ТАРАУ. БИОСФЕРА ЖӘНЕ НООСФЕРАНЫ ЗЕРТТЕУ

Биосфера – барлық биологиялық түрлер, соның ішінде адам тіршілік ететін Жер қабаты. Биосфераны, оның қасиеттері мен ерекшеліктерін зерттеу экология ғылымының ажырамас бөлігі болып табылады.

1. 
   Жүйенің белгілі бір құрылымдық ұйымдастығы болуы керек. Биологиялық жеке түрлерді басқарудың негізгі құрылымдық ұйымдастығы – биологиялық ақпаратты микромолекулалардың құрылуы, жасушалардың құрастырылуы мен көпжасушалы организмдердің жасушалы ұйымдастығы болып табылады. Ағзадан жоғары деңгейде бұл жағдай биологиялық қоғамдастық құрылымымен – әртүрлі күрделіліктегі экологиялық жүйелермен қамтамасыз етіледі.
   
2. 
   Концентрленген (ыдырамайтын) энергия қоры қажет, ол сигналдарды қосу мен оларды қабылдау үшін қолданылады, оларды реттеп, сақтап, құрылымын іске қосады.
   
3. 
   Ағымдағы энергияны босату мен пайдалану үшін, алдымен химиялық реакциялардың потенциалды тосқауылдарын төмендететін заттар – катализаторлар; ал екіншіден, бос энергияны молекулалық ақпаратқа және физиологиялық жұмысқа тасымалдайтын молекулалар-түрлендіргіштер қажет. Катализаторлар функциялары мен жасуша құрамындағы көптеген түрлендіргіштерді ферменттер атқарады.
   
4. 
   Әрбір реакция сайын тірі жүйеде катализаторлардың, энергия тасымалдаушылар мен каркас құрылымдылардың белгілі бір бөлігі жұмсалады. Олардың қайта жандандырылуы мен толығымен сақталуы үшін қоршаған ортаның заттай және энергия ағыны – қорек көзі қажет.
   
5. 
   Ақпаратты функцияны атқаратын жасушалы құрылымдарда есепке алу мен ақпаратты жүзеге асыру бағдарламалары кодталған. Мұндай бағдарламалардың екі түрі белгілі:
   

• 
  көшірілетін биосинтез (генетикалық жады) құрылымын қалпына келтіру бағдарламалары; олар организмдердің нуклеин қышқылдарының молекулалық құрылымында – геномда кодталған;
  
• 
  сонымен қатар, геноммен анықталатын – жекелеген жануарлардың қимыл-қозғалысының оперативті әсер ету бағдарламасы (сигнал жады); олар нейронды құрылым желілерінде жазылып алынған.
  

6. 
   Өмірлік әрекеттің жоғары динамикалылығымен қатар тірі жүйелердің ішкі ортаның болмыш параметрлеріне қатысты тұрақтылығын сақтау мен зат алмасу процесінің қалыпты өтуін сақтау қабілеттілігі, қысқаша айтқанда – гомеостазға қабілеттілігі бар.
   
7. 
   Әрбір тірі жүйеде қайтарылмас құрылымдық өзгерістердің бірқалыпты қабаттасуы мен қоршаған орта факторлары оның уақыт бойынша іске асуын шектейді. Сондықтан да кез келген жасуша мен организм өз өміріне түсетін қауіпті күтпей, өздігінен қалыпқа келуге ұмтылады. Жаңғыртылу организмдердің тұқымқуалаушылық және өзгермелілік қасиетін ескертеді.
   
8. 
   Тұқым қуалайтын өзгерістер мен оларды қоршаған орта факторларының әсеріне байланысты таңдау генетикалық адаптацияны, түрдің пайда болуы мен биологиялық алуан түрліліктің жоғарылауымен түсіндіріледі. Олар да озатын реакциялар ретінде қарастырылуы мүмкін, бірақ экологиялық жүйелер жағынан қарағанда, организмнен жоғары деңгейде: егер өмірлік шарттар өзгеретін болса, онда түрлердің алуан түрлілігі жаңа шарттарға қатысты жақсырақ бейімделген формалардың есебінен тіршілікті сақтап қалудың үлкен мүмкіндігін қамтамасыз етеді. Нейтралды мутациялар мен гендердің дрейфтерін бекітумен бұл жағдай биологияның бірқатар эволюциялық процестерімен түсіндіріледі.
   

• 
  органогендер, организмде олар шамамен 97,4% (C, H, O, N, P, S);
  
• 
  электролитті фонды элементтер (Na, K, Ca, Mg, Cl). Берілген металл иондары организмнің құрамында болатын металдың жалпы құрамының 99%-ын құрайды.
  

• 
  макроэлементтер;
  
• 
  микроэлементтер;
  
• 
  ультрамикроэлементтер.