Кризистік, экстремалды және төтенше жағдайлар Орындаған: Андирова Гүлдана Мамандығы

Техногендік сипаттағы Төтенше жағдай

• Техногендік сипаттағы Төтенше жағдай
• Техногендік сипаттағы Төтенше жағдай - өнеркәсіп, көлік авариялары және басқа да авариялар, өрт (жарылыс), күшті әсер ететін улы, радиоактивті және биологиялық жағынан қауіпті заттарды тарататын (тарату қаупі бар) авария, үйлер мен ғимараттардың кенеттен қирауы, бөгендердің бұзылуы, тіршілікті қамтамасыз ететін электр-энергетика және коммуникация жүйелеріндегі, тазарту құрылыстарындағы авария туғызған төтенше жағдай.

Қалыпты немесе заңды дағдарыстарға тұлғаның өмірлік жолдың нақты кезеңдерін кешіруімен байланысты дамудың жас ерекшелік дағдарыстары (үш жастағы дағдарыс, жасөспірімдік дағдарыс және т.с.с.) жатқызылады;

Қалыпсыз дағдарыстар тұлға өмірінің сыртқы жағдайларындағы өтпелі өзгерістердің салдарынан туындап, соған байланысты «аналық құқығынан бас тарту дағдарысы» (М.Я.Радионова), «тұлғаның өзін-өзі анықтау дағдарысы» (Е.Ю.Литвинова), «мәдени шок» (П.Адлер) деген және т.с.с. атауларға ие болады. Өмірге бейімделу дағдарысын да қалыпсыз дағдарыстар деп атайды.

Өмірге бейімделу дағдарысы бұл – адамның тіршілігіне және оның негізгі қажеттіліктерінің қанағаттандырылуына қауіп төндіретін «өмір қисынының ажыруына» әкелетін, өмірдің сыртқы жағдайларының күрт өзгерістерінде адам болмысының сыртқы және ішкі жағдайларының салыстырмалы тұрақты динамикалық тепе-теңдігінің бұзылуы. Олар төмендегідей айрықша белгілерімен сипатталады (Осухова Н.Г.):

.

• өмірдің бұрынғы негіздерінде жалғастыруға мүмкіндік бермейтін өмірлік жағдайдың күрт бұзылуынан туындайды («өмір қисынының ажырауы»);

• әлемнің бұрынғы бейнесінің (адамның өзі және әлем жайлы ойлары) ақиқатқа сәйкес келмеуімен сипатталады, ал бұрында қалыптасқан бейімделу тәсілдері (адамның өз-өзімен, өзглермен, тұтастай әлеммен үйлесімі) өз тиімділігін жоғалтады;

• адам үшін (немесе топ үшін) маңызды құндылықтан айырылу; субьективті түрде «өмір сүре алмау» ретінде қабылданады

• адамның өз-өзінен, өзгелерден, тұтастай әлемнен алшақтауға, мазасыздыққа, қысымға ұласады;

• адамның әлемдегі өз орнын және өзіндегі әлемді өзгерту қажеттігінен, атап айтқанда - әлемнің және «өзге өмірдің» жаңа бейнесін құрудан туындайды.

Өмірге бейімделу дағдарыстарының ішінде оның екі түрі айқын байқалады (Н.Г.Осухова):

Адам өмірінің қалыпты циклінде міндетті түрде орын алатын күрделі өмірлік жағдайлардан туындаған дағдарыстар (жақын адамның өлімі, ажырасу, зейнеткерлікке шығу және т.б.);

Төтенше және экстремалды жағдайлардан туындаған «жарақаттаушы дағдарыстар».