Коммуникативтік қҰзыреттілікті қалыптастыру қҰралы ретінде ағылшын тілі сабақтарында көркем шығарма мәтіндерін пайдалану
жүктеу/скачать 52,62 Kb.
|
МАҚАЛА
| бейнелілік – «бейнелердегі ойлауды», қайта жасайтын қиялды жандандыру мен дамытуды қажет ететін бейнелі жүйе;
диалогизм – автор мен оқырманның белсенді шығармашылығын және оқушылардың сөйлеу құралдары мен тәсілдерін, мысалы, әртүрлі көзқарастарды, идеялық ұстанымдарды, бағаларды, баяндау перспективасын өзгертуді және т. б. іздеу дағдыларын дамытуды қамтиды; вариативтілік – мәтінді түсінуге үйретудің маңызды мақсаттарының бірі-оның мағынасына ену болып табылатын әдеби мәтіннің мағынасын түсіндірудің полисемантикасы; ішкі мәтіннің болуы – мәлімдемелер мен мотивтер арасындағы жасырын байланыстарды түсіну дағдыларын, сондай-ақ сөздердің, сөйлемдердің және контексттің семантикасын болжауға негізделген семантикалық талдау дағдыларын қалыптастыру қажеттілігі; әдеби мәтінде лингвистикалық және аймақтық ақпараттың болуы – бұл көркем мәтіннің тілдік және құрылымдық дизайн элементтерінде осы ақпаратты тасымалдаушыларды іздеу және анықтау сияқты дағдыларды қалыптастыруды болжайды [6]. Шетел тілдерін оқытудың қазіргі заманғы әдістемесінде, орыс тілінде де, шетел тілінде де, әсіресе бастапқы кезеңде – оқу мақсаттары үшін арнайы жасалған, зерттелген лексикалық және грамматикалық материалға негізделген және ақпараттық сипаттағы дидактикалық мәтіндер қолданылады. Бұл мәтіндер ақпаратты нақты құндылық деңгейінде ұтымды үйретуге мүмкіндік береді. Көркем әдебиетті оқу – бұл адамның жалпы дамуына қызмет ететін шығармашылық және эстетикалық процесс. Әдеби шығармада кейіпкерлердің іс-әрекеттерінің мотивтері, олардың арасындағы қатынастар, ішкі процестер, оқиғаларды бағалау автормен тікелей айтылмайды, бірақ оқырманға түсінікті және түсіндірілуі керек. Шығарманың анық емес мазмұнын ашудың және тереңдетудің күрделі интеллектуалды процесі оқырманның мәтінді қабылдауының жеке ерекшеліктеріне, оның практикалық өмірлік тәжірибесіне, қалыптасқан стратегиялары мен мағыналарын анықтау әдістеріне байланысты. Қабылдаудың тереңдігі мен дәлдігі сонымен қатар шет тілдік материалды меңгеру деңгейіне, фактілер арасындағы логикалық байланыстарды көру, анықтамалық әдебиеттерді пайдалану, жеке оқу жылдамдығына және т. б. байланысты. Оқу үшін негізгі материал ретінде көркем шығармалардың пайдасына маңызды дәлел олардың композициялық құрылымының ерекшелігі болып табылады, ол бір жағынан оқырманға эмоционалды әсер ететін күшке ие, екінші жағынан оқылымды жақсы түсінуге ықпал етеді. Көркем шығарманың өзіне тән ерекше белгісі сюжеттік, оқиғалық қасиет: оның құрылысының негізінде әрдайым сюжеттік қақтығыстар болады. Оқырман шиеленісті шешу арқылы кейбір эмоционалдық күйге енеді. Көркем мәтіндердің тағы бір ерекшелігі – топонимикалық лексикада (географиялық атауларда) ұсынылған ұлттық-мәдени компонент, бұл оқушылар үшін, әсіресе оқытудың бастапқы кезеңінде қиындық тудыруы мүмкін. Сондықтан көптеген адамдар сөздіктерден таныс емес лексикалық бірліктерді табуға тырысады бұл көп уақытты, кейде әрі қарай оқуға деген ықыласын жоғалтады. Бұл жағдай болмас үшін мұғалім мәтіндерде кездесетін топонимдерге назар аудара отырып, алдын-алу жұмыстарын жүргізуі керек. Әдетте, оқушылар бұл сабақтарды тез үйренеді және әрі қарай оқу кезінде қателіктерден аулақ болады. Осылайша, шынайы әдеби мәтіндер зерттелетін тіл елінің негізгі географиялық аудандарымен, әдет-ғұрпымен, белгілі бір аймақтың тұрғындарына тән мінез-құлық ерекшелігімен танысуға ғана емес, сонымен бірге оқушылардың танымдық белсенділігін ынталандырады және өзін дамытуға қызығушылығын арттырады. Жоғарыда айтылғандарды қорытындылай келе, Шетел тілдері бойынша оқу процесі үшін көркем мәтіндерді іріктеудің негізгі критерийлері: 1) материалдың өзектілігі; 2) мәдениеттану және елтану мазмұны; 3) мәтіннің немесе үзіндінің жарқын және қызықты сюжеті; 4) ықтимал пікірталастарға себеп болатын пікірлер мен көзқарастарды салыстыру мүмкіндігі; 5) тақырып мазмұнының оқушылардың қызығушылықтары мен өмірлік тәжірибесіне жақындығы; 6) мәтіннің үзіндісін немесе мазмұндық жағын әртүрлі өзгерту мүмкіндігі; 7) тәрбиелік құндылығы. 8) эмоционалдылық және бейнелілік баяндау. Зерттелетін тіл елінің көркем мәтіндері мәтінді таңдаудың осы өлшемдеріне сәйкес келеді. Бірақ, ең алдымен, мұғалім іріктеудің негізгі критерийлерін есте ұстауы керек, бұл жағдайда ол оқушының қызығушылығы, оның талғамы, қалауы мен қажеттіліктері болып табылады [7]. Ағылшын тілін осы тілде сөйлейтін халықтың мәдениетімен тығыз байланыста үйрену керек. Оқу процесінде елдік ақпаратты пайдалану оқушылардың танымдық белсенділігін арттыруға мүмкіндік береді, олардың коммуникативті мүмкіндіктерін қарастыруға мүмкіндік береді, олардың қарым-қатынас дағдылары мен қабілеттері дамиды, сонымен қатар сол тілде өз бетінше жұмыс істеуге және білім беру мәселелерін шешуге ынталандыру пайда болады. Шетел тілін оқытудағы коммуникативті құзыреттілік – бұл тіл жүйесі мен оның бірліктері, олардың сөйлеудегі құрылысы мен қызметі, зерттелген тілде ойларды тұжырымдау әдістері және басқалардың пікірлерін түсіну, зерттелетін тілдің спикерлерінің ұлттық-мәдени ерекшеліктері, дискурстардың әртүрлі түрлерінің ерекшеліктері туралы білім жиынтығы; бұл тіл үйренушінің сөйлеу әрекетінің әртүрлі түрлерінде шешілетін коммуникативті міндеттерге сәйкес қарым-қатынас жасау, келісілген мәлімдемелерді түсіну, түсіндіру және қалыптастыру қабілеті. Коммуникативтік құзыреттілікті дамыту мақсатында оқуға үйретуде келесі тапсырмаларды қолдануға болады: оқушыларға мәтіннің тақырыбы немесе бірінші сөйлемі бойынша мәтіннің не туралы болатынын болжауды, өз пікірлерімен алмасуды ұсыну; мәтінді оқымас бұрын оқушыларды мәтіннің тақырыбы мен мазмұнына қатысты бірқатар мәселелерді талқылауға шақыру; оқушылар мәтінді оқуды бастамас бұрын, мұғалім оқиғаның не туралы болатынын айта алады, содан кейін оларға мәтіннен 2-3 сөйлем беріп, мәтіннің қай бөлігінен – басынан, ортасынан немесе соңынан алынғанын сұрай алады; бір мәтін бірнеше кішкене фрагменттерге бөлінеді, оқушылардың әрқайсысы тек осы кішкене фрагментті оқиды, содан кейін барлық оқушылар ақпарат алмасады. Нәтижесінде, осы жұмысқа қатысушылардың әрқайсысында бүкіл мәтін туралы білім қалыптасады (басқалардың әңгімелері бойынша); параллель оқу дегеніміз - оқушылар бір мәселе (тақырып) бойынша әртүрлі мәтіндерді оқып, содан кейін алынған ақпаратпен алмасып, ұқсастықтар мен айырмашылықтарды анықтап, мәліметтерді толықтыратын әдіс; бірлесіп оқу дегеніміз - әр түрлі оқушылардың бір мәтінді оқуы, олардың әрқайсысының осы мәтінге қатысты өзіндік тапсырмасы бар. Нәтижесінде оқушылардың әрқайсысы өздерінің бастапқы ақпаратын жеткізеді және олар бірге бір мәтіннен әртүрлі ақпаратты алудың толық көрінісін береді; мәтін бойынша бірнеше мәлімдемелерді жұпта талқылау және мәтіннің мазмұнына қайшы келетін мәлімдемені анықтау; кейіпкердің аты мен оның сипаттамасын – мәтінде көрсетілген сипаттаманы байланыстыру; мәтіннен сөйлемдерді хронологиялық ретпен орналастыру; мәтін мазмұнын бірнеше бөлікке бөліп, оқушылардан бөліктерді дұрыс ретке келтіруді сұрау; мәтінді оқығаннан кейін оқушыларға мәтіндегі негізгі мәселелерді ұсыну; оқушыларден оқиғаны сахналауды сұрау; оқушылардан мәтіннің соңын ойлап табуды сұрау, содан кейін түпнұсқамен салыстыру. Осылайша, оқуды оқыту арқылы оқушылардың коммуникативтік құзыреттілігін тиімді дамытуға және жетілдіруге болады. Сөйлеу әрекетінің осы түрін оқытудағы коммуникативтілік әр түрлі оқу түрлерін, сөйлеу мәнерінің әртүрлі түрлерін және сөйлеуді іс-әрекеттің бір түрі ретінде оқуды ұйымдастырудың әртүрлі әдістерін қолдану арқылы қол жеткізіледі. Қазіргі заманғы кітаптар мен оқулықтар әртүрлі өмірлік жағдайлардың толық спектрін сипаттайтын мәтіндерді ұсынады. Оқушылар мұндай мәтіндерді оңай үйренеді, өйткені олар әдістемелік емес, өзекті мәселелерді қарастырады және шешеді. Басқаша айтқанда, ситуациялық-түпнұсқалық мәтіндер оқушылардың қызығушылығын және шынайы эмоционалды реакциясын тудырады, пәнге оң көзқарас қалыптастырады – бұл хаттар, оқу газетіндегі мақалалар, сондай-ақ оқушының күнделігінен үзінділер, жарнама, түрлі рецепттер және т.б. Мұндай әртүрлілік кітаптар мен оқулықтардың авторларына оқушыларды әртүрлі сөйлеу клишелерімен, лексикамен, фразеологизмдермен таныстыруға, оларды әртүрлі салалар мен өмір стильдерімен байланыстыруға мүмкіндік береді . Түпнұсқа мәтін зерттелетін тілдің фразеологизмдерімен танысу және одан әрі жұмыс істеу үшін тамаша материал болып табылады. Фразеологиялық бірліктерді дұрыс таңдау көркем оқу мәтіндерінің түпнұсқалығына қол жеткізуде үлкен рөл атқарады. Оқулық авторлары мәтінді неғұрлым нақты түсіну үшін фразеологиялық бірліктерді ұсынады [8, 86-87б]. Оқытылатын тілдің фразеологиялық айналымдарымен танысу оқушылардың шынайы сөйлеу мінез-құлық дағдыларын дамытуға ықпал етеді, ал ағылшын фразеологизмдеріне ену эмоционалды реакцияға және ағылшын тілі сабақтарына деген қызығушылықтың артуына әкеледі. Демек, көркем оқу мәтінінің түпнұсқалығы көбінесе фразеологиялық материалды дұрыс таңдау арқылы анықталады. Көркем мәтіндер ағылшын тіліндегі бірқатар оқу мәтіндерінде ерекше орын алады. Көптеген ондаған жылдар бойы көркем мәтін шетел тілдерін оқытуда маңызды рөл атқарды. жүктеу/скачать 52,62 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|