Конрад Аденауэр атындағы Қор

187
Қазақстанның жаңартылатын энергетикасы:  
өтпелі экономикасы бар елдер үшін сын-тегеуріндер мен мүмкіндіктер
Ұлттық валютаның осылай құнсыздануы шетелдік және қазақстандық 
инвесторлар үшін жаңартылатын энергетика секторының инвестициялық 
тартымдылығына тікелей әсер етті, өйткені ол ең алдымен шетел валю-
тасында жабдықтарды толық сатып алу қажеттілігіне байланысты инве-
стициялардың жылдам қайтарылуына кепілдік бермеді.
2016 жылдың сәуір айының соңында Елбасы «Қазақстан Республикасы-
ның «жасыл экономикаға» көшу туралы кейбір заң актілеріне өзгерістер 
мен толықтырулар енгізу туралы» Заңыңа (бұдан әрі – Заң) қол қойды, 
онда жаңартылатын энергия индустриясына қызығушылықты қалпына 
келтіруге бағытталған барлық қажетті түзетулер енгізілді.
Ең бастысы, теңгенің девальвация деңгейіне дейін, яғни тұтыну бағала-
рының индексінің жылдық өзгеру деңгейінен бұрынғы индекстеуден 2014 
жылдан бастап қолданыстағы тіркелген тарифтерді индекстеу туралы 
маңызды бап болды.
Бұдан басқа, Заңның жаңа редакциясы Бірыңғай ұлттық даму жоспары мен 
Қазақстан өңірлері бойынша жаңартылатын энергияның жаңа нысанда-
рын орналастыруды, электр энергетикасының кезең- кезеңімен және нақты 
қажеттіліктерімен қамтуды қарастырды. Бұл құжат нарықтың барлық қатысу-
шылары тарапынан күтілетін ең маңызды құжат болып табылды, сондай-ақ 
қызығушылық танытқан инвесторларға елге қашан, қайда және қандай жаңа 
энергия өндіретін құралдар қажет екенін нақты түсінуге мүмкіндік береді.
Қазақстан Республикасында 2015 жылдың соңына қарай тек 0,6% ғана 
болатын, яғни «жасыл» энергияның өндірілетін электр энергиясына 
шаққандағы аз үлесін ескере отырып, жаңартылатын энергия станция-
ларынан электр энергиясының ағынын тұрақтандыруға арналған бата-
реяларды немесе сақтау бөліктерін міндетті түрде енгізу туралы идеяны 
жүзеге асырудан бас тарту туралы шешім қабылданды.
Заң сондай-ақ Қазақстан Республикасының уәкілетті органы – Энерге-
тика министрлігі «KEGOC» АҚ ұлттық операторының желілеріне қосылу 
туралы үлгі шарт, министрліктің бірыңғай тізімінде энергия өндіруші ұйым-
дарды қосу туралы нақты және түсінікті ережелерді көздейді. Бұған дейін 
Қазақстан Республикасы Үкіметінің тиісті қаулысы мақұлданды, оны қазір 
Энергетика министрлігінің жаңа тізімімен ауыстыру қажет. Бұл жобаның 
мақсаты «қағаз жүзіндегі» жобалардан құтылу және іс жүзінде іске асыру 

188
Қазақстан экономикасының трансформациясы
мүмкіндіктерінің ең көп пайызына ие нақты, экономикалық жағынан 
сенімді және қаржылық қолдау көрсететін жобаларды енгізу.
Мұнда дәстүрлі энергетикалық менеджерлердің жаңартылатын энер-
гия көздерінің жаңа активтерінің тұрақсыздығы туралы қауесеттері мен 
алаңдаушылығы негізсіз болғандықтан, станциялардың барлық жұмыс 
кезеңдерінде іс жүзінде ешқандай техникалық немесе операциялық про-
блемалар болмағанын атап өткен жөн.
Қазақстан – көмірді өндірудің жоғары деңгейіне негізделген энергети-
касы бар мемлекет, онда электр энергиясын өндірудің 75% дәстүрлі көмір 
электр станцияларынан келеді, ал олардың басым бөлігі кеңес дәуірінде 
салынған. Олардың 45%-ы техникалық өмірлік циклін аяқтап, дереу жаңар-
тылуы, жөнделуі немесе ауыстырылуы тиіс. Әлемдегі көптеген елдердегідей 
Қазақстанда энергия мысалында Жердегі ең нашар энергия көздерінің 
бірі болып табылатын атом электр станциялары жоқ.

189
Қазақстанның жаңартылатын энергетикасы:  
өтпелі экономикасы бар елдер үшін сын-тегеуріндер мен мүмкіндіктер
Сонымен бірге өндірілетін электр энергиясының бағасы әлемдегі ең төменгі 
көрсеткіштердің бірі болып табылады, сондықтан халықаралық энерге-
тикалық агенттіктердің деректері бойынша, біздің еліміз – түпкі тұтыну-
шылар үшін әлемдегі ең төменгі тарифі бар Украинадан кейін екінші ел.
Мұнда көмір өндірушілер үшін субсидияланбаған тарифтер пайда болады, 
бұл олар үшін инвестицияларды жағымсыз етеді, яғни жаңа дәстүрлі стан-
циялар немесе оларды жаңғырту шағын жөндеуден басқа ірі көлемде 
қаржыландырылмайды.
Қазақстанда жаңартылатын энергия көздері үшін үлкен және әлі күнге 
дейін зерттелмеген әлеует бар, ол ТВт/сағаттармен өлшенеді және зерт-
теу мен пайдалану үшін қолжетімді. Бұл жаңа энергия көздерінің басты 
құндылығы – олар елдің энергетикалық тұрақтылығын қамтамасыз ету 
тұрғысында электр энергиясының жалпы балансына қажетті қосынды-
лармен қамтамасыз етіледі.

190
Қазақстан экономикасының трансформациясы
Жер беті үстіндегі 80 метр биіктіктегі 
және 90 шақырымдық деңгейімен желдің 
ұзақмерзімді орташа жылдамдығы 
Сонымен қатар, қол жеткізілген бір пайыздық базалық деңгей жаңартыла-
тын энергия көздерін дамытудағы қолданыстағы халықаралық тәжірибені 
зерделеуге мүмкіндік береді және өнеркәсіптік және экономикалық өсу 
үшін шешуші маңызы бар дәстүрлі энергияға зиян келтірместен өзіміздің 
дұрыс жолды таңдауға мүмкіндік береді.

191
Қазақстанның жаңартылатын энергетикасы:  
өтпелі экономикасы бар елдер үшін сын-тегеуріндер мен мүмкіндіктер
2018 жылы мамыр мен қазан айларында ҚР Энергетика министрлігі, 
үкіметтің негізгі уәкілетті органы жаңартылатын энергия көздері сала-
сындағы жаңа жобалар бойынша аукционның екі айналымын өткізді. Осы 
бастамалардың идеялары, қолданыстағы тарифтердің төмендеуі соңғы 
халықаралық үрдістерге сәйкес және осы салаға ең озық және ресурстық 
көп салалы халықаралық корпорацияларды тартуға негіз болды. Инвести-
циялардың жарияланған көлемі шамамен 1 млрд АҚШ долларын құрады.
Осы қадамға қарамастан, ұлттық валютаның тұрақтылығы мен оның дол-
ларға қатысты ауытқуы, заңнамалық базаны реттеу тұрақтылығы, ел ішінде 
ұлттық валютадағы ауқымды қаржыландыру, тау-кен металлургиясына 
қарсы лобби және жергілікті өндірушілер мен өндірушілердің қажетті қол-
дау көрсетуі инвесторлар үшін негізгі проблемалар болып қала береді.
Бүгінгі күні, бұрыннан бекітілген тарифтік жүйе бойынша, 90-нан астам 
компания «Жаңартылатын энергия көздерін қолдау жөніндегі есеп 
айырысу және қаржы орталығымен» PPA (электр энергиясын сатып алу-
сату) келісімшарттарына қол қойды, бірақ, өкінішке орай, аталған тәуекел-
дерге байланысты көптеген жобалар шетелдік инвесторларға сатуға 
шығарылды.

192
Қазақстан экономикасының трансформациясы
Сонымен қатар, өткен жылдың соңынан бастап Қазақстан Энергетика 
министрлігі ұлттық валютаның жылдық девальвация мөлшерлемесінің 
70% және жыл сайынғы инфляцияның 30% немесе ТБИ бағасын 70% 
мөлшерінде жеңіп алу тарифтерін жыл сайын индекстеуді қамтитын, валю-
талық ауытқулардың ықтимал тәуекелдерін жабатын жаңа ынталандыру 
пакетін енгізді. Тағы бір шара «Жаңартылатын энергия көздерін қолдау 
жөніндегі есеп айырысу және қаржы орталығы» арнайы органына оның 
қолданыстағы және алдағы жаңартылатын энергия көздері жобалары-
ның мердігері ретінде қаржылық тұрақтылығын қолдау үшін жартылай 
кепілдік беру болады. Халықаралық қаржы институттары мен инвестиция-
лық қорлар үшін оны тиімдірек (кірісті) етуге мүмкіндік беретін халықара-
лық стандарттарға сәйкес қолданыстағы PPA (электр энергиясын сатып 
алу және сату) Келісімін жаңғырту да маңызды шара болып табылады.

193
Қазақстанның жаңартылатын энергетикасы:  
өтпелі экономикасы бар елдер үшін сын-тегеуріндер мен мүмкіндіктер
Индустрияның инвестициялық тартымдылығын одан әрі арттыру үшін 
келесі қадамдар қажет:
•  Жаңартылатын энергия көздерінің өсуін қолдау жөніндегі мемле-
кеттік бағдарламаны әзірлеу, ол ұлттық және халықаралық тәжірибе-
дегі барлық озық тәжірибелер мен ұсыныстарды қамтуы тиіс.
•  Жаңадан құрылған орталықты Қазақстан Үкіметі, инвесторлар мен 
бизнес- қауымдастық арасында негізгі делдал ретінде анықтау қажет, 
ал Энергетика министрлігі саясатты, қажетті заң жобаларын және 
нормативтік актілерді дамытуға баса назар аударуы керек.
•  СО
2
 шығарындыларын азайту және көміртегіні ұстап қалатын техно-
логияларды енгізу бөлігінде Париж келісімі бойынша елдің міндет-
темелерін толық іске асыру.
•  Жобалар мен технологияларға ерекше назар аудара отырып, шағын 
және орта инвесторларды және инноваторларды ынталандыру үшін 
қажетті күнделікті шараларды одан әрі дамыту.
•  Қоғамдық қолдауға ие болу үшін Қазақстан халқының кең ауқымды 
топтары арасында ауқымды ақпараттық науқан өткізу.
•  Мүдделі тараптармен, IRENA, БҰҰ / БҰҰДБ / БҰҰ-ның қоршаған ортаны 
қорғау бағдарламасы, ЕҚДБ, АДБ, Еуразиялық даму банкі, Дүниежүзілік 
банк / МФК және т. б. сияқты халықаралық ұйымдармен өнеркәсіптік 
әзірлеушілерге техникалық көмек көрсету мақсатында тығыз ынты-
мақтастық орнату.

194
Қазақстан экономикасының трансформациясы
2017 жылы Астанада ЭКСПО-2017 («Болашақ энергиясы» EXPO-2017) 
халықаралық көрмесі сәтті өтті, ол миллиондаған туристерді тартты. 
Нобель сыйлығының лауреаттары мен мемлекет басшыларының қаты-
суымен, сондай-ақ ЖЭС-ғы мамандардың қатысуымен маңызды пікірта-
ластар өткізілді.
Жаңартылатын энергия көздері саласындағы келесі іс-шаралардың негізгі 
өлшемі ретінде Қазақстан Республикасының Үкіметі жанында Жасыл 
технологиялар және инвестициялық жобалар халықаралық орталығы 
құрылды, ол «Бір терезе» тәсілін қолдану арқылы нақты индустриалдық 
жобалар мен технологияларды дамытуға бағытталған.
Орталық үш деңгейде жұмыс істейді: ұлттық, аймақтық және халықара-
лық, ел ішіндегі табысты оқиғалардан бастап және осы табыстарды бірте- 
бірте кеңейте түседі.

195
Қазақстанның аграрлық секторы: проблемалары және даму перспективалары

жүктеу/скачать 11,11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: