Конспектісі «Экология»
Экожүйелердегі түраралық байланыстардың негізгі формалары
жүктеу/скачать 1,1 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Г.Ф. Гаузенің бәсекелестік шығарып тастау қағидасы
| 4.2 Экожүйелердегі түраралық байланыстардың негізгі формалары
Бір экожүйе мүшелері арасындағы әртүрлі трофикалық деңгейлерге тиістілікті және топикалық айырмашылықтарды организмдер арасындағы түраралық биотикалық өзара қарым-қатынастың барлық нұсқалары анықтайды. Көпшілік жағдайда олар өзара әрекеттесетін популяциялардың санына әсері түрінде берілу мүмкін (1.1 - кесте). 1.1 - кесте – Бір түр санының басқа түр санына ықпал етуіне байланысты түраралық байланыстардың классификациясы
Ескерту: (0) – ықпалдың жоқтығы; (-) – қанаушылық; (+) – қолайлы жағдай. Түраралық бәсекелестік қауымдастықтың түрлік құрылымын қолдаудың негізгі механизмдерінің бірі болып табылады. Бәсекелестік өзара әрекеттесетін түрлердің тікелей қанаушылығымен түсіндіріле ғана қоймай, сонымен қатар, ресурс үшін, яғни тамақ, кеңістік, баспана және т.с.с үшін қақтығыста популяцияларының санын шектейді. Осыдан популяциялар арасында динамикалық бәсекелес тепе-теңдігі орнатылуы мүмкін. Бір түрдің экологиялық тауашасы жоғары болған жағдайда басқа түрдің популяциясын бәсекелік ығыстыру немесе бәсекелік шығарып тастау байқалады, яғни аменсализммен жақындасу. Жыртқыштыққа қарағанда түраралық бәсекелестік өте әлсіз бәсекелестің өлімімен немесе оны қауымдастықтан ығыстырумен аяқталады. Бұл заңдылық Г.Ф. Гаузенің бәсекелестік шығарып тастау қағидасы деп аталады. Бәсекелестік биоценоз құрылымына қатты әсер етеді. Ол арқылы белгілі бір иерархия орнатылады, қауымдастықтың үстем және орташа мүшелері бөлінеді, популяция санының арақатынасы қалыптасады. 1.1 - кестесінде көрсетілген көпшілік қатынастар түраралыққа ғана емес ішкітүрлік байланыстарға да тән. Олардың барлығы кез келген формада адамзат қоғамында да байқалады. Табиғатқа қатысты адам таза пайдаланушы ретінде болып табылады; кез келген жыртқышқа қарағанда оның құрбандарының аясы анағұрлым кең. Адам қоршаған ортаны бұзып және ластай отырып, көпшілік басқа түрлерді аменсалдарға және құрбандарға айналдырады. жүктеу/скачать 1,1 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|