Көшпеліліктің қалыптасуының алғышарттары: табиғи-географиялық және әлеуметтік-мәдени факторлар
жүктеу/скачать 38,17 Kb.
|
koshpelilik ref
- Бұл бет үшін навигация:
- Негізгі бөлім
- 1.2 Жайылымдық жерлердің маңызы
- 2. Әлеуметтік-мәдени факторлар
- 2.2 Қоғамдық құрылым мен әскери өнердің дамуы
- 2.3 Дәстүрлер мен мәдениет
- 3. Көшпелілердің өзара әсері және мәдени алмасу
- Қолданылған әдебиеттер
|
Көшпеліліктің қалыптасуының алғышарттары: табиғи-географиялық және әлеуметтік-мәдени факторлар КіріспеКөшпелілік адамзат тарихындағы ерекше құбылыстардың бірі болып саналады. Ол ежелгі кезеңдерден бастап, ортағасырлар мен жаңа дәуірге дейін жалғасқан әлеуметтік-мәдени және экономикалық құбылыс ретінде қалыптасты. Көшпелілердің өмір сүру салты, мәдениеті мен шаруашылығы, ең алдымен, табиғи-географиялық жағдайлар мен әлеуметтік-мәдени факторлардың әсерімен дамыды. Бұл рефераттың мақсаты – көшпеліліктің қалыптасуына әсер еткен негізгі табиғи-географиялық және әлеуметтік-мәдени факторларды талдап, олардың өзара байланысын көрсету. Негізгі бөлім1. Табиғи-географиялық факторлар1.1 Климаттық жағдайларКөшпелілердің өмір салтының қалыптасуында климаттың маңызы зор болды. Орталық Азия және Еуразияның далалық аймақтарында мекендеген көшпелі халықтар құрғақшылық пен қатал климаттық жағдайларға бейімделуге мәжбүр болды. Осы аймақтардағы су тапшылығы, шөлейттену мен құрғақшылық тұрақты отырықшылық өмірге қолайсыз болғандықтан, көшпелі өмір салтының дамуына ықпал етті. Мал шаруашылығына сүйенген көшпелі халық маусымдық миграция арқылы жаңа жайылымдарды іздеп отырды. Бұл табиғи факторлар көшпелі өмірдің қалыптасуының негізгі алғышарты ретінде қарастырылады. 1.2 Жайылымдық жерлердің маңызыКөшпелілер өмірінде жайылымдық жерлердің болуы аса маңызды болды. Құнарлы жайылымдардың ауысып отыруы көшпелілердің тұрақты қозғалыста болуын талап етті. Олар мал шаруашылығын дамыту арқылы өмір сүру көзін қамтамасыз етті. Сонымен қатар, даладағы өсімдіктердің маусымдық өзгерістері де көшіп-қону қажеттілігін арттырды. Осылайша, табиғи ресурстардың шектеулігі мен климаттық ерекшеліктер көшпелі халықтардың әлеуметтік құрылымына әсер етіп, олардың шаруашылық әрекеттерін қалыптастырды. 2. Әлеуметтік-мәдени факторлар2.1 Мал шаруашылығының рөліКөшпелілердің негізгі кәсібі – мал шаруашылығы болды. Ол тек қана экономикалық сала емес, көшпелілердің мәдениетінің маңызды бөлігі болып қалыптасты. Мал шаруашылығы көшпелілердің өмір салтының негізін құрағандықтан, олардың әлеуметтік құрылымын да анықтады. Мысалы, көшпелілердің өмірінде жылқы ерекше орын алды, өйткені ол көлік, соғыс құралы және азық көзі ретінде маңызды болды. Жылқылардың болуы көшпелілердің жауынгерлік қабілеттерін арттырды, бұл көшпелі мемлекеттердің кеңеюіне септігін тигізді. 2.2 Қоғамдық құрылым мен әскери өнердің дамуыКөшпелі қоғамның әлеуметтік құрылымы әскери ұйымдасқандықпен тығыз байланысты болды. Көшпелі халықтардың арасында еркіндік пен теңдік жоғары бағаланатын, ал көшбасшылар әскери жетістіктеріне қарай таңдалатын. Жылқыны шебер меңгерген көшпелілер жауынгерлік өнерде ерекше дағдыларды дамытты, бұл олардың қорғаныс қабілеттерін күшейтті. Көшпелі мемлекеттер мен империялардың құрылуына осындай әскери ұйымдар ықпал етті. Мысалы, Түркі қағанаты мен Ғұндар империясы көшпелі қоғамның күшті әскери құрылымдарына сүйеніп, кең аймақтарды бағындырды. 2.3 Дәстүрлер мен мәдениетКөшпелілердің мәдениеті олардың өмір салтымен тығыз байланысты болды. Табиғатқа үйлесімді қатынас, көшіп-қонуға негізделген өмір салты, әдет-ғұрыптар мен салт-дәстүрлер көшпелілердің мәдениетін қалыптастырды. Көшпелілердің дәстүрлі тұрғын үйі – киіз үй табиғи ортаның өзгерістеріне бейімделген тиімді баспана болды. Ол жеңіл, жинақы әрі көші-қонға ыңғайлы болғандықтан, көшпелілердің тұрмысына сай келді. 3. Көшпелілердің өзара әсері және мәдени алмасуКөшпелілер тек қана табиғи жағдайлармен шектеліп қалмай, отырықшы халықтармен сауда-саттық және мәдени алмасуларды жүргізді. Жібек жолы арқылы өткен сауда байланыстары көшпелі және отырықшы халықтар арасында экономикалық және мәдени байланыстардың қалыптасуына ықпал етті. Бұл байланыстар көшпелі қоғамның экономикалық дамуына, мәдениетінің баюына септігін тигізді. Көшпелілер отырықшы мәдениеттерден технологиялар мен тауарларды қабылдады, ал өз кезегінде олардың мәдениетін таратып отырды. ҚорытындыКөшпелі өмір салтының қалыптасуы табиғи-географиялық және әлеуметтік-мәдени факторлардың өзара әсерінің нәтижесі болды. Табиғи ортаға бейімделу көшпелілердің өмір сүру формасын анықтап қана қоймай, олардың әлеуметтік құрылымдарына, мәдениетіне, шаруашылығына және саяси ұйымдарына әсер етті. Көшпелілер табиғатпен үйлесімді өмір сүріп, оның ресурстарын тиімді пайдалана білді. Сонымен қатар, көшпелілердің қоғамындағы еркіндік, жауынгерлік рух және мәдениет олардың өркениет тарихындағы орнын айқындады. Қолданылған әдебиеттер1. Бейсенова, Ә. С. (2020). Еуразия көшпелілерінің мәдениеті. Алматы: Қазақ университеті. 2. Қасымова, А. М. (2018). Көшпелі қоғам және оның даму ерекшеліктері. Астана: ЕҰУ баспасы. 3. Саттарова, Г. Т. (2019). Көшпелілердің экономикалық және мәдени алмасулары. Алматы: Ғылым академиясы. жүктеу/скачать 38,17 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|