Конспектісі «Экология»
Атмосфераның, литосфераның, гидросфера мен биосфераның коэволюциясы
жүктеу/скачать 1,1 Mb.
|
| 5.2 Атмосфераның, литосфераның, гидросфера мен биосфераның коэволюциясы
Биосфераның негізгі құраушы бөліктеріне: гидросфера, атмосфера, литосфера мен тірі заттар (биота) жатады. Гидросфера деп дүниежүзілік мұхиттарды, континентті және жерасты суларды, батпақты суларды және т.б. түсінеді. Жер бетінің едәуір бөлігі ұзына бойы сумен жабылған. Мұхиттардың өзі 71%-ды, шамамен 5%-ды континенттік (ішкі) су қоймалары алып жатыр. Биотаға қол жетімді, ерітілген зат формасында, өмір сүру үшін қажетті дәл осы дүниежүзілік мұхит суларында тіршілік пайда болды деген гипотеза кеңінен белгілі. Гидросферада өмір әртүрлі тереңдіктерде кездеседі. Шарттардың әртүрлілігі мен судың физикалық-химиялық қасиеттері гидробионттардың: балдырлар, бактериялар мен қарапайымнан жоғарыдағы су сүтқоректілеріне дейінгілердің судағы өмірге әсерлі бейімделуін дамытуға себепші болды. Жердің газ қабаты – атмосфера – басқа аспан денелерінің ғылымға белгілі барлық газ қабаттарынан біршама ерекшеленеді. Ол азотты-оттегілі түрге жатқызылып, инертті газдар мен молекулалық сутегінің аз құрамымен ерекшеленеді. Жердің геологиялық тарихы ағымында оның газ қабатының алғашқы құрамын өзгерткен бірқатар жағдайлар белгілі болды, оларды тірі организмдердің іс әрекетімен, ең алдымен фотосинтезделетін өсімдіктердің әрекетімен байланыстырады. Жер атмосферасында оттегінің үлкен құрамы (21%-ға дейін) жердегі тіршіліктің бірқатар ерекшеліктерін анықтады. Тіршілік иелерінің жергілікті формалары су ортасына қарағанда ауаның салыстырмалы түрде төмен қабатына бейімделді. Құрғақ жердегі өмір Жер бетіне шоғырланған және атмосфера қабатының шамамен 50...70 м сіңіріледі (тропикалық орман ағаштарының крондары). Климаттық және ландшафтты факторларға үлкен тәуелділігімен сипатты. Жергілікті өсімдіктер атмосфера мен литосфера арасындағы, былайша айтқанда, шекара болып табылатын өмірлік формасы. Жердің қатты қабаты – литосфера – бұл жер қыртысының жоғарғы бөлігі. Литосфера астындағы биосфера мәтінінде тек оның жоғарғы бөлігі – топырақ туралы сөз қозғалады. Топырақтың физикалық қасиеті оның өлі бөлігін қатты (минералды бөлшектер), сұйық (топырақты ылғалдылық) және газтәрізді фазалардан тұратын полидисперсті үшфазалы жүйе деп есептеуге мүмкіндік береді. Топырақтың химиялық ерекшеліктері минералды және органикалық құрамнан тәуелді. Топырақтың физикалық-химиялық қасиеттерінің комплексі, сонымен қатар, ауа-су шарттарында, мұның ішінде тірі организмге қол жетімді ылғалдылықтың болуы (борпылдақтылық пен капиллярлардың болуы) оның тірі организмдермен бірігу мүмкіндігі мен топырақты флора мен фаунаның құрамын анықтайды. Биосфера барлық түрлер мен төмен тұратын иерархиялық экожүйелердің түрлері сияқты, ашық жүйе болып табылады. Биосферадағы барлық процестерден өту үшін энергия көзі – күн энергиясы болып табылады. Осыған байланысты, биосфераны тірі заттар мен қоршаған орта арасында зат алмастыру жолымен энергияны ұстап алуды, оны жинақтау мен ауыстыруды жүзеге асыратын күрделі динамикалық жүйе деп анықтайды. Жануарлардың, өсімдіктер мен микроорганизмдердің тіршілік әрекеті организмдер мен орта арасындағы үздіксіз зат алмасу процесімен қатар жүреді, нәтижесінде жер қыртысының, атмосфера мен гидросфераның барлық химиялық элементтері дәл осы не басқа организмдердің құрамына бірнеше қайтара кіреді. жүктеу/скачать 1,1 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|