ы>, <і> фонемаларының таңбасын практикалық тұрғыда
айқындап, қысқартып жазуды ұсынған: “Сөздің басында, ортасында
ы- ны қысқа
ћәм көмескі естіп, бар-жоғы еленбейтін орындарда жазбаймыз. Мысалы,
қн, қр, қрн, жлм, жлтр деген сөздердің ішінде <
ы>- ның барлығы аз сезіледі, хатта
сезілмейді деп те айтуға болады. Бұл сөздерді /
ы/- ны жазғанда да жазбағанда да
осылай оқимыз. Жазбағанда оқылуымызға кемшілігі болмаса, оны жазуға да
қажет жоқ.
Қаны, жаны, малы деген сөздерді
ы- ны жазбай, солай оқи алмаймыз,
сондықтан сөздің аяғында
ы жазу қажет
” [1, 327б.]. Ғалым фонемалық мәні
болғанмен, жазылған сөзді оқуға зияны тимесе, үнемдеп жазу принципін осы
дауысты таңбасына қатысты айтқан: “Оны қалдырмастан жазамыз сөздің
аяғында. Ортасында я басында ашық естілетін орында ћәм жазбасақ кемшілік
болып жоқтығы еленетін орында. Мысалы:
жаны – жанына ” дейді ғалым [1,
327б.]. Ал түбір ішінде, сөз басында
ы -ны жазса да, жазбаса да солай оқитын
орындарда, жазбағанда оқуымызға кемшілігі болмаса, оны жазуға да қажеті жоқ
деп табады [1, 327б.]. Мысалы:
қн (қын),
қр (қыр),
жлм (жылым),
жлтр (жылтыр),
мсқ (мысық), бірақ
мсығы, қры, жлымы, жлтры. Бұл қазақ
әліпбиіндегі әріптердің атауы туралы айтқан Н.Уәлиұлының мына пікірлерінде
жалғасын тауып жатады: “Қазақ дауыссыздары әдетте жалаң түрде
дыбысталмайды.., біздің аңғаруымызша, сол тоғыз түрленудің ішінен
фонетикалық жағдайға неғұрлым тәуелсізі
-бы" [4, 50б.]. Қазақ тіліндегі әрбір
дауыссыз дыбысты жеке дыбыстағанда қасына
ы, і (
