млрд теңге, «Қазхром» ТҰК» АҚ – 84

75
Қазақстандағы салық саясаты
4. Сараланған ҚҚС бойынша халықаралық тәжірибені 
қолдану мүмкіндігі
Қазіргі уақытта Қазақстанның Салық кодексінде қайтару мөлшерін сара-
лаусыз экспорт бойынша ҚҚС қайтару қарастырылған. Осы саладағы салық 
заңнамасын одан әрі жетілдіру мақсатында мынадай нұсқалар ұсынылады.
Біріншіден, ЕО елдерінің зерттелген тәжірибесіне сүйене отырып, 
Қазақстанда салық салудың түрлерінің бірі ретінде салалық ҚҚС мөлшер-
лемелерін енгізу ұсынылады.
Бұл шара Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 26 тамыздағы 
№511 қаулысымен бекітілген «Экспорттық стратегияның ұлттық» бағдар-
ламасының мазмұнына толығымен сәйкес келеді, ол ынталандыру салық 
салу экспорттаушыларды қолдаудың жоғары тиімді құралдарының бірі 
болып табылатынын мәлімдейді.
ЕО елдерінің тәжірибесін зерделеу өнеркәсіпке салық жеңілдіктері ауыл 
шаруашылығы, машина жасау, азық-түлік және тұтыну тауарларын өндіру 
және сату, мерзімді басылымдарды жүзеге асыру, фармакологиялық 
өнімдерді және т. б. өндіру және сату сияқты бағыттар бойынша жиі ұсы-
нылғанын көрсетті.
Мысалы, Қытайда стандартты ҚҚС мөлшерлемесі 16%, ал тауарлардың 
жекелеген санаттары үшін 10% төмендетілген мөлшерлеме бойынша 
ҚҚС толығымен тауарлардың бекітілген тізіміне қатысты қайтарылады.
Әлдеқайда төмен қосылған құны бар экспортталатын тауарлар үшін ҚҚС 
қайтару аяқталмаған (0%-дан 16%-ға дейін), яғни экспорттаушы өндіріс 
бойынша жанама салықтың толық төленуіне және оның ішінара қайтары-
луына жалпы айырмашылықтағы жиынтықта жоғалтады. Сонымен бірге 
экспортқа шығаратын шағын кәсіпорындарға ҚҚС толығымен қайтарыл-
майды. 2009 жылғы статистикаға сәйкес экспортерлер ҚҚС құнының 58%-
ын қайтара алады.
Бұл жүйе Қытайға түрлі экономикалық мәселелерді шешуге көмектесті: оң 
сауда теңгерімін реттеу, мемлекеттік кірістерді ұлғайту немесе жеке сала-
ларды дамытуды ынталандыру. 2001–2010 жылдар аралығында машина мен 
жабдықтардың жалпы экспорты 36%-дан 47%-ға дейін өсті. Сонымен қатар, 
минералды шикізаттың экспорты 10%-дан 5%-ға дейін азайды. Сондай-ақ, 

76
Қазақстан экономикасының трансформациясы
осы кезеңде Қытай осы тауар түріне қатысты абсолюттік көшбасшы болған 
өңдеу өнеркәсібінің экспортының үлесін 4,7%-дан 14,8%-ға дейін ұлғайту 
арқылы Қазақстандағы сараланған ҚҚС мөлшерлемелерін енгізу кезінде 
ҚҚС бұрын қайтарылып төленген ҚҚС сомасына тең болады.
Бұл шара инвесторлардың экономиканың басым секторларына инвести-
ция салуға қызығушылығын арттырады, нәтижесінде салықтық түсімдердің 
артуына, сондай-ақ тауар секторына қатысты жалпы ішкі өнімдегі басқа 
секторлардың үлесін біртіндеп пропорционалды түрде арттыруға әкеледі.
Екіншіден, Қытайдың табысты тәжірибесіне сүйене отырып, экспорттала-
тын өнімдерді қайта өңдеу деңгейіне байланысты экспорт бойынша ҚҚС 
қайтарудың сараланған мөлшерін енгізу ұсынылады.
ҚҚС 12% мөлшерлемесімен болашақта Қазақстандағы ҚҚС бойынша сара-
ланған мөлшерлемелерді:
•  жоғары қосылған құны бар тауарлар (өңдеудің жоғары деңгейі) – 12%;
•  төмен қосылған құны бар тауарлар (өңдеудің төмен деңгейі) – 0–12% 
енгізу мүмкіндігін қарастыруға болады.
Өнеркәсіптік өнімдерді Қазақстан экономикасының дамуының басым 
бағыттарына негізделген өңдеудің төмен/жоғары деңгейі бар өнімдер 
ретінде жіктеу тәртібін заңнамалық деңгейде қою және бекіту қажет.
Мысалы, Ресей Федерациясында Индустрия және сауда министрлігінің 
 
2009 жылғы 2 ақпандағы «Өнеркәсіп өнімдерін жоғары өңдеу дәрежесі 
бар өнімдер ретінде жіктеу тәртібі туралы» N31-бұйрығы бар.
Қазақстандағы экспорттың басым бөлігі азық-түлік өнімдері, оларға ҚҚС 
аз тауарлар болып табылады. Қазақстан Республикасының ұлттық эко-
номикасының бәсекеге қабілеттілігін дамытудағы мемлекеттік саясат ел 
экономикасын әртараптандыруға, сонымен бірге экспорттық әлеуетті 
кешенді дамытуға бағытталған.
Өнімді қайта өңдеу деңгейіне қарай экспорт кезінде ҚҚС қайтару мөлшерін 
саралау механизмін енгізу экономиканың басым секторларын дамытуды 
ынталандырудың және оларды экспорттаудың тиімді әдістерінің болуын 
ықтимал етеді.

77
Қазақстандағы салық саясаты
ҚҚС-ны қайтарудың пайыздық мөлшерін азайту қосылған құны аз тауар-
лар (тауарлар) экспорты мемлекеттің жанама субсидиясына жоғары тех-
нологиялық өндіріс немесе өңдеу өнеркәсібіне теңестіріледі.
Қайта өңдеудің ҚҚС мөлшерін саралау тетігін енгізу өңдеу дәрежесіне 
байланысты қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді перспективада Қазақстан 
экономикасына пайда әкеледі.
Осы тетікті енгізудің тікелей әсері қосылған құны төмен өнімдерді экс-
порттау кезінде ҚҚС қайтарудың төленбеген/төмендетілген пайыздық 
мөлшерлемесі есебінен мемлекеттік бюджеттің ұлғаюы мүмкін.
Ұзақ мерзімді перспективада өңделмеген шикізатты қазақстандық экс-
порт құрылымында әртараптандырылған өнімдермен біртіндеп ауыстыру 
арқылы, өңдеудің жоғары деңгейімен сипатталатын тауарлар өндірісінің 
үлесі өсуі күтіледі.

жүктеу/скачать 11,11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: