Компьютердің архитектурасы. Эем ұйымдастыру принциптері. Компьютер – деректерді құру, сақтау және тасымалдауды автоматтандыруға арналған электрондық құрал. «Архитектура»
жүктеу/скачать 0,7 Mb.
|
Компьютер архитектурасы Компьютерді архитектурасы. Эем йымдаст
|
Компьютер архитектурасы Компьютердің архитектурасы. ЭЕМ ұйымдастыру принциптері. Компьютер – деректерді құру, сақтау және тасымалдауды автоматтандыруға арналған электрондық құрал. «Архитектура» сөзін ЭЕМ үшін қолданғанда, ол пайдаланушыға қажет компьютер сипаттамаларының жиынтығы деп түсінуге болады. Олар – ЭЕМ-нің негізгі құрылғылары мен блоктары және олардың арасындағы байланыстар құрылымы. 60-ж. ортасынан бастап есептеуіш машиналарды жасау үшін, аппараттарды және математикалық қамтамасыздандырудың кейбір құралдарын тәуелсіз құрастырудың орнына, аппараттық (hardware) және бағдарламалық (software) құралдардан тұратын жүйе жобалана бастады. Мұнда алдыңғы жоспарға олардың өзара әрекеттестік концепциясы қойылды. Осылай жаңа түсінік – ЭЕМ архитектурасы – пайда болды. ЭЕМ құрудың жалпы принциптері: ЭЕМ жадының құрылысы жадыға және сыртқы құрылғыларға жету жолы компьютер конфигурациясын өзгерту мүмкіндігі командалар жүйесі деректер форматы интерфейсті ұйымдастыру Компьютерлік техниканың даму тарихы, ЭЕМ буындары және олардың классификациясы. Компьютер сөзі ағылшын тілінің ағылш. to compute, ағылш. computer сөздерінен шыққан. Бұл сөздер «есептеу», «есептегіш» мағынасында аударылады (ағылшын сөзі, өз кезегінде, латын тілінің лат. computo — «есептеймін» сөзінен шыққан). Алғашында ағылшын тілінде бұл сөз механикалық құрылғыларды қолданбай немесе қолдана отырып, арифметикалық есептеулер жүргізетін адамға қатысты айтылған. Содан кейін бұл сөз машиналарға қатысты айтылатын болды, бірақ, қазіргі заманғы компьютерлер математикамен тікелей байланысты емес мәселелермен де айналысады. Есептеуіш техниканың қазіргі тарихының негізі 1943 жылы «Марк-1» машинасының дүниеге келуінен бастап қаланды. Компьютерлердің алдыңғы буындары шамдық есептеуіш машиналар болатын, олардың орнын транзисторлы электронды есептеуіш машиналар (ЭЕМ), содан кейін – интегралды сызбалар пайдаланылатын электронды есептеуіш машиналар және ең ақырында, қазіргі таңда аса үлкен интеграциялық деңгейлі сызбалар пайдаланылатын ЭЕМ басты. Негізгі принциптері: Өзінің алдына қойылған тапсырманы орындау үшін компьютер механикалық бөліктердің орын ауыстырылуын, электрондардың, фотондардың, кванттық бөлшектердің ағынын немесе басқа да жақсы зерттелген физикалық құбылыс әсерлерін қолданады. Көбімізге компьютерлердің ең көп таралған түрі — дербес компьютер жақсы таныс. Компьютер — жай ғана машина, ол өзі көрсетіп тұрған сөздерді «түсінбейді» және өз бетінше «ойламайды». Компьютер тек қана бағдарламада көрсетілген сызықтар мен түстерді енгізу-шығару құрылғыларының көмегімен механикалық түрде көрсетеді. Адам миы экрандағы көріністі қабылдап, оған белгілі бір мән береді. Компьютер сөзінің анықтамасы алғаш рет 1897 жылы ағылшындық Оксфорд сөздігінде пайда болған болатын. Бұл сөздікте компьютер механикалық есептеуіш құрылғы ретінде көрсетілген. 1946 жылы бұл сөздікте цифрлық компьютер, аналогтық есептеуіш машинасы және электронды компьютер түсініктерінің мағынасы ажыратылып көрсетілдді. ЭЕМ-нің бірінші буыны (1959ж бастап) Электронды шамдармен жұмыс істейді Есептеу жылдамдығы секундына 10-20 мың операция Әр машинаның өз тілі болды Операциялық жүйелер болған жоқ Енгізу және шығару:перфоленталар,перфокарталар,магнитті таспалар ЭЕМ-нің екінші буыны (1968ж бастап) Жартылай өткізгіш элементтер –транзисторлар (1948, Дж. Бардин, У. Брэттейн и У.Шокли) Жылдамдығы секундына 10-200 мың операция Алғашқы операциялық жүйелер Алғашқы программалау тілдері: Фортран(1957), Алгол (1959) Мәліметтерді сақтау құралдары: магниттік барабандар, магниттік дискілер ЭЕМ-нің үшінші буыны (1970ж бастап) Интегралды микросхемалар(1958, Дж. Килби) Есептеу жылдамдығы секундына 1 млн. операцияға дейін Жедел жад – жүздеген мың байт Операциялық жүйелер – жадты,құрылғыларды, процессор уақытын басқару Программалау тілдері Бэйсик (1965), Паскаль (1970, Н. Вирт), Си (1972, Д. Ритчи) Программалар үйлесімділігі ЭЕМ-нің төртінші буыны (1975ж бастап) үлкен және аса үлкен интегралды схемалардан (ҮИС, АҮИС) тұратын компьютерлер дербес компьютерлер қарапайым пайдаланушылардың пайда болуы, графикалық интерфейстің қажеттілігі әрекет ету жылдамдығы секундына 1 млрд. операциядан жоғары оперативті жад – бірнеше гигабайт көппроцессорлық жүйе компьютерлік желілер мультимедиа мүмкіндіктері (графика, анимация, дыбыс) Компьютердің бесінші буыны – 1980 жылы Жапония жариялаған 5 жылдық жобадан басталады, онда компьютерлік тілдің машиналық тілі ретінде логикалық программалау тілі PROLOG – ты аппаратты түрде жүзеге асырып, жасанды зерде (интеллект) жүйесін құру көзделді. Бұл жоба нәтижелі аяқталды, қазір өзінің жасанды зердесі бар, яғни, белгілі есептің берілгені бойынша оның шешуін табатын тұжырымдарды жасап және оны дәлелдей алатын, белгілі тақырыпқа өлең немесе музыка шығара алатын және т.с.с интеллектуалды жұмыстарды өздігінен жасай алатын компьютерлер бар. Бірақ олар кең тарамаған, себебі олардың бағасы өте қымбат және олармен жұмыс істеу аса біліктілікті талап етеді. Компьютердің алтыншы буыны - өткен ғасырдың 90-шы жылдарының ортасынан бастап қолға алына бастады. Ол жасанды нейрон желісіне, көпмәнді логика және кванттық есептеу теориясына негізделіп жасалынады. Бұл компьютерлердің дамыған жасанды зердесі болады: олардың өзін - өзі оқытатын қабілеті және өздігінен кейбір мәселені түсініп (образды танып), жобалап, оны шешу немесе жүзеге асыру үшін керекті программаны немесе құрылғыны құрастыра алатын мүмкіншілігі болады. Есептеуіш машиналардың кластары. 4.Компьютерлерді шашу және жинау. Жүйелік тақшаны орнату. Кездесетін проблемалар және оларды түзету тәсілдері. Жаңа жүйелік тақшаны орнату қиын істің бірі. Дегенмен ең бастысы барлығын өз сатысымен техникалық ерекшеліктерін біліп, орнатуға болады. Жүйелік тақшаны орнату ұқыптылықты талап етеді. Әйтпесе компьютер істен шығуы мүмкін. Оның себебі ағытпаларда байланыстың болмауы, тақша құрылымдарында микросызықтар және т.б. жағдайлар болуы мүмкін. Динамикалық тәсілдер-жоғарғы жадтың бір бөлігінде 64 Кбайттық не одан да үлкен бағдарлама бөліктерін кезегімен бір-бірлеп бірден орындап, орындау аяқталған соң осы үшін бөлінген орынды автоматты турде тазалап қою. Жадтың бірнеше түрі болады: жедел, тұрақты, сыртқы, кэш, CHOS(КМОП), регистрлік. Жадтың көлемі байтпен өлшенеді. Бір байт 8 биттен тұрады. Бит деп 0 мен 1 мәндерінің біреуін ғана қабылдай алатын ақпарат өлшемінің ең кіші бірлігін айтады. Сонымен бір байт көлемдегі жадқа бір символ сақтауға болады. Қазіргі кездегі компьютерлердің жадының көлемі миллиондаған байтқа жетеді, сондықтан оны килобайт, мегабайт, гигабайт арқылы қысқаша өрнектеген ыңғайлы. 1Гбайт=1024Мбайт. Жедел жад немесе жедел есте сақтау құрылғысы ақпараттың кез келген бөлігіне лезде қатынауды қамтамасыз етеді. Бірақ компьютерді өшірген кезде жедел жадтағы барлық ақпарат бірден жойылады. Дербес компьютерлердің жедел жадының өлшемі жылдан жылға өсіп келеді. Pentium типтес компьютерлердің жедел жадының көлемі 8 Мбайттан 256 Мбайтқа жетеді. Жедел жадтың құрылысы оны үнемі ұлғайтып отыратындай етіп жасалынған. Компьютердің жедел жадының көлемі өскен сайын оның есептеу жылдамдығы артады. Жоғарғы жадтың құрамында компьютерді жасап шығарған зауытта Dos-тың бір бөлігі жазылып қойылған бөлім бар.Оны тұрақты есте сақтау құрылғысы деп атайды. ТЕСҚ-ның көлемі үлкен емес 32-64 Кбайт. Пайдаланушының ТЕСҚ-ға берілгендерді не өз бағдарламасын енгізуі мумкін емес. Мұндағы бейнежад монитор адаптері пайдаланылатын жад. Компьютердің жады-оның құрамына міндетті түрде енетін элементтердің бірі. Ол бірнеше түрге бөлінеді және бір-бірінен өлшеміне, ақпаратты сақтау мерзіміне және т.б параметрлеріне қарай ажыратылады. Кэш – жад қойма сияқты, оған аралық деректер мен командалар келіп түседі. Көп мәліметтерді кэш – жадтан алу әрекеті процессордың мәліметтерді алуына жеңілдік келтіріп, оның жылдамдығын арттыруға жәрдемдеседі. Кэш – жад компьютердің жалпы жұмыс өнімділігін арттыруға арналған. Кэш – жад екі деңгейлі. Біріншісі процессор ішінде, екіншісі процессордан сырт орналастырылады, көлемі 256 -512 кбайт шамасында. Қосымша жад және негізгі жад–бірдей микропроцессорлардан тұратын бөлек тақшалар. Сондықтан бұл компьютердегі жедел есте сақтау құрылғысының көлемі 1 Мбайтқа тең. Жедел есте сақтайтын құрылғы (ОЕҚ) өзгермелі ақпаратты қысқа мерзімде сақтауда пайдаланылады әрі есептеу операциларын процессормен орындау барысында өзіндеегі өзгерістерді мүмкін етеді. Бұл процессордың өңделген деректерден немесе команданың ОЕҚ – сынан шыға алатынын білдіреді, содан кейін деректерді арифметикалық немесе логикалық өңдеуден өткізгеннен кейін алынған нәтижені ОЕҚ-ға орналастырады. ОЕҚ-ға жаңа деректерді бастапқы деректер койылған жерге ғана орналастыру мүмкін болады. Бұрынғы командасының немесе деректердің өшірілетіні өзінен өзі түсінікті. Сыртқы есте сақтайтын құрылғы (СЕҚ) ақпараттты ұзақ уақытқа сақтауға арналған. СЕҚ-ға магниттік таспаға жинақтаушы, қатқыл дискіге жинақтаушы, иілгіш дискіге жинақтаушы, оптикалық дискіні ойнатқыш жатады. ОЕҚ мен салыстырып қарағанда СЕҚ негізінен жеке сақтаудың үлкен көлеміне ие болады, бірақ шапшандығы көп төмен. Тұрақты есте сақтайтын құрылғы (ТЕСҚ) дербес компьютер жұмыс істеген кезде өзгермейтін ақпарат сақталады. Мұндай ақпараттты мониторлық–тест бағдарламасы (ол компьютердің ажыратылған сәтінде оның жұмысқа қабілетінің бар жоғын тексереді), драйвер (ЭЕМ–нің жекелеген құрылғысының мысалы перненің жұмысын басқаратын бағдарлама) жасайды. Тұрақты жад–стандартты бағдарламаларды,өзгермейтін мәліметтерді және жүйелік ақпаратты энергиядан тәуелсіз сақтауға арналған жад. Компьютер жұмысы кезінде бұл жадтан мәліметтерді тек оқуға болады, ал оған ақпарат жазу арнаулы құралдар арқылы жүргізіледі. Жадтың өзгермейтін түрін құрады. Мұнда компьютер құрылғыларын басқаруға арналған жүйелік бағдарламалар орнатылған. Компьютерді іске қосқаннан кейін жабдықтарды біртіндей тестілеу үрдіс басталады. Процессор мен бейнеадаптерді тестілеу процессі аяқталғаннан соң мониторға диагностикалық хабарлама шығарылады. Содан соң компьютердің бастапқы жүктелу үрдісін басқаратын бағдарлама орындалады. 5. ЭЕМ-ның арифметикалық негіздері. Қазіргі уақытта күнделікті өмірде сандық ақпаратты кодтау үшін 10 негізі бар ондық сандық жүйе қолданылады, онда 10 белгілеу элементтері қолданылады: сандар 0, 1, 2, ... 8, 9. Бірінші (кіші) разрядта бірліктер саны, екіншісінде — ондаған, үшінші разрядта — жүздеген және т.б. көрсетіледі; басқаша айтқанда, әрбір келесі разрядта разряд коэффициентінің салмағы 10 есе артады. Ақпаратты өңдеудің сандық құрылғыларында 2 негізі бар екілік сандық жүйе қолданылады, онда белгілеудің екі элементі қолданылады: 0 және 1. Төменгі биттерден үлкенге дейінгі солдан оңға қарай биттердің салмағы 2 есе артады, яғни олар келесі реттілікке ие: 8421. Жалпы алғанда, бұл дәйектілік келесідей: …252423222120,2-12-22-3… екілік санды ондық санға аудару үшін қолданылады. Мысалы, 101011 екілік саны 43 ондық санына тең: 25·1+24·0+23·1+22·0+21·1+20·1=43 Сандық құрылғыларда әртүрлі ақпарат бірліктерін белгілеу үшін арнайы терминдер қолданылады: бит, байт, килобайт, мегабайт және т. б. Бит немесе екілік бит екілік санның бір белгісінің мәнін анықтайды. Мысалы, 101 екілік санында үш бит немесе үш сан бар. Ең аз салмағы бар оң жақтағы разряд кіші деп аталады, ал сол жақтағы ең үлкен, ең үлкен салмағы үлкен деп аталады. Байт 8 биттік бірлікті анықтайды ақпарат, 1 байт=23 бит, мысалы, 10110011 немесе 01010111 және т.б., 1 кбайт = 210 байт, 1 Мб = 210 кбайт = 220 байт. Екілік сандар жүйесінде көп қатарлы сандарды көрсету үшін көптеген екілік сандар қажет. Жазба жеңілдетіледі, егер пайдалануға шестнадцатеричную санақ жүйесін. Он алтылық сандық жүйенің негізі-16=24 Саны, онда 16 белгілеу элементтері қолданылады: 0-ден 9-ға дейінгі сандар және A, B, C, D, E, F әріптері. екілік санды он алтылық санға аудару үшін төрт биттік топтарға бөлу жеткілікті: бүтін бөлік оңнан солға, бөлшек — үтірден солдан оңға қарай. Төтенше топтар толық болмауы мүмкін. Әрбір екілік топ тиісті он алтылық таңбамен ұсынылады (1-кесте). Мысалы, он алтылық жүйеде 0101110000111001 екілік саны 5c39 санымен көрсетіледі. Пайдаланушыға Ондық сандар жүйесі ыңғайлы. Сондықтан екілік сандармен жұмыс істейтін көптеген Сандық құрылғылар қолданушыға ондық сандарды қабылдауды және беруді жүзеге асырады. Бұл жағдайда екілік-ондық код қолданылады. Екілік-ондық код санның әрбір ондық цифрын екілік кодтағы осы санның төрт таңбалы екілік бейнесімен алмастыру арқылы жасалады (1-кестені қараңыз). Мысалы, 15 Саны 00010101 BCD (Binary Coded Decimal) ретінде ұсынылады. Сонымен қатар, әр байтта екі ондық сан бар. Мұндай түрлендіру кезінде екілік-ондық код ондық санға тең екілік сан емес екенін ескеріңіз. 6. ЭЕМ-ның логикалық негіздері. Логика-ойлау формалары мен тәсілдері туралы ғылым.Логика заңдары адамның санасында әлем объектілерінің қасиеттерін, байланыстары мен қатынастарын көрсетеді. Логика мазмұнды жағынан алшақтап, әлемнің ресми модельдерін құруға мүмкіндік береді. ЭЕМ-ның логикалық негіздері-бұл логикалық есептерді шешу үшін математикалық әдістерді қолдануды зерттейтін математикалық логика деп аталатын Математиканың арнайы аппараты. Логика алгебрасы. ЭЕМ-ның логикалық негіздері Құрылғыларды жобалау кезінде мәлімдемелер алгебрасы қалай қолданылатынын қарастырыңыз. Құрылғыны жобалау үшін біз білуіміз керек: Құрылғының кірісі мен шығуындағы электрлік сигналдар түрінде 0 және 1 логикалық мәндерін қалай жүзеге асыру керек; Осы құрылғының жұмысын қалай сипаттауға болады: Белгілі шындық кестесіне сәйкес құрылғы схемасын құруға мүмкіндік беретін алгоритм бар ма; Құрылғы қандай элементтерден тұруы керек. Осындай сұрақтарды қою және оларға жауап іздеу кез-келген компьютерлік машинаның негізін құрайтын қарапайым ақпарат түрлендіргіштерінің құрылысына әкелді. Сандық сигнал-бұл орнатылған екі мәннің біреуін ғана қабылдай алатын сигнал.Сигналдың физикалық табиғаты әртүрлі болуы мүмкін. Сигналдарды, мысалы, түрлендіргіштің шығысында белгілі бір мөлшердегі кернеу немесе ауа қысымының пайда болуы, шам немесе қоңыраудың қосылуы, түймені басу, электромагниттік реленің іске қосылуы және электр тізбегіндегі басқа өзгерістер деп санауға болады. Бұл жағдайда логикалық мәлімдемелердің ақиқаты мен жалғандығын модельдейтін белгілі бір физикалық шаманың екі түрлі күйі болуы керек. Логикалық элемент-бұл жеке мәлімдемелердің ақиқаты туралы сигналдарды қабылдап, оларды өңдейтін және нәтижесінде осы мәлімдемелердің логикалық теріске, логикалық қосындысына немесе логикалық көбейтіндісіне мән беретін түрлендіргіш. Тек екі мәні бар логикалық айнымалылар арасындағы байланысты зерттейтін математикалық логика бөлімі логика алгебрасы деп аталады. Логика Алгебрасын ағылшын математигі Дж. Булем және көбінесе логикалық алгебра деп аталады. Логика алгебрасы ақпаратты сандық өңдеу жүйесін құрудың теориялық негізі болып табылады. Біріншіден, логика алгебрасының заңдары негізінде құрылғының логикалық теңдеуі жасалады, ол Логикалық элементтерді схема берілген логикалық функцияны орындайтын етіп қосуға мүмкіндік береді. 1-кесте-0-ден 15-ке дейінгі сандар кодтары Ондық сан кодтары Екілік 16 таңбалы екілік ондық 0 0000 0 000 1 0001 1 0001 2 0010 2 0010 3 0011 3 0011 4 0100 4 0100 5 0101 5 0101 6 0110 6 0110 7 0111 7 0111 8 1000 8 1000 9 1001 9 1001 10 1010 A 00010000 11 1011 B 00010001 12 1100 C 00010010 13 1101 D 00010011 14 1110 В 00010100 15 1111 F 00010101 7. ЭЕМ-ның функционалды ұйымдастырылуы. ЭЕМ-ның функционалды ұйымдастырылуы -бұл машинаның функционалдығын және оның қызметтерін сипаттайтын компьютердің дерексіз моделі. Компьютердің функционалды ұйымдастырылуы көбінесе оған қойылатын талаптармен, ықтимал пайдаланушылардың дайындық деңгейімен, олар шешетін міндеттердің түрімен, компьютерді дамыту қажеттіліктерімен (ЗУ сыйымдылығы, бит тереңдігі, перифериялық құрылғылардың құрамы және т.б.) анықталады. Абстрактілі модельде қарастырылған компьютерлік функциялар нақты, физикалық құралдар (құрылғылар, блоктар, түйіндер, элементтер) негізінде белгілі бір құрылым аясында жүзеге асырылады. Жалпы жағдайда компьютердің құрылымдық ұйымы дегеніміз-машинаның негізгі функционалды бөліктерінің құрамын, тәртібін және өзара әрекеттесу принциптерін белгілейтін кейбір физикалық модель (оларды техникалық іске асырудың қажетсіз бөлшектерінсіз). Егжей-тегжейлі дәрежесі бойынша деңгейде жасалған құрылымдық схемалар ерекшеленеді 8. Процессордың командалық циклі. ЭЕМ құрылғысын ұйымдастыру. Командалық процессор, командалық тілдің процессоры (командный процессор, процессор командного языка; command processor) — 1) пайдаланушының терминалдан енгізген немесе командалық файддағы операциялык жүйелер командасын өңдейтін операциялық жүйенің бөлігі. Кеңінен танымал командалық процессор — дербес Ӏвм-дердің ms-dos операциялық жүйесі — command, com программасы. Пайдаланушылардың неғүрлым жиі пайдаланылатын командаларын (мые., файлды экранға шығаруды, файлды көшіруді немесе жоюды) командалық процессор өзі орындайды. Бұл ms-dos- тың ішкі командалары. Қалған командалар, ms-dos-тың сыртқы командалары, олар бір атаулы программалармен дискіде орналасады. Команда атауы бойынша бұл программалар командалық процессорда болады және олар жедел жадқа орналастырылады әрі іске қосылады. Командалық процессор пайдаланушының командасы бойынша кез келген орындалатын файлды іске қосады. Программа орындалғаннан кейін командалық процессор оны жедел жадтан аластаиды және оны жүие жаңа команданы енгізуді күтетінін нұсқайтын шақыру экранының командалық жолына шығарады; 2) пернетақтадан немесе командалық файлдан енгізілетін командаларды (командалык тіддің ұсыныстарын) өңдейтін және осы командаларды орындайтын тапсырмаларды іске қосатын операциялық жүйенің бөлігі; 3) пайдаланушының енгізген командасын өңдейтін программа; dos-тың ішкі командаларын кұрайды. 9. ЭЕМ-ның жадысын ұйымдастыру. Компьютердің жадысын басқару. «Жад» термині, «негізгі сақтау» немесе «негізгі жад«, көбінесе адресатпен байланысты жартылай өткізгіш жады, яғни тұрады интегралды микросхемалар кремний- негізделген MOS транзисторлары, мысалы, негізгі жад ретінде, сонымен қатар компьютерлердегі басқа да мақсаттар үшін қолданылады сандық электронды құрылғылар.Жадыны басқару формасы болып табылады ресурстарды басқару қатысты компьютер жады. Жадыны басқарудың маңызды талабы - олардың сұранысы бойынша бағдарламаларға жад бөліктерін динамикалық түрде бөлу жолдарын ұсыну және оны қажет емес кезде қайта пайдалану үшін босату. Бұл кез-келген жетілдірілген компьютерлік жүйе үшін өте маңызды процесс кез келген уақытта болуы мүмкін. Жадыны басқарудың тиімділігін арттыратын бірнеше әдістер ойлап табылды. Виртуалды жад жүйелер бөлінеді жад мекенжайлары процестерді бөлуге мүмкіндік беретін және көлемін ұлғайтуға мүмкіндік беретін нақты физикалық адрестерден процесс қолданылады виртуалды мекенжай кеңістігі қол жетімді мөлшерден тыс Жедел Жадтау Құрылғысы қолдану пейджинг немесе ауыстыру қайталама сақтау. Виртуалды жад менеджерінің сапасы жалпы жүйеге кең әсер етуі мүмкін өнімділік. Жады микроүрділері Ілгішек Алдыңғы кіріс бірліктерін жадыда сақтайтын үрділерді жады биттерін жүзеге асыру үшін қолданады. Сурет 1 (а)-да көрсетілгендей бұндай кестені ЕМЕС-НЕМЕСЕ екі вентильден кұрастаруға болады. Осыған үқсас үрділерді ЕМЕС-ЖӘНЕ вентильдерінен куруға болады. Сурет 1 (а)-да көрсетілген кесте SR - ілгішек деп аталады. Оның екі кірісі: S (Setting- орнату) және R (resetting- шығарып тастау), және қосым-іші екі шығысы: және
10. Микропроцессорлық жүйенің архитектурасы. Микропроцессорлық жүйенің базалық архитектурасы. Микропроцессор — жүйелік тақтаның ең маңызды құраласы, ол деректерді тікелей өңдейді, атап айтқанда, бөлектелген деректермен арифметикалық және логикалық амалдарды орындайды. Микропроцессор - бір немесе бірнеше үлкен интегралды кестеде орындалған, берілісті өңдейтін бағдарламалық құрылғы; көліктердің автоматты басқару агрегатында қолданылады. 1946 жылы ол өз әріптестері Г.Голдстайн және А.Беркспен бірге «Электрондық есептеу құрылғысының логикалық конструкциясын алдын-ала қарастыру» атты мақаласында қазір классикалық болып табылатын есептеу машиналарын құру приципін ұсынған еді. Сол фон Неймандық негізде алғашқы микропроцессор жасалған болатын. Микропроцессорлық жүйелер (МПЖ) – есептеу, өлшеу-бақылау, басқару жүйелерінде және тұрмыстық техникада кеңінен қолданылатын, микропроцессорлар негізіндегі күрделі электрондық құрылымдардың жалпылама аталымы. Микропроцессорлық жүйелерді құрып, олармен жұмыс істеуді үйрену үшін оларға байланысты басты ұғымдарды түсініп, олардың жалпы құрылым принциптерін, оларды аппаратты және бағдарламалы жобалау тәсілдері мен жаңа заманғы жетілдірім жолдарын толық игеру керек болады. Микропроцессорлық жүйенің негізін қалаушы және оның жұмысын жүзеге асырушы басты бөлігі – микропроцессор (МП). Микропроцессор жүйеде информацияның өңделуін және оның жан-жақты жіберілімін бағдарлама арқылы басқарады. Қойылған мәселенің орындалу тәртібі сәйкесті бағдарламаға, яғни алынған микропроцессорға тән (яғни, оның командалар жүйесіне кіретін) командалар тізбесінің орындалуы арқылы жүзеге асырылады. Микропроцессорлық жүйенің құрамына микропроцессормен қатар жады құрылымдары және информацияны енгізу/шығару құрылғылары (сыртқы құрылғылар) кіреді. Микропроцессорлық жүйелердің бастапқы даму барысында олар, микропроцессорлық жинам түрінде біріктірілген, бірге қолдануға жарамды (яғни, архитектурасы мен электрлік параметрлері бойынша сәйкестірілген) микросхемалар негізінде құрылды. Микропроцессорлық жүйелердің (МПЖ) құрылым негізіне үш принцип алынған: - модулдік; - магистралдік; - микробағдарламалы басқару. 11. Процессорлік модуль. (Орталық процессор, графикалық процессор). Процессорлік модуль – ол орталық процессор және онымен байланысты барлық түйіндер орналасқан тақшаны айтамыз. Процессорлік модулі бар конструкциялы жүйеге басқа процессорды, тек бір ғана тақшаны ауыстыру арқылы, жеңіл орнатуға мүмкіндік береді. Қазіргі уақыттағы көптеген ДК-да белсенді біріктіру тақшалары және жеке процессорлі модулдары бар. Өкінішке орай, процессорлік модулдің басқа жүйелік түйіндермен іс-әрекеттесу әдісінде стандарттың болмауына байланысты, әр фирма өзінің тақшасын шығарады. Нарықта бұндай таршылықтың пайда болуы бұл тақшалардың басқа өндірушілердің толық жүйелік тақшаларынан қымбат болуына әкеп соғады. Микропроцессор немесе орталық процессор – CPU (Central Proseccing Unit) дербес компьютердің ―миы‖ болып табылады. Микропроцессор мәліметтерді есептеуді және өңдеуді орындайды және әдетте компьютердің ең қымбат микросхемасы болып табылады. Барлық РС – сәйкес келетін компьютерде Intel микросхемасының тобымен сәйкес келетін процессорлар қолданылады, бірақ олар Intel фирмасымен қатар АМD және Cyrix компанияларымен де жобаланып шығарылады. Графикалық процессор (ағылш. graphics processing unit, GPU) — дербес компьютердің немесе ойын приставкасының графиканы бейнелеу (рендеринг (орыс.)қазақ.) үшін қолданылатын жеке құрылғысы. Қазіргі заманғы графикалық процессорлар компьютерлік графиканы жоғары тиімділікпен өңдеп, бейнелейді. Арнайы конвейерлік архитектураның арқасында графикалық процессор кәдімгі орталық процессорға қарағанда графикалық ақпараттарды өңдеуде тиімдірек 12. Негізгі операциялардың орындалуы. Операциялық жүйе ядросы – операциялық жүйенің негізгі функцияларын орындайтын модульдер. Бұл модульдер әдетте, процестерді, жадты, енгізу-шығару құрылғыларын басқаруды қолдайды. Операциялық жүйе ядросының коды процессор жұмысының пұрсатты режимінде орындалады. 13. Ішкі жүйенің жұмыс істеуі. Үзіліс. Ішкі үзіліс - процессордың жұмысына байланысты болады және оның амалдары синхронды түрде жүреді. Мысал ретінде төмендегідей сұраныстар бойынша болатын үзілістерді айта аламыз: адресацияның бұзылуы бойынша болатын үзіліс; нөлге бөлуге байланысты болатын үзілістер; реттіліктің сақталуына байланысты болатын үзіліс; бақылау құралдарына байланысты болатын үзілістер. Соңғы кездері көптеген компьютерлерде кейбір командалар қолданбалы программалардың көмегімен емес, тікелей операциялық жүйелер арқылы орындалады. Мұндай қажеттілік копьютерлердегі есептеулердің сақталуын жақсарту мақсатында жүргізіледі. Сондықтан компьютерлік құрылғылар түрлі режимінде жұмыс істейді және пайдаланушылар режимінде кейбір командалар орындалмайды. Ондай командаларға енгізу-шығару командалары, орталық процессордың жұмыс істеу режимі және т.б. жатады. 14. Енгізу/шығарудың базалық жүйесі. Енгізу-шығару жүйелері BIOS (Basic Input/Output System) – ТЕҚ –на (ПЗУ) енгізілген енгізу / шығарудың негізгі жүйесі (осыдан ROM BIOS аты). Ол - компьютер аппаратурасын тексеретін, қызмет көрсететін бағдарламалар жиыны және DOS пен аппаратураның арасындағы делдалдық рөлді атқарады. BIOS, қосылғанда және жүйелік платада сброс кезінде басқаруды алады да платаның өзін және компьютердің негізгі бөліктері – бейне адаптер, пернелік тақта, дискілер контроллерлері мен енгізу/шығару порттарын тестіден өткізеді, Chipset платаларын күйге келтіріп (настройка), сыртқы операциялық жүйені жүктейді. 15. Интерфейстер. Интерфейстер классификациясы. Интерфейс – пайдаланушылардың есептеу жүйесінде құрылғылармен және бағдарламалармен, сондай-ақ басқа құрылғылармен және бағдарламалармен құрылғылармен өзара әрекеттесуінің техникалық, бағдарламалық және әдістемелік (хаттамалар, ережелер, келісімдер) құралдарының жиынтығы. Қазіргі кезде интерфейстердің бірқалыпты классификациясы жоқ. Сондықтан интерфейстердің келесі түрлерін атауға болады: 1. Аппараттық интерфейс(есептеу техникасы құралдарының аппараттық қамтамасыз етiлуi); 2. Бағдарламалық интерфейс(есептеу техникасы құралдарының программалық қамтамасыз ет құралдарының программалық қамтамасыз етiлуi); 3. Аппараттық программалық интерфейс (аппараттық және программалық құралдардың әрекеттестiгі) 4. Пайдаланушы интерфейсі(пайдаланушы мен жүйе арасындағы байланыс құралы). 16. Микропроцессорлар архитектурсының эволюциясы және микроЭЕМ. Микропроцессор (МП) – бұл сандық мәліметтерді өңдеу үшін және сол өңдеу процесін бірнеше интегралды сұлбаларда басқару үшін бағдарламалы-басқарулы электронды сандық құрылғы. МикроЭЕМ, микрокомпьютер (микроЭВМ; microcomputer) - микропроцессор, енгізу-шығару және басқару құрылғыларының жиынтығы болып саналатын микроөлшемді есептеу машинасы. Бағасы арзан, жұмыс істеуге ыңғайлы әрі сенімді; микроэлектрониканың қарқынды даму нәтижесінде жасау мүмкіңдігі туған шағын көлемді компьютер. 17. Жадыны ұйымдастыру және қорғаныс (сақтану) режимі. Жадыны қорғау. Жадыны ұйымдастыру және қорғаныс (сақтану) режимі, жадыны қорғау, процессордың жылдамдығын ұлғайту, конвейерлер, параллелизм. Жадты қорғау (орыс. Защита памяти; ағылш. memory protection) — жадқа мәлімет жазу/оқу кезінде сол мәліметтердің осы мезетте шығарылып жатқан есептің адрестік кеңістігіне жататындығын тексеру; қатарластыра бірнеше есеп шығару режіміңде солардың мәліметтерінің бірінен біріне ауыспауын қамтамасыз етеді. 18. Процессордың жылдамдығын ұлғайту. Процессорларды екі негізгі параметрлерге жіктеуге болады: разрядтылық және жылдамдық. Процессор жылдамдығы - қарапайым түсінік. Жылдамдық мигагерцпен (МГц) өлшенеді; 1 МГц бір сикундтағы миллион тактіге (қадамға) тең. Жылдамдық жоғары болған сайын процессор тез жұмыс жасайды. 19. Енгізу-шығарудың тізбектей, параллель және басқа да интерфейстері. Енгізу-шығару порттарына кіріспе. USB және IEEE-1394 (i.Link) FireWire. Стандартты тізбектей, параллель порттар. Тізбекті порттар. Параллель порттар. Параллель порттар Параллель портқа негізінен принтер қосылатындықтан оны “принтерлік” порт деп атайды. Оның параллель деп аталуы сигналдарды бір мезгілде 8 өткізгіш арқылы бере алады. Параллель портта информация тізбекті портқа қарағанда жылдам жеткізуге болады. Компьютерде параллель порттар LPT 1, LPT 2, LPT 3 деп таңбаланады да вилка (штырлар) түрінде жасалады. Параллель порттардың IEE 1284 стандарты 1994 жылы бекітілген. Бұл стандартты паралель порттардың физикалық сипаттамасы, сыртқы сигналдардың өзгеру сипаттмасы белгіленген. Ол принтермен қатар сыртқы құралдарды (дискіқозғағыштар, желі адаптерлері) қосуға мүмкіндік береді. IEEE 1284 стандартының өткізгіштік қабілеті жоғары, оның көмегімен екі компьтерді қатар қосуға болады. IEEE 1284 стандарты А, В, С типтерінде жұмыс істей алады. Ендіру/шығару интерфейстеріне тізбектелген, параллель порттар және универсаль тізбектелген шина (Universal Serial Bus), IEEE – 1394, SCSI мен IDE жатады. Тізбектелген портты – асинхронды тізбекті интерфейс деп айтады да, ол компьютерлер арасында байланыс орнату үшін қолданылады. Тізбектелген термині деректерді бір ғана өткізгіш арқылы яғни бит информациялардың тізбектелініп бірінен соң бірінің берілуін сипаттайды. Порттар жасалу түріне қарай параллель және тізбекті болып бөлінеді. Дербес компьютерлерде негізгі ендіру/шығару интерфейсі үшін тізбектелген және параллель порттар қолданылады. Тізбектелген портқа информацияны беруші және қабылдаушы қондырғылар жалғастырылады. Тізбекті портта информация бір ғана өткізгіш арқылы беріледі. Тізбекті портқа “тышқан” тетігі, модемдер қосылады. Компьютерде СОМ1/СОМ3 және СОМ2 / СОМ4 оларды бір мезгілде қолдануға болмайды. Тізбекті порт ұяшықтар (розетка ) түрінде жасалады да 9 немесе 25 контактілі болады. EEE 1394, әдетте FireWire деп аталады, сандық бейне камералар, кейбір принтерлер мен сканерлер, сыртқы қатты дискілер және басқа перифериялық құрылғылар сияқты көптеген электрондық құрылғылардың стандартты қосылым түрі. IEEE 1394 және FireWire терминдері әдетте компьютерлерге осы сыртқы құрылғылардың түрлерін қосу үшін қолданылатын кабельдер, порттар және қосқыштар түрлеріне қатысты. USB - флэш дискілер , принтерлер, камералар және көптеген басқа электрондық құрылғылар сияқты құрылғылар үшін пайдаланылатын стандартты қосылым түрі. Ең соңғы USB стандарты деректерді IEEE 1394-ке қарағанда жылдамырақ таратады және кеңінен қол жетімді. 20. ЭЕМ архитектурасының қазіргі заманғы даму тенденциясы. ЭЕМ (электрондық есептеуіш машина) — есептеулерді жүргізуге, және ақпаратты алдын ала белгіленген алгоритм бойынша қабылдау, қайта өңдеу, сақтау және нәтиже шығару үшін арналған машина. Компьютер дәуірінің бастапқы кезеңдерінде компьютердің негізгі қызметі — есептеу деп саналатын. Қазіргі кезде олардың негізгі қызметі — басқару болып табылады. Негізгі принциптері: Өзінің алдына қойылған тапсырманы орындау үшін компьютер механикалық бөліктердің орын ауыстырылуын, электрондардың, фотондардың, кванттық бөлшектердің ағынын немесе басқа да жақсы зерттелген физикалық құбылыс әсерлерін қолданады. Көбімізге компьютерлердің ең көп таралған түрі — дербес компьютер жақсы таныс. 31. Қатты диск жинақтағыштары. Қатты диск дегеніміз не? Жаңа жетістіктері. Қатты диск жинақтағыштарының жұмыс принциптері. Қатты диск жинақтағыштарының негізгі компоненттері. Қатты диск жинақтағыштарының сипаттамалары. Қатқыл диск (винчестер, HDD) – үлкен көлемдегі ақпаратты сақтауға арналған құрылғы. Компьютерді сөндірген кезде бұл ақпараттар жойылмайды. Мұнда операциялық жүйе мен компьютерге орнатылған программалар сақталады. Қатқыл диск металл корпустан тұрады. Оның ішінде өте тез айналатын бірнеше дисклердің жиынтығы бар. Бұл дискідегі ақпаратты оқу немесе информацияны жазу онда орнатылған арнайы магниттік тиек арқылы жүзеге асады. Магниттік тиек дискідегі әрбір жолдарға орын ауыстыру арқылы оқиды недискідегіҚатты дискінің өзі – бұл тақтайшалар жиынтығы, олардың саны шпиндель деп аталатын білікке (ось) өзара байланысты төртке дейін өзгеруі мүмкін. Пластиналар бір-біріне қарағанда бір жерде орналасқан. Көбінесе олар өндіруші үшін материал алюминий, жез, керамика, шыны, әйнек және т.б. – дана, гамма-феррит-оксид, хром оксиді, хром оксиді, феррит-феррий негізінде арнайы магниттік жабын бар және т.б. қалыңдығы шамамен 2 мм құрайды. Радиалды бастар ақпаратты жазуға және оқуға жауап береді (әр табуға біреуі) және тақталарда екі беттер де қолданылады. Оның артында ол 3600-ден 7200-ге дейін болуы мүмкін, ал бастардың қозғалысы екі электр қозғалтқышына сәйкес келеді.қағидасының ерекшеліктері осыған байланысты ақпарат алмасуды тек бүкіл кластерлермен шығарады (секторлар тізбегінің саны)Сонымен бірге, компьютердің қатты дискісінің негізгі қағидасы – ақпарат, ақпарат құлаған жоқ, және концентрлік жолдарда немесе тректерде орналасқан қатаң анықталған орындарда жазылған. Шатастырмау үшін бірыңғай ережелер қолданылады. Бұл дегеніміз, қатты дискілердегі жетектер жұмысының принциптері, олардың логикалық құрылымы тұрғысынан әмбебап. Мысалы, әлемнің бір стандартына қабылданған бір сектордың мөлшері 512 байтты құрайды. Өз кезегінде секторлар орналасқан секторлар орналасқан кластерлерге бөлінеді, олар орналасқан секторлардың жанында орналасқан. Қатты дискіні пайдалану қағидасының ерекшеліктері осыған байланысты ақпарат алмасуды тек бүкіл кластерлермен шығарады (секторлар тізбегінің саны). Бұл жағдайда қатты дискінің жұмысының басқа принципін ажыратуға болады: оқу бастарын магнит бетіне жақындатады (бірақ онша емес), жазу тығыздығы соғұрлым жоғары болады. Қатты дискідегі әдеттегі дискінің негізгі құрылымдық элементтері төменде келтірілген: дискілер; оқу/жазу бастары; бастардың жетек механизмі; диск жетегінің қозғалтқышы; басқару схемалары бар ПХД; кабельдер мен қосқыштар; конфигурация элементтері (секіргіштер мен қосқыштар). 32. Корпус және қоректену блогы. Қоректену блогының рөлі. Қоректену блогының жұмыс принципі және міндеті. Жүйелік тақшаның қоректену разъемдары. Перифериялық құрылғылардың оректену разъемдары. Қоректену блогының қызметі. Қоректену блогына қатысты қиындықтар. Қоректену блогын жөндеу. Қоректену блогын айырбастау. Қоректену желісіндегі қорғау құрылғылары. RTC/NVRAM батареялары. Қысқаша айтқанда, бұл жүйелік блоктың барлық компоненттерін қуаттандыру үшін айнымалы ток кернеуін тұрақты токқа түрлендіруге арналған құрылғы.Мұндай құрылғының жұмыс істеу принципі салыстырмалы түрде қарапайым: бастапқы орам арқылы трансформатор желідегі кернеуді қабылдайды. Содан кейін түзеткіштің көмегімен айнымалы көп бағытты ток тұрақты және бір бағыттыға айналады. Бұл жағдайда әртүрлі түзеткіштерді қолдануға болады: бір немесе толық толқынды. Кез келген жағдайда диодтық көпірлер пайдаланылады, олар мыналардан тұрады. Екі диод – бірінші типте. Төрт диод екінші түрге жатады. Түзеткіште екі элементті пайдалану BC қос кернеуіне немесе үш фазалы құрылғыларға тән. Компьютердің қуат блогындағы асқын кернеуден қорғағыш – бұл үлкен сыйымдылығы бар қарапайым конденсатор. Ол компоненттерге салыстырмалы түрде таза және біркелкі ток беру үшін толқындық токты тегістейді. Сондай-ақ, мұндай блоктардың ішінде әдеттегі трансформаторлардың орнына автоматты құрылғыларды қолдануға болады. Элементтің тағы бір міндеті бар – компьютердің құрамдас бөліктерін кернеудің ықтимал асқынуларынан қорғау. Негізінде, бұл желдеткіші бар шағын қара жәшікке ұқсайтын желі кернеуін өзгерткіш. Ол жүйелік блокта орнатылған және оның ішінде желілік кабель бар. Қоректену блогын орнату және қосу Қоректену блогы тҧрақтылыққа, соның ішінде, қажетті қоректенуге жауапты, ал егер қажет болған жағдайда жаңасымен ауыстыру керек. Оны міндетті түрде сервистік орталықта жасау және ҥйге мамандарды шақырудың қажеті жоқ. Қоректену блогын орнату және қосу өте қарапайым. Қоректену блогының ақаулары Қоректену блогында ақаулықтың пайда болуы барлық жҥйе жҧмысынан кӛрінеді. Бҧл мынадай жағдайларда кӛрінеді: • Қалыпты жҧмыс жағдайында компьютердің кенеттен тҧрып қалуы; Қалыпты жҧмыс жағдайында компьютердің кенеттен қайтадан жҥктелуі; Операциялық жҥйенің жҧмысы кезінде жедел жады қателігі; блогының жҧмысын келесі жолмен тҥсіндіруге болады. Қоректендіру блогына ене отырып, өзгермелі кернеу желілік сүзгіш арқылы сҥзіледі және жоғары вольттік тҥзеткішпен ӛнделеді. Тҥзелген кернеу жоғары вольттік сҥзгіш арқылы импульстік трансформаторға енеді. Ол оны қажетті деңгейге дейін тӛмендетеді. Кейін тӛмендетілген қалыпты кернеу тҧрақтандырғышқа тҥседі. Ол оның сипаттамасын бақылап отырып, қажетті жағдайда қолданып отырады. Желілік сүзгі Ол қоректендіру блогына енген ӛзгермелі кернеуді алғашқы сҥзуге арналған. Сҥзгі ретінде индуктивтік орауышты және аз кӛлемді конденсаторды қолданады. Қарапайым сҥзу кестесін қолдана отырып, желілік сҥзгі қоректендіру блогын лҥпілден және кедергіден арнайы сҥзгімен энергияны кӛп қолданатын Қҧрылғылардан сақтайды. Жоғары вольттік түзеткіш Тәжірибеде тҧрмыстық техникадажоғары вольттік тҥзеткіштің орнына тӛрт жоғары вольттік тҧратын жинақ қолданылады. Ол арнайы кестемен қосылады. Олар арнайы 220 B 50 Гц
+3,3 В
+5 В
+ 12В желілік сҥзгі жоғары вольттік тҥзеткіш жоғары вольттік сҥзгі
Импульсті трансформатортҧрақтандырғыш Пластмассалық қораптың ішінде болып, қоректендіру блогындағы мӛрлік тақшада бір-бірінің жанында орналасады. Нәтижесіндегі ӛзгермелі кернеу тҥзеткіштен ӛткенде қалыпты ӛзгереді. Жоғары вольттік сүзгі. Әдетте, жоғары вольттік сҥзгінің орнына бір-біріне параллельді қосылған бірнеше ҥлкен кӛлемді электрлі конденсаторлар қолданылады. Импульстік трансформатор . Импульстік трансформатор Кернеуді қабылдайды және оны ±5 және ±12 В. Деңгейге дейін тӛмендетеді. Тұрақтандырғыш (стабилизатор). Тҧрақтандырғыш қоректену блогының ең басты модулі деп есептеуге болады, сондай-ақ оның интеллектуалдығын интегралдық схемалар қолданысына Қҧрылғанынан кӛреміз. Тҧрақтандырғыш, нақты кернеуді ӛңдеуге және оны бақылауға арналған каналдардан тҧрады. Каналдармен қатар Power Good сигналының қҧрылуына жауап беретін тағы бір басқару схемасы жҧмыс жасайды.Қоректену блогының қҧраушыларын жҧмыс жасау қабілетін тексеру ҥшін мультиметр қажет. Ол әртҥрлі электр кӛрсеткіштерін тексереді. Тағы бір ескеретін жайт, қоректену блогы жҥктелімсіз жҧмыс жасай алмайды, сондықтан оны қуаттылы 25 Вт, 2-5 Ом резистормен қосып, 5В кернеумен бір шығару, ал басқасымен қорапты байланыстыру керек. Бірақта бҧл тәсілді, қоректену блогын жӛндеуден ӛткізіп, оны тексергенде ғана қолданылады. Қоректену блогының басым бӛлігі, тҧрмыстық қҧрылғылардың кӛптеген бӛліктері сияқты Керамикалық және ерігіш сақтандырғыштармен қамтылады. Әртҥрлі Себептерге байланысты болатын жоғары тоқ кҥші мен кернеудің шапшаң ӛзгеруінде жҧмыс жасап және қайтадан жану – оның басты міндеті болып табылады. Бҧл жағдайда сақтандырғыш ішіндегі жҧқа сымдар жанып кетеді, сондықтан қоректену блогының басқа қҧраушыларына кернеу бармайды, яғни оларды істен шығуынан қорғайды. Ең алдымен қоректену блогынан қорғаныс қорабын ағыту керек. Қоректену кабелі артында сақтандырғыш орналастырылғандықтан, оны кабель мӛрлі тақшаға дәнекерленген жерден іздеген жӛн. Әдетте, ол ішінде сымдары орналасқан, әйнекті деталь немесе керамикалық қорап тәрізді. Кейбір жағдайда, сақтандырғыш басқа формамен және тікелей тақшаға денекерленген болып келеді. Сақтандырғыш ауыстырмас бҧрын, ең алдымен оны тексерістен ӛткізген жӛн. Жарамды сақтандырғышта нӛлге жақын кедергісі болады, сондықтан қоңыраулауды жиі қолданады, себебі бҧл кезде потенциалды қысқа тҧйықталу болады. Егер сақтандырғыш ӛте ҥлкен кедергіні кӛрсетсе немесе дыбыс шығармаса, ол істен шыққанын білдіреді. 33. Мәліметтерді оптикалық құрылғыларда сақтау. Оптикалық технология. CD-ROM дегеніміз не? DVD жинақтағыштар. Оптикалық тасымалдауыштардың форматы. CD/DVD жинақтағыштарының типтері. CD-ROM жазушы жинақтағышы. Қайта жазылатын құрылғылар стандарты және DVD диск. Оптикалық жинақтағыштардың мәселелерін шешу. CD/DVD жинақтағыштары үшін драйверлер және программалық жабдықтары. Оптикалық технология CD -ROM жинақтауыш Соңғы уақыттағы компьютерлердің негізгі конфигурациясына СD-ROM дискжетек енгізген болатын. СD-RОМ-ның {Compact Disk Read Only Memory) абервиатурасы компакт-дискілер негізіндегі тұрақты еске сақтаушы құрылғы деп аударылады. Осы құрылғының әрекетінің принципі диск бетінде орналасқан лазерлік сәулелер арқылы цифрлік мәліметтерді оку болып табылады. Ақпараттарды тасымалдаушы ретінде қарапайым компакт -дискіні қарастыруға болады. Компакт-дискідегі цифрлік жазу өте жоғарғы тығыздығы бар магниттік дискілерден ерекшелінеді, сол себептен стандартты CD 650-700 Мбайтты сыйдыра алады. CD-дің диаметрі 120 мм және қалыңдьны 1.2 мм болатын мөлдір пластиктен жасалад. DVD(Digital Video Disk) жинақтауышы. Бұл цифрлік жазуларды оку құрылғысы. Сырт жағынан DVD-диск кәдімгі СD-RОМ-ға (диаметрі – 120 см, қалыңдыга – 1.2 мм) ұқсайды. Бірақ оның ерекшелігі DVD-дискінің бір жағына 4.7 Гбайтқа дейін жететін мәліметтерді жазуға болады. Егер 2 қабатты жазу үрдісін қолдансаңыз, онда дискінің бір жағына 8.4 Гбайт ақпаратты жазуға болады. DVD-дискілері ақпараттарды қайта жазу мүмкіндігіне ие. CD-ROМ жинақтауышы дискіні айналдыратын электродвигателі болады; лазерлік сәулешашушы, оптикалық линза диск бетінен оқуға арналға датчиктер мен линзалардан құралған оптикалық жүйесі; әкелу механикасын басқаратын микропроцессорлардан құралады СD-RОМ-ның негізгі сипаттамалары: мәліметтерді тасымалдау жылдамдығы – 150 Кбайт/сек; компьютердің жедел жадысына мәліметтерді тасымалдау жылдамдығының сипаттамалары: 2 жылдамдықты CD-RОМ (2х), 50 жылдамдықты (50х СD-RОМ); қолдану уақыты, яғни дискідегі ақпаратты іздестіру үшін миллисекундамен есептейді. Пластикалық бетке алюминий немесе алтын қабаты жағылады. Дискіге ақпаратты жазу Жолдардың бетіне басып жазу аркылы жүзеге асырылады. Бұл ақпаратты екі ретті жазуға мүмкіндік туғызады. Тереңдету пит (рit), ал оның беті лэнд (land) деп аталады. Логикалық нөл пит ретінде немесе Лэнд ретінде болуы мүмкін. Логикалық бірлік питтен лэндқа өту кезінде кодталады. Компакт-дискінің ортасынан шетіне дейін спираль түріндегі бір жолдар болады. Диск беті 3 Облысқа белінеді. Бастапқы (Lead-In) дискінің ортасында орналасады. Және бірінші оқылады. Онда диск мазмұны жазылады, барлық жазулардың адрестерінің кестесі, диск белгісі және т.б. көмекші ақпарат. Ортаңғы облыс дискідегі үлкен орын алатын негізгі ақпараттары бар. Соңғы облыс (Lead-Оut) дискінің Соңғы белгісі болады. CD-ROМ жинақтауышы дискіні айналдыратын электродвигателі болады; Лазерлік Сәулешашушы, оптикалық линза диск бетінен оқуға арналға датчиктер мен линзалардан құралған Оптикалық жүйесі; әкелу механикасын басқаратын микропроцессорлардан құралады. СD-RОМ-ның негізгі сипаттамалары: мәліметтерді тасымалдау жылдамдығы – 150 Кбайт/сек; Компьютердің жедел жадысына мәліметтерді тасымалдау жылдамдығының сипаттамалары: 2 Жылдамдықты CD-RОМ (2х), 50 жылдамдықты (50х СD-RОМ); қолдану уақыты, яғни дискідегі Ақпаратты іздестіру үшін миллисекундамен есептейді. Бір ретті жазу СD-R және СD-RW құрылғылары болады. СD-R(СD-Recordablе) жинақтауышы Сырт жағынан ол СD-RОМ-ға ұқсас және дискілер көлемі мен жазу форматы жағынан бір-біріне Тіркесуші болып келеді. Ол бір реттік жазуды орындауға мүмкіндік береді және оны бірнеше рет оқуға Болады. Мәлі-меттерді жазу арнайы программалық жабдықтау көмегімен жүзеге асырылады. СD-R Жинақтауышындағы жазу жылдамдығы 4х-52х-ті құрап отыр. СD-RW(СD-ReWritable) жинақтауышы Бұл көпмәтіндік мәліметтерді жазуға мүмкіндік береді және бұл жерде ақпараттарды бос Кеңістікке жазып, сонымен қатар жаңа ақпараттарды толықтай қайта жазуға мүмкіндік бар (алдыңғы Мәліметтер өшіріліп қалады). СD-RWжылдамдыгы 4х-52х, ал қайта жазу жылдамдығы – 24х. DVD(Digital Video Disk) жинақтауышы СD-RОМ-ға (диаметрі – 120 см, қалыңдыга – 1.2 мм) ұқсайды. Бірақ оның ерекшелігі DVD-дискінің бір жағына 4.7 Гбайтқа дейін жететін мәліметтерді жазуға болады. Егер 2 қабатты жазу үрдісін қолдансаңыз, онда Дискінің бір жағына 8.4 Гбайт ақпаратты жазуға болады. DVD-дискілері Ақпараттарды қайта жазу Мүмкіндігіне ие. 34. Перифериялық құралдар және олардың техникалық мүмкіндіктері. Перифериялық құрылғылар деп – олардың көмегімен информация компьютерге енгізілетін немесе шығарылатын құрылғыларды айтамыз. Оларды сондай-ақ, сыртқы немесе мәліметтерді енгізу-шығару құрылғылары деп атайды. Перифериялық құрылғы – компьютерге қосылатын және жұмыс істейтін кез-келген қосалқы құрылғы, оған ақпаратты қою немесе одан ақпарат алу. Қосымша немесе шеткері құрылғыларды бірнеше топқа бөліп қарастыруға болады: Ақпаратты енгізу құрылғылары (мәтіналғы(сканер), дигитайзер, сандық фотокамера, сызбалық планшет); Ақпаратты шығару құрылғылары (басып шығарғыш(принтер), плоттер); Енгізу және шығару қызметтерін бірге атқаратын құрылғылар (модем, дыбыстық бейімдеуіш, желілік бейімдеуіш). Жүйелік қорапқа дербес компьютердің негізгі құрылғылары жинақталған, олар деректерді өндеуді, электр тогының қосылуын қосымша құрылғыларды қосуды қамтамасыз етеді. Жүйелік қораптың ішін көру үшін, оның артқы қақпағын ашу керек, оны конструкциясында жүйелік қорап тың әртүрлі типтері үшін айырмашылықтары бар. Жүйелік қораптың алдынғы тақтасында: компьютерді қосу/өшіру батырмасы, дискжетек, компакт –дискіден оқитын CD-ROM орналастырылған. Кейбір жүйелік қораптың конструкцияларында компьютерді қайта жүктеу батырмасы болады. (8.2–сурет.) Жүйелік блок – дербес компьютердің ең негізгі құрылғысы. Жүйелік блоктың ішінде жүйелік тақша(аналық плата), процессор, оперативті жад, қатқыл диск, қоректендіру блогы, видеокарта секілді көптеген маңызды құрылғылар орналасады. Жүйелік блоктың алдыңғы панелінде қосу (Power) және қайта жүктеу (Reset) батырмасы, компакт-диск мен дискетаны оқитын дискжетектер және қызыл-жасыл жарық индикаторлары орналасады. Жүйелік блоктың артқы жағында негізгі (монитор, пернетақта, тышқан) және қосымша құрылғыларды (принтер, модем, сканер, микрофон) қосатын порттар мен кірістік құрылғылар орналасқан. Монитор – мәліметтердің бейнесін экранға шығаруға арналған құрылғы. Компьютерден кез‑келген мәліметті монитордың экранына шығаруға болады. Монитор негізгі шығару құрылғыларының бірі болып табылады. Оның негізгі тұтыну параметрлері: экранның мөлшері, экран қалқасының қадамы, бейнені жаңартудың максималдық жиілігі, қорғау класы. Экранның мөлшері оның диагоналінің мөлшерімен анықталады. Өлшеу бірлігі ретінде дюйм қабылданған. Экранның стандартты мөлшерлері: 14”, 15”, 17”, 19”, 20”, 21”. Қазіргі кезде мөлшерлері 15, 17 дюйм болатын монитор кеңінен тараған. Ал графиктік кескіндермен жұмыс істеу үшін 19-21 дюймді мониторларды пайдаланған тиімді Пернетақта – дербес компьютерді басқаратын пернелік құрылғы. Ол алфавиттік‑цифрлық мәліметтерді енгізуге арналған. Монитор мен пернетақтаның бірігіп қызмет атқаруын қолданушы интерфейсі деп атайды. Пернетақта дербес компьютердің стандартты құрылғыларына жатады. Пернетақтаның құрылысы. Стандартты пернетақта жүзден аса пернелерден тұрады. Олар бірнеше функционалдық топтарға бөлінген. Алфавиттік‑цифрлық пернелер тобы символдардан тұратын ақпаратты енгізуге арналған. Функционал пернелер тобына пернетақтаның жоғарғы бөлігінде орналасқан он екі перне кіреді (F1-F12). Бұндағы әрбір перне қандай да бір функционалдық қызмет атқарады. Қызметтік пернелер алфавиттік‑цифрлық пернелер тобының маңайында орналасқан. Тышқан – графиктік меңзермен басқарылатын құрылғы. Екі немесе үш батырмасы бар жазыңқы қорапша тәріздес. Тышқанның жазық беттегі қозғалысы экрандағы тышқан нұсқағышы деп аталатын графиктік объектінің қозғалысымен байланыстырылған. Компьютерді басқару үшін тышқанды жазық бетте жылжытады және оның оң немесе сол жақ батырмаларын қысқа уақытқа басып отырады. Осылайша басуды шерту деп атайды. 35. Бейнеадаптер және мониторлар. Ақпаратты кескіндеу технологиясы. Монитор таңдау критерилері. Бейнеадаптерлер. Үшөлшемді графиканы күшейткіштер (3D Accelerator). Жаңа бейнеадаптерді орнату немесе жетілдіру. Мультимедиа үшiн бейнеадаптерлер. Мониторлар және адаптерлердiң ақауы. Монитордың көмегімен арнайы тақша басқарады, оны бейнеадаптер деп атайды. Монитормен бірге бейне карта персоналдық бейне бағыныңқы жүйесін құрайды. Бейнеадаптерда жеке тақшаның қаңейтілуі бар, оны аналық тақшасының арнайы слотына орналастырады (қазіргі ДК-де бұл слот AGP). Бейнеадаптер бейнеконтраллер, бейнепроцессор және бейнежады функцияларын атқарады. Монитор
Монитор (дисплей) – текстік және графиктік мәліметтер, визуалді көрсетуге арналған стандартты шығару құрылымы. Қызмет принціпіне байланысты монитор – электронда-сәулелік трупкалы мониторға және сұйық криссталдағы дисплейға бөлінеді.
Монитор (немесе дисплей) – жедел жадында өңделетін информацияны -мәтіндік немесе графикалық бейнелерді экранда көрсетуге арналған құрылғы. Экран түстеріне қарай дисплейлер монохромды (ақ- қара ) және түрлі- түсті болып , ал экранға шығарылатын информация түрлеріне байланысты символдық (тек символдық информация) және графиктік (символдық және оған қоса графиктік информация) болып бөлінеді. Монитор экранының түрлері Монитор экраны екі түрде: дөңес және жазық болып шығарылады. Қалыпты қолданылып жүрген монитор экрандары дөңес болып келеді. Экрандар тік және көлденең бағыт бойынша қисық бет түрінде орналасады. Қазіргі кезде Trinitron конструкциясы қолданылып жүр. Онда қисықтық горизонталь қималар бойынша ғана болады. Экранның бұл түрі бейненің сапасын жақсартуға мүмкіндік береді. ЭЕМ –нің бейнелік құрылғысы екі бөліктен: монитор мен адаптерден тұрады. Адаптер -ЭЕМ қорабының ішінде орналасқан мониторды басқару блогы. Мониторда электрондық- сәулелік түтікше бар. Ал адаптерде бейне сигналдарын беретін логикалық схемалар орналасқан. Адаптерде бейнелер көрінісін сақтауға арналған бейнелік жад бар. Көбінесе символдық режимде дисплей экранына 80 таңбадан тұратын 25 жол мәлімет, ал графикалық режимдегі экраның бейнелеу қабілеті адаптер тақшасын жүйелік блокпен байланыстыру құрылғысының мүмкіндіктеріне сәйкес болады. Экрандағы кесін көрінісінің сапасы графикалық адаптердің типіне қарай өзгеріп отырады. Қолданушы мен компьютер арасындағы информациялық байланысты монитор орындайды. Компьютердің бейнелеу жүйесі екі негізгі компоненттен тұрады: Монитор (дисплей) Бейнеадаптер (бейнетақша немесе графикалық тақша) Монитордағы информация көрсетудің ең көп тараған түрі – электрондық сәулелік түтікте (ЭСТ) бейне көрсету. Электрон – сәулелік монитор үш түсті; қызыл, жасыл, көк электрондық шоқ көмегімен экранда бейне беретін вакуумдық колба. Жоғары кернеу магнит өрісін тудырып, оны электрондық шоқтар көмегімен басқарып монитор экранында бейне алуға болады. Қазіргі кездегі мониторлар көпжиілікті деп аталады да әртүрлі стандарттағы бейнесигналдармен жұмыс істей алады. Ондай мониторларды әртүрлі; синхрондық (multis – ync), көпжиілікті (multifrequency), көпрежимді (multiscan), автосинхрондаушы (autosynchronous) және автобаптанушы (autotracking) терминдері арқылы атайды. Сұйық кристалды дисплейлерді – LCD (Liquid – Crystal Display) дисплейлері деп атайды. Оның ерекшеліктері; жазық экранның болуы, қолдану қуатының аздығы (5 Вт). Активті матрицалы сұйық кристалдық панелдік түстерді сапалы беруі. Кемшілігі: ажырату қабілеті аз және бағасы қымбат. Электрлі-сәулелік трубкалы монитор Электрлі-сәулелік трубка шыны колба ретіндегі электрлі-вакуумды құрылым, басжағында электронды трубкасы бар, ал түбінде люминофор қабығы бар экран. Жылыту кезінде электрондар ағымы электрон пушканы сәулелендіреді, ол жоғарғы жылдамдықпен экранға жылжиды. Электрондардың әсерінен, қолданушыға көрінетін,люминофор жарық шығарады. Люминофор электрондық ағымнан кейінгі жарықтану уақытымен ерекшеленеді. Электронды сеуле экранды солдан оңға, жоғарыдан төменге қарай қатарларға бөліп, өте тез қозғалады. Экранды жайған (развертка); яғни қозғалтқан уақытта, бейненің пайда болу жерінде сәуле сол қарапайым люминофорды қапталған аймақтарға әсер етеді. Сәуленің интенсивтілігі әр уақытта өзгеріп тұрады, сондықтан сәйкес экран аймақтарының да жарықтығы өзгереді. Жарық тез жойылатындықтан, электронды сәуле ардайым экран бетінде оны қалпына келтіруі керек. Жарық уақыттылығы мен жиілігі бір-біріне келу керек.вертикалды жою жиілігі 70-80 Гц тең, яғни экран жарығы 70-85 рет секундына жаңартылады. Жиіліктің төмендеуі бейненің өшіп-жануына әкеліп соқтырады, ал ол көзді шаршатады. Мониторлар белгіленген жаю жиілігіне, сонымен қатар кейбір диапазонда әр түрлі жиіліктерге ие. Жаюдың екі режимі болады: Interlaced (жоларалық) және Non Interlaced (жолдық) әдетте, Non Interlaced-ті жоюды қолданады. Сәуле экранды жоғарыдан төменге қарай қатар бойымен сканерлейді бейнені бір өткен кезінде қалыптастырады. Interlaced режимінде сәуле экранды жоғарыдан төменге қарай екі рет өткен кезде сканерлейді: алдымен тақ қатарлар сонымен жұп қатарлар. Сұйық кристалдағы дискілер (Liquid Crystal Display – LCD) Сұйық кристал негізіндегі дисплей бликсіз, тегіс экран және электор энергиясын тұтыну қуаттылығы төмен (5Вт, электронды-сәулелі трубкасы бар и монитор 100Вт тұтынады). Сұйық кристал негізіндегі диспейлердің 3 түрі болады: Монохромды пассивті матрицамен; Түрлі түсті пассивті матрицамен; Түрлі түсті активті матрицамен; Монитордың негізгі параметрлері Қолданушының көзқарасы бойынша монитордың негізі мінездемесіне оның диагональ бойынша өлшемі, шешуші қабілеттіліктер, регенерация жиілігі (жаңарту) және қорғау класы жатады. Монитор өлшемі. Монитордың экраны диагональ бойынша дюймда өлшенеді. Оның өлшемі 9 дюймнан (23см) 42 дюйм (106см) арасында өзгеріп отырады. Ең кең тараған өлшемдер 14,15,17,19 және 21 дюйм. Шешуші қабілеттілік. Гафикалық режимде бейненің жұмысы монитор экранына нүктелерден (пикселдер) құралады. Горизанталды және вертикалды орналасқан нүктелер саны шешуші қабілеттік деп аталады. «Шешуші қабілеттілік 800х600» сөзі монитордың әрқайсысынан 800 нүктесі бар 600 горизанталды қатарды шығара алады еген сөз. Шешуші қабілеттіліктің стандартты режиміне: 800х600, 1024х768; 1152х864 және одан жоғары болады. Монитордың бұл қызыметі экран нүктесін (дән) өлшемімен анықталады. Экранның дән размері қазіргі мониторда 0.28 мм-ден аспайды. Регенирацияның жиілігі. Бұл параметр басқаша кадрлы развертканың жиілігі деп аталады. Ол монитордың секундына экранды неше ретжаңартатынын көрсетеді. Регенирацияның жиілігі герцпен (Гц) өлшенеді.жиілігі көп болған сайын көз аз шаршайды және ұзақ уақыт жұмыс істеуге болады. Бүгінгі күні ең азы болып 75 Гц жиілігі болып саналады, орташасы-85 Гц, конфорттысы 100 Гц және одан көп. Бұл параметр бейнеадаптердіңміндетіне байланысты. Мониторды қоғау класы стандартпен анықталады және қауіпсіздік техникасын талап ету көзқарас бойынша монитор жауап береді. Қазіргі жалпы қолданатын ТСО-92, ТСО-95 және ТСО-99 халықаралық стандарты болып табылады және адамның денсаулығына зиянсыз болатын электромагнитті сәуле деңгейін эргометриялық және экологиялық нормаларды шектейді. 36. Аудиоаппаратура. Дыбыстық тақшалардың дамуы. Мультимедиалық компьютерлер тарихы. Аудиожүйе компоненттері. Дыбыстық тақша таңдау критерилері. Дыбыстық файлдар. Дыбыстық тақша: негізгі түсініктері және терминдері. Дыбыстауыш тақта – бұл жүйелік блоктағы құрылғы, оның көмегімен компьютер дыбысты қабылдайды, өңдейді және жаңғыртады. Дыбыстық тақша ( дыбыстауыш ) компьютерге жоғары сапалы дыбыс тудыруға және оны компьютерге жазуға мүмкіндік береді Дыбыстық тақша ұсынатын дыбыспен жұмыс істеудің кеңейтілген мүмкіндіктері компьютерлік ойындарда және басқа қазіргі заманғы бағдарламаларда талап етіледі. Адаптер, дыбыс қабылдағыш – 1) Жазылған дыбысты қайта шығаруға пайдаланылатын электромагнитті прибор. 2) Граммофон пластинкасына жазылған дыбысты радиоқабылдағыштың репродукторы арқылы өткізетін аспап. Ол граммофон пластинкасынын дыбыс жолы арқылы жүретін ине тербелісін электрлік тербеліске айналдырады. Электрлік тербеліс төменгі жиілік күшейткішінде күшейтіліп, дауыс күшейткіш көмегімен дыбысқа айналады. Дыбыс қабылдағыштың электромагниттік және электродинамикалық түрлері бар. Дыбыстық адаптер ( дыбыстық карта, музыкалық тақша деп те аталады.) Дыбыстық адаптер компьютерде дыбыспен жұмыс істеуге мүмкіндік береді. Алғашқы пайда болған IBM PC дербес компьютерлері дыбыстық құралдармен жабдықталған жоқ. Дербес компьютерлер алғаш пайда болғаннан кейін он жылға жуық офистік техника ретінде қолданылып, дыбыстық құрылғылардың онша керегі де болған жоқ. Ол кезде компьютерде дыбыс шығаратын жалғыз құрылғы – компьютерде ақау туралы хабар беретін динамик болатын. Қазіргі кезде дыбыстық құралдар стандартты болып есептеледі. Ол үшін аналық тақшада дыбыстық адаптер орнатылады. Дыбыстық адаптердің аналық тақшаға жеке құрылғы ретінде қосылатын түрлері болады, оларды дыбыстық карта деп атайды. Дыбыстық тақшаны таңдау критериі Компьютердің дыбыстық мүмкіндігінің кеңдігіне қарамастан, пайдаланушы құрылғының дыбысталуына талап өсті, аппараттық жабдықтардың күштілігінің жоғарлауына қажеттілік артты. Қазіргі күнде көптеген компьютерлерде қолданатын унифицирленген мультимедиялық аппараттық қамтуда құрамына келесілер кіретін мультимедиялық жүйе толық толық түрде санасы алмайды: Компьютерлік ойындардағы шынайы көлемдік дыбыстарда; DVD фильмдегі жоғары сапалы дыбыстар; Сөзді тану және дауыстық басқару; Дыбыстық файлдарды жазу құру форматтары MIDI, MP3, WAV, CD-Audio. Дыбыстық тақташа: негізгі ұғымдар және терминдер Дыбыстық тақташа не екенін білу үшін бірінші негізгі терминдерді анықтап, мысалы 16 разрядты компакт-дисктің қасиетің, MIDI порт және т.б. Дыбыс табиғаты Бірінші дыбыс не екенін анықтайық. Дыбыс – бұл ауадағы толқындар не басқа ортадағы толқындар. Дыбыстар құлаққа естілгенде, онда орналасқан элементтер жыбырын, дыбыс естіледі. Әрбір дыбыс толқын мен жылдамдығымен бөлінеді. Жиілік – бұл дыбыстың минуттағы қақтығысы, ол Гц өлшенеді. Бір цикл ол толқынның барып-қайтқан уақыты. Толқын неғұрлым жоғары болса, онда оның тоны да жоғары. Адам құлағы толқынның аз ғанасың естиді. Кейбіреулер ғана дыбыстың төмен 16 гц және 20 кГц дыбысты естиді. Рояльдің ең төмен нотасы 27 Гц, ал ең жоғарғысы 4 кГц. Ең жоғарғы толқын, оларды FM станциялары береді, ол 15 кГц. Дыбыстық адаптердің қасиетін бағалау Дыбыстық адаптердің қасиетің анықтаудың 3 тәсілі бар: Толқын диапазоны; Дыбыс қатынасы; Сызықтық емес коэффициент. Дыбыстық мінездеме толқынның диапазоның, жазылатын және шығарылатын амплитуда деңгейі бір қалыпта тұрады. Көптеген дыбыстық диапазон 30 Гц-тен 20 кГц-ке тұрады. Дискреттеу Ол сандық формадағы процесс. Бірінші стандартты МРС 8-разрядты дыбыс қаралады. Дискреттік дыбыстың деңгейі 16,8 млн құрайды. Дыбыстық микросхеманың негізгі шығарушысы Дыбыстық қондырғының көбін шығаратын компаниялар Creative Labs, Philips, басқасы дыбыстық микросхема шығаратын фирмалардан тұрады. Cirrus Logic/Crystal Semiconductors ЕSS Technology C-Media Electronics (CMI) Forte Media, Inc Realtec
Аудио жүйенің компоненттері
Аудио жүйені таңдағанда оның компоненттерінің параметрлерін ескеру қажет. Олар осы бөлімде талқыланады. Дыбыстық тақталардың коннекторлары. Басқармасы дыбысты Синтезаторлар Дыбыстық файлдар (дыбыстық файлдар, аудиофайлдар) – дыбыстың цифрлық жазбасы бар файлдар (дауыстар, музыкалық шығармалар немесе фрагменттер және кез келген сипаттағы басқа дыбыстар); Дыбыстық файлдардың екі негізгі түрі бар: цифрланған дыбыс және нота. Дыбыстық файлдар мультимедиялық құрамдас болып табылады. Мультимедиялық компьютер-бұл стандартты компьютерлік жабдықтың барлық негізгі функциялары бар, сонымен қатар оны мультимедиялық көздерді көрсету және өңдеу үшін оңтайландыруға мүмкіндік беретін компьютер. 37. Енгізу-шығарудың тізбектей, параллель және басқа да интерфейстері. Енгізу-шығару порттарына кіріспе. USB және IEEE-1394 (i.Link) FireWire. Стандартты тізбектей, параллель порттар. Тізбекті порттар. Параллель порттар. Енгізу– шығару порттарына кіріспе Порттар жасалу түріне қарай параллель және тізбекті болып бөлінеді. Дербес компьютерлерде негізгі ендіру/шығару интерфейсі үшін тізбектелген және параллель порттар қолданылады. Тізбектелген портқа информацияны беруші және қабылдаушы қондырғылар жалғастырылады. Тізбекті портта информация бір ғана өткізгіш арқылы беріледі. Тізбекті портқа “тышқан” тетігі, модемдер қосылады. Компьютерде СОМ1/СОМ3 және СОМ2 / СОМ4 оларды бір мезгілде қолдануға болмайды. Тізбекті порт ұяшықтар (розетка ) түрікіріспалады да 9 немесе 25 контактілі болады. Ендіру/шығару интерфейстеріне тізбектелген, параллель порттар және универсаль тізбектелген шина (Universal Serial Bus), IEEE – 1394, SCSI мен IDE жатады. Тізбектелген портты – асинхронды тізбекті интерфейс деп айтады да, ол компьютерлер арасында байланыс орнату үшін қолданылады. Тізбектелген термині деректерді бір ғана өткізгіш арқылы яғни бит информациялардың тізбектелініп бірінен соң бірінің берілуін сипаттайды. USB, Fire Wite – ендіру/шығару интерфейсін USB және IEEE –1394 тізбекті шинасында үстелге қоятын және портартивті компьютерлер үшін жоғары жылдамдықта жұмыс істейтін құрылғы жасалды, оларды iLink немесе Fire Wite деп атайды. Бұл жоғары жылдамдықты коммуникациялық порт бұрынғы порттардан өзгеше қолданылу аясы кең. Оны SCSI портына альтернатив ретінде қолдануға болады да сыртқы периферийлік құрылғылардың барлық түрін қосуға мүмкіндік береді. Ол бір мезгілде 8, 16 өткізгіш арқылы информация жеткізе алады. Типті жүйеде жүйелік блоктың артқы панелінде бір немесе екі тізбектелген порт орналастырылады. Цифрлық камера орнатуға арналған тізбекті порты бар компьютерлерде кездеседі. Ол жүйелік блоктың алдыңғы бөлігінде орналасады. Қазіргі кездегі аналық тақшаның құрылымына тізбектелген портты басқаратын Super I/O микросхемасы кіреді. (Немесе South Bridge интегралдалған микросхемасы қолданылады). Тізбектелген портқа модем, плоттер, принтер, құралдарды басқару схемаларын, сканер және басқа компьютерлерді қосуға болады. Негізгі RS –232C стандартты тізбектелген порт қолданылады. Ол бір – бірімен сәйкес емес құрылғылар арасында да информация алмасуға мүмкіндік береді. Қондырғыларда жалғастырушы өткізгіш ұзындығы 15м аспауы керек. Тізбектелген порт UART (Universal Asynchronous Receiver/Transmitter – әмбебап асинхронды қабылдаушы/таратушы) микросхемасында жасалынып, оның көмегімен компьютерден алынған деректерді параллель түрден тізбектелген форматқа және керісінше түрлендіру әрекеттерін басқарады. PC/AT компьютерлерінде UART 16450 микросхемалары, PS/2 компьютерлерінде UART 16550 микросхемалары қолданылады. Кейбір жағдайларда көптеген тізбектелген порттарды қолдану қажеттілігі туады. Ондай жағдайларда көппортты тақшаларды Remote Access Service – RAS қолдануға болады. Параллель порттар Параллель портқа негізінен принтер қосылатындықтан оны “принтерлік” порт деп атайды. Оның параллель деп аталуы сигналдарды бір мезгілде 8 өткізгіш арқылы бере алады. Параллель портта информация тізбекті портқа қарағанда жылдам жеткізуге болады. Компьютерде параллель порттар LPT 1, LPT 2, LPT 3 деп таңбаланады да вилка (штырлар) түрінде жасалады. 38. Серверлер. Серверлер. Клиент – сервер желісіндегі осы желіге қосылған басқа компьютерлер пайдалана алатын файлдар мен қолданбалы бағдарламаларды сақтауға арналған жоғары goкөлемді қатты дискісі Бар дербес компьютер болып табылады. Бұған қоса серверде желілік операциялық жүйе орнатылып, ол сыртқы құрылғыларды да басқара алады. Желілік интерфейс тақшалары үстелге қойылатын немесе алып жүруге ыңғайлы компьютерлерге орнатылады. Компьютер жұмыс өнімділігіне бірсыпыра талаптар қоятын әртүрлі дербес компьютерлерге арналған желі тақшаларының көптеген түрлері бар. 39. Принтерлер және олардың түрлері. Принтер – бұл қағаз және суреттерді қағазға шығаруға арналған мамандандырылған сыртқы құрылғы. Қазіргі уақытта принтерлердің келесі түрлері бар: матрица, сиялы және лазер. Матрицалық принтерді қазір кездестіру қиын, тек кейбір офистер мен бухгалтерия бөлімдерінде кездеседі. Оның бір артықшылығы арзандықта, кемшілігі оның шығаратын қатты дыбысы мен басу сапасында. Сия бүріккіш принтерлерді көп жерден кездестіруге болады, оның басып шығару сапасы жақсы болып келеді. Оларда тіпті аз жылдамдықпен болса да фотосурет шығаруға болады. Кемшілігі оның катридждерінің қымбат болуында және ол бір құйылымында 400-500 дана құжат басады. Лазерлі басылым өте қолайлы басылым болып табылады. Қазір бұл басылымдар көп жерде қолданылады 40. Қазіргі заманғы ноутбук құрылғысы. Қазіргі кездегі ноутбук екі бөліктен тұрады: оның төменгі жағында көбінесе электронды толықтырулар, барлық коммуникационды порттар мен кеңею слоттары, басқару құрылғылары орналасқан. Жоғары бөлігінде қақпағында – экран орналасқан. Кейбір кездерде қақпағына динамика немесе микрофон орнатылады (бірақ олар корпусқа да орнатылуы мүмкін). Экранның үстіңгі жағында орнатылған веб – камераларды да кездестіруге болады. Корпустың ішінде аналық тақша орналасқан, онда барлық электронды компоненттер бар. Олардың бір бөлігі тақшаның үстінде орналасып, ауыстыруға жатпайды. Басқа бөлігі бір тетікшілерге орнатылады. Берілген бөлу маңызды болып табылады. Себебі ол ноутбукты таңдауға үлкен әсерін тигізеді. Басында ноутбуктар үстел компьютерінің қарапайым компоненті ретінде құрастырылған болатын. Бірақ кейіннен осы жолдың тиімсіздігі көзге түсе бастады, себебі осы жол батареймен жұмыс істеу уақытын қатты шектеп отырды – ол портативті компьютер көрсеткішінің ең негізгісі болып табылады. Сондықтан 1990 жылы мамандырылған компоненттер (тікелей ноутбуктарға арналған) шығарыла бастады. Біріншісі – Intel 386SL мобильді процессоры болып табылады. Оның көмегімен портативті компьютерлерді өңдірушілер жаңа кезеңге көшті – одан бұрын көшу процесі жоғары электрді қолданылу салдарынан қиынға түскен болатын (80836 процессоры). Кейіннен компоненттер саны портативті мамандырылған болып шықты. Бүгінгі күнге олардың ноутбукқа қолданылатын барлық түйіндері арнайы соларға құрастырылып отыр немесе мобильді қажеттіліктерге сай оптималды негізделген. Олардың ең негізгілерін қарастырайық. Процессор Қазіргі кездегі ноутбуктағы процессорлар арнайы тетікше – сокетке қондырылған. Оның өте маңызды қасиеті бар: портативті компьютердің бірдей модельдеріне процессорлардың тізбегі орналасқан. Сондықтан, ноутбукты процессор моделі арқылы таңдау дұрыс емес деп ойлаймын.Бүгінгі таңға өзекті варианттарды атап өтсек: AMD Turion Х2. Intel Core 2 Duo. Жедел жады Қазіргі кездегі ноутбуктардың массалары жедел жадқа арналған 2 слотпен қамтылған. Негізінде SO-DIMM форм-факторы қолданылады. Бүгінгі күнге осы форм-фактордағы модульдерінің максималды көлемі 1024 Мбайт, яғни ОЗУ максималды көлемі: 2048 Мбайт. 2 Гб модельдер көп кездеспейді. Сол себепті 4 Гб алу қиянға соғады. Сонымен қатар, қазіргі кездегі мобильді чипсеттер осындай жад мелшерін қолдай алады, ал операциондық жүйеде міндетті емес. Ол үшін ОС 64 битті болуы керек. Кейбір кезде ноутбуктер бір ғана жад слотымен қамтамасыздандырылады. Ол арзан немесе кішігірім ноутбуктарға арналған. Ақырғы жағдайда жад бөлшегі әдетте 512 Мбайт аналық тақшасында ажыратылады. Қазіргі кездегі ноутбуктарда: «платформа» концепциясы қолданылады: чипсет, процессор және басқа да компоненттерден тұратын құралдар жиынтығы». Коммерциялық жағынан қарағанда, бұл көрсеткіштердің ең айқын және сәттісі Intel Centrino (Сурет 7) болып табылады. Оның құрылымы басынан ақ талаптандырылып, қазіргі кезге дейін мүлдем өзгермеген деуге болады. Платформа Intel, процессорынан (басында – Pentium М, қазіргі кезде – Core) және желілерсіз адапторлардан – ол Intel өнімі болып табылады. Қазіргі кезде бұлардың қатарына модуль ретінде Intel Turbo Memory қосылады. жүктеу/скачать 0,7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|