Курсовая работа курстық жұмыс тақырыбы Тема курсовой работы Оқыту мен оқудағы жаңа тәсілдер
Биологияны оқытуда жаңа тәсілдерді пайдаланып білім беру
жүктеу/скачать 54,16 Kb.
|
2.2 Биологияны оқытуда жаңа тәсілдерді пайдаланып білім беруҚазіргі уақытта мұғалімдерді сапалы білім беруге, оқушылардың жеке тұлғасын тәрбиелеуге және дамытуға негізделген. Тәрбиенің нәтижесі – оларда жинақталған әлеуметтік тәжірибе, қоғам мойындаған, өмірге қажетті құндылықтардың қалыптасқан жүйесі. Даму оқушылардың ішкі, жеке-психикалық, сыртқы, әмбебап адамдық әлеуетін қабілеттердің нақты өзгерістерімен және жеке тұлғаның бағыттылығының әртүрлі аспектілерімен - қажеттіліктерін, көзқарастарын, мотивтері мен идеалдарын дамытуды қамтиды. Білім беруде, әсіресе тұлғаны дамытуда маңызды рөл атқарады. Айналадағы дүние құбылыстарын бақыланатын танымның мақсатты процесі ретінде әрекет ету тәсілдерін меңгеру, оқушылардың мұғаліммен өзара әрекеттесуінде әртүрлі объектілерге құнды және шығармашылық қатынас тәжірибесін жинақтау, пайда болған әлеуметтік талаптарға байланысты оқыту, жаңа идеялар мен тәсілдер байытады және жетілдіріледі. Оқушылардың пәндік дайындығының сапасын арттыру үшін оқытудың тәсілдерін жүзеге асырудың маңызы зор. Әдістемелік-педагогикалық әдебиеттерде тәсіл ұғымы жиі кездеседі. М.И.Поташник «тәсіл» категориясы педагогикалық іс-әрекеттің стратегиясын анықтайтын маңызды пайымдаулар жиынтығы ретінде ұсынылған. Олар: теориялық, зерттеушілік және практикалық. Мектеп биологиясына қатысты Н.Д.Андреева, Т.С.Калинова, Л.Н.Сухорукова, И.Н.Пономарева, А.Г.Хрипкованың еңбектеріне сүйене отырып, діни, мәдени, аксиологиялық, гуманитарлық және аймақтық сияқты көзқарастарды атап өту маңызды. Оқытудың оқушыға бағытталған тәсілі оның таным және объективті іс-әрекет субъектісі ретіндегі жеке ерекшеліктерін анықтау негізінде оқушы тұлғасының дамуы мен өзін-өзі дамытуын қамтамасыз етуге арналған. Осыған байланысты білім беру мазмұны, оның құралдары мен әдістері оқушының оқытылатын материалға, оның түрі мен формасына таңдамалылығын көрсете алатындай етіп таңдалып, ұйымдастырылады. Олар қоғамда әлеуметтік және кәсіби бейімделуді қамтамасыз ететін рухани және интеллектуалдық қасиеттердің қалыптасуына әсер етеді. Бұл пайымдауларды биологиялық білімге қатысты қабылдай отырып, оның мазмұнын түсіну және меңгеру оқушының белсенді позициясымен байланысты болуы керек екенін атап өтеміз. Бұл ретте әрбір адамның даралығы мен өзіндік құндылығын, оның субъективті тәжірибемен қамтамасыз етілген жеке тұлға ретінде дамуын тану маңызды (И.С. Якиманская, 1996). Бұл терминді пайдаланған кезде тәжірибенің жеке өмірбаянының иесі ретінде белгілі бір адамға тиесілі екендігі атап өтіледі. Биологиялық объектілерді тану процесіне субъективті тәжірибені енгізу биологиялық білім беру тұжырымдамасын нақтылайды. Кез келген адам биологиядан сабақ бере алады. Ал биологиялық білімді болу үшін әр адам өз іс-әрекетін қажеттілік, қызығушылық, мотив негізінде ұйымдастыру арқылы өздігінен білім алуы керек. Осылайша, мектепте биологияны оқытудың оқушыға бағдарланған тәсілін жүзеге асырудың объективті шарттарын тұжырымдау мүмкін болады. Оқушылардың субъективті тәжірибесін жүзеге асыруға мүмкіндік беретін іс-әрекетті ұйымдастырудың жалпы оқу-тәрбиелік мәні бар материалды, әртүрлі формаларын, әдістері мен құралдарын пайдалану. Ол үшін мыналар қажет: а) әртүрлі дәрежедегі биологиялық жүйелердің құрылымы мен қызметі, биологиялық әртүрлілік, эволюция, олардың биосфералық процестердегі рөлі, тағамдық, экологиялық, технологиялық және валеологиялық мәселелерді шешу жолдары мен құралдары туралы түсініктерді қалыптастыру; б) жануарлар дүниесінің объектілерін тану және түрлендіру кезінде психикалық және практикалық әрекеттерді орындау әдістерін қамтиды - нақты және классикалық жағдайды талдау, жергілікті материал бойынша себептік және мақсатты байланыстарды орнату, табиғатта практикалық жұмыстарды орындау және т.б.; в) биологиялық ақпаратпен алмасу, өз денсаулығын сақтау және жақсарту жоспарын құру және жүзеге асыру, тұрғылықты жеріндегі өсімдіктер мен жануарларды, халықтық дәстүрлер мен әдет-ғұрыптарды сақтау. Сыныпта әрбір оқушы үшін қызығушылық атмосферасын құру – ізгі ниет, танымдық әрекетке қосу, жеке мәні бар тапсырмаларды орындау, оқушыларға оқу іс-әрекетінің тиісті түрі мен формасын таңдауға мүмкіндік беретін дидактикалық материалды пайдалану, әр оқушының биологиялық мәселені немесе мәселені шешудің өзіндік жолын табуға ұмтылуын ынталандыру, әр адамға бастамашылдық, дербестік, жұмыс әдістерін таңдау, сондай-ақ досымен диалог құруға мүмкіндік беретін қарым-қатынас жағдайларын жасау маңызды. Белсенділік тәсілі студенттердің биологиялық мазмұнды тиімді игеру бойынша жұмысының әртүрлі түрлері мен әдістерін жүзеге асыруды көздейді. Белсенділік – адамның айналадағы шындықты мақсатты түрде өзгертуі. Табиғатты түрлендіру арқылы адам өз дамуының субъектісі ретінде өзін көрсете отырып, өзінің санасын да өзгертеді. Бірақ іс-әрекетте тұлғаның қалыптасып, көрінетінін мойындау әзірше белсенділік тәсілі емес. Оқушылардың іс-әрекетін іріктеу және ұйымдастыру, оны белсендіру және білім, еңбек және қарым-қатынас субъектісіне көшіру үшін арнайы жұмысты қажет етеді. Іс-әрекеттің когнитивтік аспектісін жүзеге асыру, ең алдымен, әрекеттің интеллектуалдық әдістерін қалыптастыруды және қолдануды қамтиды. Олар: биологиялық объектілерді талдау, салыстыру, жіктеу және жүйелеу, табиғи құбылыстарды логикалық диаграммалар және жалпылау кестелері түрінде көрсету, дәлелдеу, эксперименттердің нәтижелері, қорытындыларды тұжырымдау және т.б. Сонымен қатар, оқушылардың жас ерекшеліктеріне, олардың дайындық деңгейіне және биологиялық материалдың күрделілік дәрежесіне байланысты оларды біріктіру және қолданудың ең жақсы нұсқаларын табу маңызды. Іс-әрекеттің практикалық аспектісі жануарлар дүниесі мен оның жекелеген құрамдас бөліктерінің жай-күйін зерттеу және бағалау әдістерін меңгеруді, олар туралы ақпаратты құрастыруды, талқылауды және жолдастарға ұсынуды қамтамасыз етуге арналған. Қоршаған ортаны қорғау күніне, Дүниежүзілік денсаулық күніне, құстар күніне, орман апталығына, бау-бақша апталығына және т.б. арналған акциялар мен науқандардағы оқушылардың жұмыстарының маңызы зор. Іс-әрекеттің ойын аспектісін жүзеге асыру оқушылардың қарым-қатынас жасау дағдыларын, өзін-өзі тәрбиелеу әдістерін меңгеруін, табиғатты және денсаулықты сақтау идеясын насихаттауды қамтамасыз етуі керек. Ол үшін ойын пәні тірі жандардың, оның ішінде адамның өмір сүру ортасын жақсарту мәселесін шешу жолдарын іздестірумен байланысты болуы, азаматтық мұраттары жоғары, адамгершілік-еріктік қасиеттері бар білімді адамдарды тарту негізінде қызықты және тәрбиелік мәні зор болуы керек. Ойын іс-әрекеті саласында оқушылардың шығармашылық өсуіне мол мүмкіндіктер бар. Жануарлар әлемі туралы мәліметтерді жинақтап, талдауға, мамандар атынан сөз сөйлеуге, сұрақтар құрастыруға, пікір таластыруға және өз ұстанымдарын қорғауға мүмкіндіктері бар. Іс-әрекеттің коммуникативті аспектісі білімнің, ойынның, еңбектің және табиғатқа қатынас мәдениетінің интегративті факторы ретінде әрекет етеді. Сонымен бірге, қарым-қатынас студенттердің қоғамдық, жеке, психологиялық қарым-қатынастарын жүзеге асырып, нақты құралдарды, ең алдымен, тілді пайдаланған кезде олардың ұжымдық жұмыстағы өзара әрекетін қамтамасыз етеді (А. А. Леонтьев, 1999). Биологиялық білім беру саласындағы қарым-қатынас жануарлар дүниесінің әртүрлі объектілерін тану барысында жүзеге асырылатын оқушылардың бірлескен іс-әрекетінің қажеттіліктерімен туындайды. Қарым-қатынас бір-бірімен байланысты үш процесті қамтиды - коммуникация, өзара әрекеттесу және әлеуметтік қабылдау. Биологияны оқытуда қарым-қатынас оның үш көрінісінде де жүзеге асуы үшін белгілі бір жағдайларды жасау маңызды. Оның біріншісі – ойлау, сөйлеу, әрекет ету қажет болған кезде ойлану. Екіншісі - эмоционалдық жағдайды ынталандыру, мотивация мен шығармашылық деңгейін арттыру. Үшіншісі – міндетті вербалды қарым-қатынас жағдайын жасау. Төртінші – білім беруді оқушылардың психикалық дамуына (зейіннің ауысуы, пайдаланылған ақпаратты талдау, дәлелдеу және түрлендіру, оны оңтайлы көрсету, сөйлеу мәдениеті және серіктестер арасындағы қарым-қатынас) бағдарлау. Биологияны оқытуда гуманитарлық көзқарастың да маңызы зор. Кейбір авторлар оның мәнін биологияның тұлғалық маңызды мүмкіндіктерін игерудің кешенді тәсілі ретінде көрсетеді (Б.Д. Комиссаров). Басқалары ол өскелең ұрпақтың бойында адамгершілік, гуманизм және табиғат, экологиялық мәдениет мотивтерін және сайып келгенде, қоршаған ортадағы өз іс-әрекетіне жауапкершілікті қалыптастыруға ықпал ететін осындай биологиялық материалды зерттеуден тұрады деп есептейді (И. Т. Суравегина). Тағы біреулері оның мәнін оқушыларды рухани мәдениетке, шығармашылық белсенділікке баулуда, оларды ғылыми зерттеу әдістерімен қаруландыруда көреді, олардың ішінде эвристикалық әдістер мен ғылыми танымның әдістері ерекше рөл атқарады (Л.Н. Сухорукова). Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, биологияны оқытудағы гуманитарлық көзқарас студенттерге жабайы табиғат объектілерін тану әдістерін әзірлеуді, қоршаған әлем мен адамның ондағы орнын түсіну үшін эволюциялық көзқарасты меңгеруді қамтамасыз ететін шаралар кешені ретінде ұсынылған. Биологияны оқыту кезінде оқушылардың тірі жүйелерді түсінудің эмпирикалық және теориялық әдістерін қолдана алуы, олардың табиғат пен оның белсенді қызметін қамтамасыз ететін табиғи қатынастар туралы тұтас көзқарасы болуы маңызды. Қалыптасқан этикалық қарым-қатынастар оларды адамның табиғатпен бірлігінің бастапқы сезімін, оған деген жанашырлық пен барлық тіршілік иелеріне сүйіспеншілікті танытуға ынталандырады. Бұл мағынада антропоморфизм және табиғат құбылыстарын тұлғалау ұғымдарының мәнін ашу маңызды. Түрлі жанрдағы халық шығармаларында адамдық қасиеттер мен қасиеттер әрқашан қоршаған орта компоненттеріне ауысып отырды. Олар рухтандырылып, адам психикасының адамгершілік қасиеттері мен белгілеріне ие болды. Мұндай моральдық антропоморфизм адамды қоршаған ортаға жақындатып қана қоймайды, сонымен бірге оның заңдылықтарына сай өмір сүруге, өзін табиғаттан жоғары қоймауға, одан ажырап кетпеуге және одан адамгершілік мәні бар табиғи көзқарастарды тартуға үйретеді. Тірі табиғат құбылыстарының бейнесімен танысу тепе-теңдікті, орындылықты, тазалықты және әділеттілікті үйренуге мүмкіндік береді. Білімнің эстетикалық аспектісі оқушыларды эстетикалық кемелдіктің ең жоғарғы критерийі болып табылатын бейнелердің, әсемдіктің, үйлесімділік формаларының, композициялардың кемелдігі тұрғысынан табиғат құбылыстарын түсінуге бағыттайды. Алайда табиғаттың сұлулығы адамның алдына тікелей, қоршаған орта ретінде ғана емес, сонымен бірге жанама түрде де оның шоғырланған бейнеленуі және өнер және әдебиет құралдары арқылы бейнеленуі ретінде көрінеді. Сондықтан жазушылар, ақындар, суретшілер шығармаларының биологиялық мазмұнын көрсетіп, талдаудың мәні зор. Нормативтік аспект студенттерге экологиялық сипаттағы құқықтық және моральдық принциптерді, нормалар мен ережелерді, нұсқаулар мен тыйымдарды сіңіруге ықпал етеді. Оларды тұрғылықты жерінде өсірілетін нормативті белгілермен – өсімдіктерді, жануарларды, қауымдастықтар мен экожүйелерді ұтымды пайдалану дәстүрлерімен, су мәдениетімен, ағаштармен таныстыруға ерекше көңіл бөлу керек. Биологияны оқытудағы гуманитарлық көзқарастың көрсетілген аспектілерін біріктіріп пайдалану жаңа ұрпақтар үшін қуатты мәдениетті қалыптастырушы фактор ретінде әрекет етеді. Биологияны оқытудағы құндылыққа негізделген әдіс жабайы табиғаттың адамдық, әлеуметтік және мәдени мәнін қарастыруды қамтиды. Сондықтан оқушыларға жабайы табиғаттың жалпы адамзаттық мәнін ашудың маңызы зор. Ол оның қасиеттерін тек практикалық, утилитарлық құндылық тұрғысынан ғана емес, сонымен қатар танымдық, эстетикалық, этикалық, экономикалық, сауықтыру және технологиялық тұрғыдан қамтиды. Алайда тірі табиғатты субъективті бағалау оның объективті құндылығымен сәйкес келе бермейді. Сондықтан биологиялық дайындық қоршаған ортаны білімнің, денсаулықтың және адам эмоциясының мәңгілік көзі ретінде қабылдауға бағытталуы керек. Олар тұрақты даму идеясын ескере отырып, ғарышты, Жерді, оның экожүйесі бар биосфераны тірі тіршілік иелерінің, оның ішінде адамның мекендейтін ортасы ретінде қамтиды. Мәдени көзқарас оқушыларға биологияны оқыту процесін мәдениет жағдайында қарастыруға мүмкіндік береді. Мәдениет адамның өз қолымен, ой-өрісімен жасалған нәрсе ретінде адамның тууы мен өзіндік бейнесінің қалыптасуы орын алатын орта қызметін атқарады. Бұл сала ең алдымен дүниежүзілік, ұлттық және аймақтық маңызы бар материалдық және әсіресе рухани құндылықтардан тұрады. Олар жеке тұлғаның психикасына, әсіресе эмоционалдық, ерікті және мотивациялық сфераларға, мінез-құлықты реттеуге үлкен әсер етеді. Сондықтан биология пәнін оқытуда еліміздің болашақ азаматтарының рухани өмірін байытатын мәдениеттің осындай құрамдастарын пайдалану керек. Оларға биологияның негізгі ғылыми концепцияларының жиынтығы жатады, олардың білімі адамға дүниенің ғылыми бейнесін, жабайы табиғаттың жалпыадамзаттық құндылығын және тіршіліктің өзіндік ерекшелігін, халық өмірінің өзіндік көріністерін - дүниетанымдық, әлеуметтік, ұлттық дәстүрлер, уақыт бойынша таңдалған және өзгерген өмір салты жатады. Мәдени көзқарас адамның планетаның табиғатына ұқыпты қатынасын қалыптастыру факторларының бірі болып табылады, ол оны өміршең ортамен қамтамасыз етеді. Биологияны оқытудың аймақтық тәсілі өткен және қазіргі уақытта сіздің өлкеңізді зерттеуге бағытталған әртүрлі іс-шараларды жүзеге асыруды, сонымен қатар оны болашақ ұрпақ үшін түрлендірудің қолжетімді жолдарын іздестіру және практикалық жүзеге асыруды қамтиды. Оны пайдалану еліміздің әрбір аймағының белгілі бір табиғи ерекшеліктері – физикалық, географиялық, экологиялық және биологиялық ерекшеліктерімен түсіндіріледі. Халықтың экономикалық жағдайы, оның әлеуметтік әл-ауқаты мен денсаулығы көбіне олардың біліміне байланысты. Жалпы білім беретін мектеп түлегі аймақтың биологиялық ерекшеліктері – аумақтағы тірі заттардың шоғырлануы мен таралуы, тірі ағзалардың тіршілік ету жағдайлары мен факторлары, олардың биомасса мөлшері туралы нақты түсінікке ие болуы керек. Бұл болашақта оларға табиғатта өзін-өзі ұстаудың стратегиясы мен тактикасын құруға, табиғатты ұтымды пайдалану мен аймақтың табиғатын сақтауға мүмкіндік береді. Белгілі экологиялық бағдарланған «Жаһандық деңгейде ойла - жергілікті түрде әрекет ет» формуласын жүзеге асырудың объективті мүмкіндігі бар. жүктеу/скачать 54,16 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|