзара  үйлесімді  түрде  әрекет 

етуін,  билік  орындарының  Қазақстан  халқы  алдында  жауапкершілікті 

сақтауын  қамтамасыз  етеді.  Біздегі  саяси  институттар  шеңберінде  заң 

шығарушы  органды  жетілдіру  мақсатында  екі  палаталы  Парламентжұмыс 

істейді.  Біздің  еліміз  президенттік  республика  болғандықтан  «үкімет»  деп 

аталатын атқарушы биліктің басшысы да - Президент. 

Сонымен, Қазақстандағы қоғамдық қозғалыстар мен саяси ұйымдардың 

дамуын шартты түрде негізгі бес кезеңге бөлуге болады: 

I - 1986 жылдың күзінен  1989 жылға дейінгі аралық - партия ізін қуған 

(протопартиялық) құрылымдардың қалыптасуы, жастардың саяси пікір-сайыс 

клубтарының,  тарихи-ағартушылық  қоғамдардың,  азаматтық  бастама 

қозғалыстарының,  бейресми  бірлестіктердің,  «Жасыл  майдан»  т.б. 

экологиялық топтардың пайда болуы; 

II – 1989 жылдың басы – 1991 жылдың тамыз аралығы- «Невада-Семей» 

қозғалысының,  «Мемориал»,  «Әділет»,  «Желтоқсан»,  «Қазақ  тілі» 

қоғамдарының, «Бірлесу» тәуелсіз кәсіподағының құрылуы; 

III – 1991 жылдың қыркүйегінен 1998 жылға дейінгі аралық - партиялар 

мен қоғамдық бірлестіктерді тіркеу; 

IV – 1989 жылдан 2007 жылға дейінгі аралық (партиялық заң жүйелерін 

өзгерту,  жаңа  партиялардың  пайда  болуы,  1999  және  2004  жылдардағы 

Парламент сайлауына партиялардың қатысуы); 

V  -    2007  жылдан  казіргі  кезге  дейінгі  аралық  (конституциялық  және 

партия жүйесінің құрылымындағы өзгерістер). 

3.  1992  жылы  қабылданған  -  «Діни  сенім  бостандығы  және  діни 

бірлестіктер туралы» заң бойынша азаматтар діни бірлестіктер қүра отырып, 

ұйымдаса алады. Діни бірлестіктерді Әділет Министірлігінде тіркеудің өзіндік 

шарттары бар. Бұл шарт орындалғаңда ғана бірлестіктер тіркеліп, өз қызметін 

жүзеге асырады. 

Дін  мен  қоғам  бір-бірінен  ажырамайтын  құбылыс.  Қазақстан 

мемлекетіндегі  этносаралық,  діни  конфессиялар  мен  деноминациялық 

құрьлымдардың татулығы, әрине көптеген елдерге үлгі. Қазақстан БҰҰ мүше 

мемлекет ретінде  1995  жылғы 16 қарашадағы  ЮНЕСКО  Бас  конференциясы 

қарарымен  бекітілген  Төзімділік  (толерантость)  қағидаттары  декларациясын 

қолдайтындықтан,  діни  төзімділік  пен  бейбітшілік  қағидалары  еліміздің 

қауіпсіздігін  қамтамасыз  ету  саясатында  2020  жылга  дейін  басты  орын  алды 

және бұдан кейінгі жылдарда да, жалғаса береді. 

Қазақстандағы діни конфессияаралық келісім саласындағы мемлекеттік 

саясат төмендегі қағидатгарға сүйенеді: 

-  мемлекет  пен  оның  институттарының  зайырлы,  конфессиялық 

бейтарап сипаты; 

 -  адам  мен  азаматтың  дінге  көзқарасына,  діни  немесе  зайырлы 

бірлестіктерге  қатыстылығына  қарамастан  олардың  құқықтары  мен 

бостандықтары тең; 

- діни бірлестіктердің заң алдындағы теңдігі; 

71 

-  халықтық  түрлі  топтарының  этномәдени  дәстүрлеріне,  менталитет 

ерекшеліктеріне деген құрмет; 

- мемлекеттік билік пен басқарудың барлық деңгейлерінде ар-ождан мен 

дін бостандығы саласындағы саясатты ашық жүргізу. 

Ар-ождан  мен  дін  бостандығы  саласындағы  мемлекеттік  саясатты 

жүзеге  асырудың  тиімді  қызмет  ететін  тетіктерін  құру  алға  қойылған 

мақсаттар  мен  міндеттерді  табысты  орындауға,  негізгі  құқықтар  мен 

бостандықтардың  сақталуын,  түрлі  дін  өкілдері  арасында  және  дінге 

сенбейтіндер  арасында  өзара  түсіністік  жэне  ынтымақтастықты  нығайтуға, 

қоғамда тұрақтылықты сақтауға мүмкіндік береді. 

Қазақстан  мұсылмандарының  діни  істерін  ұйымдастырып,  діни 

бірлестіктер,  мешіттер  мен  шетелдердегі  мұсылман  ұйымдарымен 

халықаралық 

қатынастарды 

реттейтін 

дербес 

мекеме 

«Қазақстан 

мұсылмандары  діни  басқармасы»  1990  жылы  құрылды,  ал  2016  жылы  13 

қыркүйекте ҚР дін істері және азаматтық коғам министрлігі құрылды. 

Тәуелсіздік  алған  жылдардан  бергі  кезеңде  дінді  әртүрлі  багытта 

түсіндірулер  көбейіп,  соның  салдарынан  азаматтардың  түрлі  діни  ағымдар 

ықпалына  түскендігі  де  шындық.  Азаматтық  қоғамда  діни  плюралистік 

көзқарастардың  болуы  табиғи  жағдай.  Алайда  діннің  негізгі  -  қағидалары 

бұрмаланбауы тиіс. Дін туралы сауатты ақпаратты жақсы игерген тұлға ғана 

діни адасудан аулақ болады. Елімізде дінді түрлі мақсатпен түсіндіруге 2016 

жылы  кұрылған  ҚР  дін  істері  және  азаматтық  қоғам  министрлігі  тосқауыл 

қойьш,  құқықтық  органдар  олардың  заңсыз  іс-  әрекеттеріне  заң  жүзінде 

сараптама жасап отырады. 

2017  жылдың  1  ақпанына  дейін  ҚР  дін  істері  және  азаматтық  қоғам 

министрлігі  бұқаралық  ақпарат  құралдарының  деректерінде  елімізде  17 

конфессия мен деноминацияларды біріктірген 3088 діни бірлестіктер бар екен. 

Діни бірлестіктердің арасында: Ислам - 2724, Орыс православ шіркеуі - 

304, Рим-католик шіркеуі - 87, протестанизм - 1267, дәстүрлі емес діндер мен 

жаңадан  қүрылған  діни  бірлестіктер  (бақай,  Кришнаидтер,  «Соңғы  өсиет 

шіркеуі» және т.б.) - 46 тіркелген. 

Діни  бірлестіктердің  иелігінде  үш  мыңнан  астам  діни  ғимараттары  да 

бар,  соның  ішінде  мұсылман  мешіттері,  православ  шіркеулері  католик 

костелдері,  синагогалар,  протестанттық  ғибадат  үйлері  және  т.б.  атап  өтуге 

болады. 

Қазақстанда 8 жоғары (соның ішінде 2 ислам, 1 католик, 1 лютерандық, 

4  протестанттық),  6  арнайы  орта  және  3  жалпы  білім  беретін  діи  оқу 

орындары  бар.  Қазіргі  таңда  республикада  20  елден  300-ге  тарта  шетелдік 

миссионерлер  жұмыс  жасайды  екен.  Бұл  біздің  елдің  діни  мәселелері 

бойынша заңнамамен белгіленген процедуралардың либералдығын білдіреді. 

Елбасы  дін  мәселесін  ерекше  назарда  ұстап  отыр.  Дін  -  нәзік  әрі  өткір 

ұғым. Қазақстан көп ұлтты ғана емес, көп конфессиялы мемлекет. Сондықтан 

ел іші тыныш болу үшін конфессияаралық татулық саясатын да берік ұстану- 

елдік мұрат, басты ұстанымдардың бірі. 

72 

Қазақстан  әлемдегі  бейбітшілік  пен  тұрақтылықгы  нығайтуға  қомақты 

үлес қосуда. Тәуелсіздік жылдары біздің мемлекет аймақтағы бейбітшілік пен 

тұрақтылықты  нығайтуға  бағытталған  бірқатар  бастамаларды  ұсынды. 

Астанада  әр үш  жыл  сайын  әлемдік және  дәстүрлі дін  лидерлерінің  съездері 

өтіп  тұрады.  I  съезд  -2003  жылы  өтті,  II  съезд  -  2006  жылы,  ІІІ  съезд  -  2009 

жылы,  ІV  съезд-2012 жылы,V  съсзд  - 2015 өткізілді.  Қазақстан басшысының 

шақыртуын  ислам,  православие,  католицизм,  протестантизм,  буддизм, 

индуизм жэңе басқа да көптеген діндердің өкілдері қабыл алды. 

Форумға  деген  қызығушылық  жылдан  жылға  өсіп  келеді.  Бүл  съезге 

келетін  делегация  санының  артуынан  көрінеді.  Форумға  қатысушы  беделді 

халықаралық  институттар  шеңбері  ұлғаюда.  Олардьң  қатарына  БҰҰ,  ЕҚЫҰ, 

ЮНЕСКО, «Ислам конференциясы» ұйымы бар. 

Әлемдік  және  дәстүрлі  дін  лидерлерінің  съезі  конфессияаралық 

диалогтың  басқа  формаларымен  салыстырғанда  бірқатар  ерекшеліктерге  ие. 

Астанада өтетін форумның басты ерекшелігі - оны өткізу жөнінде бастаманы 

конфессиялардың  басшылары  емес,  зайырлы  мемлекеттің  ел  басшысы  - 

Нұрсұлтан Назарбаев көтерді. 

Бұл аталған форум бір діннің мүддесіне қызмет етпей, жалпы адамзатқа 

ортақ  өзекті  проблемалар  талқыланған  дінаралық  диалог  кұруға  мүмкіндік 

жасайтынын көрсетеді. 

Дін  лидерлері  Астанада  әлемдік  діндердің  рухани  және  адамгершілік 

әлеуеті халықаралық шиеленістерді шешуде жаһандық қауіп-қатерлерге қарсы 

тұруда қалай пайдаланылуы мүмкін екенін талқылауға мүмкіндік алды. 

Съездердің маңызды ерекшеліктерінің бірі - оның жұмысына әлемнің ірі 

конфессияларының өкілдерімен бір қатардағы белгілі саясаткерлер, мемлекет 

пен  беделді  халықаралық  ұйымдардың  басшылары  да  қатысады.  Бұл  әлемде 

қауіпсіздік  нығайып,  мәдениеттер  мен  өркениеттерді  жақындастыра  алатын 

шешімдер қабылдауға мүмкіндік береді. 

 

Бақылау сұрақтары: 

1) Қазақстан Республикасында конфессиялардың қалыптасуы мен даму 

бағыттары қандай? 

2) Азаматтық қоғам мен саяси институттардың халыққа пайдасы неде? 

3)  Еліміз  тәуелсіздік  алғанда  қазақтан  басқа  130-дан  аса  басқа  да  ұлт 

өкілдерінің Қазақстанда тұрақтап қалуының себебі неде? 

 

жүктеу/скачать 0,93 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: