Л I м а. Ақтанова алалар әдебиеті (Қазақ балалар драматургиясы мәселелері) Оқу қуралы ifb u a h t p j f б а с п а с ы астана-2011

азаматтарды төрбиелеп, өсіріп шығаруы керек. Осы ретте 
біздів, еліміздің жастары ғаламдану үрдісінің ыңғайына 
түгелдей бағынып  кетпеуі үшін үлттық өдебиетіміздегі 
дөстүр  жалғастығын  ойлау  абзал.  Әрине,  уақыт  өте 
береді,  оны  тоңтату  немесе  кері  жүргізу  мүмкін  емес. 
Сол  себепті де  өлемдік дамуға  қосыла  отырып,  үлттық 
белгілерімізді  жоғалтып  алмауға  талпынуымыз  абзал. 
Үлттық  балалар  өдебиетінін,  рухани  дамудың  әлемдік 
деңгейіне  жетуі,  жеткінш ектердің  сергек  әрі  белсенді 
азамат болып қалыптасуына  ыңпал етеді.  Балалар дра- 
матургиясы өзінің қалыптасу кезінде басынан өткерген 
тарихи-өлеуметтік  өзгерістер  мен  қоғамдағы  өр  түрлі 
жағдайдың  өсерінен  белгілі  бір  дөрежеде  тоңырауға 
үшырағаны  да  рас.  Еліміздің  төуелсіздік  алуы,  бала­
лар өдебиетіне,  оның  ішінде балалар драматургиясына 
объективті баға беріп, талдап, саралауға мүмкіндік беріп 
отыр. Балаларға арналған драмалық туындыларды өлі де 
болса бір арнаға түсіріп, оларды тегіне қарай (трагедия, 
комедия,  драма)  саралап,  көркемдік,  тілдік  жағынан 
талдау  қаж ет.  Әлі  де  болса  балалар  жазуш ыларының 
стилін,  өзіндік  лабораториясын  ашып,  ерекшеліктерін 
сараптауды дамыта түсу керек.
Бекіту сүрақтары:
1.  Ш.  Мүртазаның  «Сталинге  хат»  тарихи  шығарма-
сының төрбиелік мәні.
2
. Ы . Мүсаүлының « Тауан 
*
 драмасындағы тартыс.
3. Т. Ахметжанның «Қараторғай» трагедиясының ерек- 
ше лігі.
Әдебиеттер тізімі:
1.  Ш.  Елеукенов.  Замандас парасаты.  —  Алматы:  Ж а­
зушы, 
1977. —
 300 
б.
2. Р. 
Нүрғалиев. Трагедия табиғаты.  —  Алматы: Жазу­
шы, 
1968. —172 
б.
165

3.  С.  Қирабаев.  Екі томдық Т.1.  —  Алматы:  Жазушы,
1 9 9 1 .-4 4 7  6. 
>
4.  С.  Қирабаев.  Екі томдық Т.2.  —  Алматы:  Жазушы,
1992. -  543 б. 
щ
5.  Б.  Ыбырайымов.  Көркемдік  көкжиегі.  —  Алматы: 
Жазушы,  191. -  261 б.
6. Ә. Нарымбетов. Уақыт шындығы -  көркемдік кепілі.
— Алматы: Жазушы,  1989. -  182 б.

ҚОРЫТЫНДЫ
Қ азақ  балалар  өдебиетіндегі  басқа  жанрлармен 
салыстырғанда  балалар  драматургиясы  кешендеп  туса
да, кенжелеп қалған жоқ.
Бүл  орайда,  өткен  кезеңдегі  өміршілдік  жүйе 
қыспағының  жойылуы,  атап  айтқанда,  өдебиеттің 
партиялық,  таптың  көзқарас  түрғысынан  қойылған 
шектеулерден  босауы  да  қаламгердің  ізденіс  өрісін
кеңейте түсетіні мөлім.
Төуелсіздік  өкелген  жеңістің  бірі  үнамды,  үнамсыз
кейіпкер 
мүсіндеуде 
таптық, 
партиялық 
мүдде 
қыспагынан  шығып,  жалпы  азаматтың  жөне  үлттық 
мүдденің  тоғысуы,  алға  ңойылуы  кейіпкер  сипаты- 
на,  шығарма  идеясына,  ондағы  бейнелеу  қүралдары 
жетілуіне, т.б. өзіндік игі ықпал етті. Соның бір көрінісі 
өдвбиөттвгі  үлтты қ  өрнектің  мөні  көңөюі  болса,  сол 
кеңею  кейіпкерлердің  де  болуға  тиіс  делінген  жасан- 
ды,  үстірт  оң  не  теріс  мінездеуімен  емес,  анағүрлым 
шынайы  қалпында  өсу,  толығу  үстінде  көрінуіне 
жол  ашты.  Қ азақ  өдебиетінің  басңа  салалары  сияңты 
қазақ  балалар  драмасында  да  кейіпкерлерді  тек  екіге, 
яғни  аң  пен  ңараға,  жағымды,  жағымсызға бөлудің де 
бірж ақты лы қ,  үстірттікке  апару  мүмкіндігі  кейінгі
кез де неғүрл ым айңын сезіле бастады.
Ізденіс  үстінде  үлтты қ  әдебиетті  тірек  ете  отырып, 
ж аңа дөстүр игеріледі. Дәстүрдің озығы да бар,  тозығы 
да  бар.  Қ азақ  балалар  драматургиясы  өзінің  даму  жо- 
лында барлық сатылардан өтті. Кеңестік идеология мен 
социалистік  реализм  кезінде дүниеге келген  схемалың 
туындылар оз-озінен  шеттеп  қалды.  Есесіне халы қты қ
167

үлгіде,  ертегілік  тақы ры пта,  балалар өмірінің шынды- 
ғын  көрсететін  туындылар  өмірш ең  келді.  Мәселен, 
ертегілік  тақы ры пта  ж азы лған  М.  Ақынжановтың 
«Алтын  саңа»  пьесасын  қай   заманны ң  балалары  бол­
са да қы зы ға тамаш алар еді.  Немесе Б.  Соқпақбаевтық 
аңыз-әңгімелер  ж елісіне  қүры лған  пьесасы  «Тапқыр 
Қ ож анасы рды »  алсақ  қаш ан  да  бала  көңілінен  орыв 
алатын туындылар демекпіз. 
щ
Тікелей  бала өмірін,  бала  мінезі мен әрекетін сурет- 
теуге арналған Е. Елубаевтың «Өжет»,  «Бір уыс бидай», 
Қ. М үңышевтың  «Аликтің әлегі», Б.  Тәжібаевтың  «Әй, 
Әнипа-ай»,  Ш.  Қүсайыновтың  «Ееірткен ерке»,  Б.  Ыс- 
қақовты ң  «Түймедейден  түйедей»  ж әне  т.б.  көптеген 
ақы н-ж азуш ы ларды ң  балаларға  ж азған  туындыларын 
ерекше атауға болады. Б алалар драматургиясы ны ң бас­
ты ерекш елігі бала ж асы н ескере отырып жазылуында. 
Осыған  сәйкес,  олардың  көлемінде  ш ектеу  болады. 
Б үлдірш індер  үпзін  ж азы л ған   ш ы ғарм алар  көлемі 
ш ағын,  тілі  қарапайы м   келеді.  Мысал  үш ін,  жаңа 
ж ы л   м ей р ам ы н а  а р н а л ға н   е р т е г іл ік   тақы р ы п тағы
О.  Ә убәкірдің  «Аяз  ата  к әм п и ті» ,  Ә.  Табылдиевтің 
«Ж аңа  ж ы л  кеш інде»,  «Ңаскүнем  қасңы р  мен  батыр 
қоян », А. Сатаевтың «А йға сапар», А. Ақпанбетүлының 
«Қайырымды  қасқы р»,  «Аңсаң  көж ек»,  С.  Әуелбае- 
ваның  «Оюхан  мен  Ж оюхан»  ж әне  т.б.  көптеген  пье­
салар  көлемі  де  ш ағын,  тілі  де  бала  ж асы на,  түсінгіне 
негізделе ж азы лған туындылар.
Қазаң  балалар  драматургиясы ны ң  ш ағы н  түрлері 
дегенде  кейінгі  кезде  туған  инсценировкалар,  интер­
медия  мен  скетчтер  туралы  айтпай  өту  м үм кін  емес. 
Балаларға  арналған  туындыларды  айтқанда,  олардың 
тәрбиелік  ңыры  да  үнемі  назарда  болады.  Драманың 
шағын  формалары  ретінде  күлдіре,  ойната  отырып 
тәрбиелейтін туындылар да осылар.  Мүндай ш ағы н ин­
термедия,  скетчтер  үлкен  концерттік  ңойылымдарда 
ойналады.  Қ.  Ы дырысовтың  «Ойнайық  та  ойлайық»
168

жинағына  кірген  интермедия лары ,  Ә.  Табылдиевтің 
«Тағылым»,  «Халық  тағы лы мы »  жинақтарындағы 
скетчтері ж еткінш ек төрбиесіне  көңіл бөлгеннен туган
шыгармалар екені ан ы қ.
Бала жасы есейген сайын оған арналған шығармалар 
да  күрделене  түседі.  Драма  жанрының  трагедия,  ко­
медия  сияңты  түрлері  айңындала  бастайды.  Тікелей 
бала  өміріне  арналмаса  да,  ж еткінш ектің  танымдық, 
төрбиелік,  көркемдік  қүбылыстарды  әдебиет  арңылы 
қабылдауына  септігін  тигізетін  туындылар  қазақ 
балалар  драматургиясының  даму  сатысының  бір 
баспалдағы.  Мәселен,  Ш.  Мұртазаның  «Сталинге  хат» 
трагедиясы  зобалаң  жылдарда  халы қ  үшін  жан  ңиған 
а за м а т ы м ы з  Т.  Р ы с қ ү л о в т ы ң   е р л іг ін е   а р н а л с а , 
Ш.  Қүсайыновтың  «Әл-Фараби»  пьесасы гүлама ғалым
өмірі мен оны қоршаған адамдар туралы мәлімет береді. 
Ал  Ы .  Мүсаүлының  «Тауан»  тарихи  драмасы  қарадан 
шығып  хан  атанған  халы қ үлы  Қүнанбайдың өмірі ту­
ралы ш ы нды ққа қүрылған.  Қазіргі заман тақырыбына 
жазылған  Т.  Ахметжанның  «Қара торғай»  трагедиясы
да ж еткінш екті ойландырары сөзсіз.
Өр  дәуірдің,  әр  заманның  оз  таңырыбы,  уаңытңа
негізделген  озекті  идеясы  болады.  1950-60  ж ылдар­
да  ж азылған  туындыларда  бала  тәрбиесі,  бала  мінезі 
сияқты   тақырыптар  коп  қозғалса,  1970*80  жылдары 
коммунистік  идеяга  бағынган  шыгармалар  коптеп 
туды. Осы кезеңдегі балаларга арналған шыгармаларда 
үлттық орнектен горі, совет адамы, совет пионеріне төн 
мінез  кейіпкер  бойынан  кобірек  корініп  қалып  отыр- 
ды.  Ал  1990  жылдары  еліміздің  тәуелсіздігімен  бірге 
әдебиетке  де  ж аңа  серпін  келді.  Алайда,  осы  түста 
балаларға арналган туындылардың күрт азайып кеткені
де байқалад ы .
Бүған  драмалық  театрлардың  қарж ы   тапшылығы
салдарынан  штат  қысқаруы,  сахналық  шығармаларды
қоюдың  азайты луы ,  театрға  ж үрт  баруының  азаю ы,
169

ж аң а  заман  өзгерісін,  ж аң а  уаңыт  талабын  меңгеруге 
белгілі уаңыт керек болғандығы, т.б. факторлар эсер етті 
деп санайм ы з. 1950 ж ы лдарда Отан соғысы тақырыбы- 
на а р н а л ға н  Ш .  Б а й ж а н о в т ы ң   «Ә лия М олдағүлова», 
Қ . Сатыбалдиннің «Темір қазы қ» С. Ж үнісовтің «Жара- 
лы  гүлдер»  О.  Бөкеевтің  «Ж ау тылындағы  бала»  және 
т.б.  ж а зу ш ы л а р д ы ң   ту ы н д ы л ар ы   д ү н и еге  келді. 
1960  ж ы лдарды ң  елеулі  оңиғасы  адам  баласының 
ғары ш ңа  көтерілуі  балалар  драматургиясы ны ң  да  на- 
зарына  ілінбей  қала  алмады.  Осы  ретте  А.  Сатаевтың 
«А йғасапар», Ә. Табылдиевтің «Армандастар» пьесала­
ры дүниеге келді. 1990 ж ы лдарды ң ж аң а таңырыбының 
бірі -  наурыз мейрамы болды. Б. Т айж анны ң «Тосынная 
тойланған  той»,  К.  Оразбекүлының  «Үлыс  оң  болсын» 
сияңты пьесаларға наурыз мейрамы туралы  әрі мәлімет 
береді, әрі ел тарихы на сапар ш ектіреді.
Қ азақ  балалар  драматургиясының  дамуындағы 
әр  кезеңінен  өз  ерекш елігі  бар.  Ол  сол  заманны ң  өз 
ж еткінш ектерін  қалай  көргісі  келетініне  байланысты 
еді.  Мәселен,  1980  ж ы лдардағы   ңайта  қүру,  өзін-өзі 
басңару сияқты  ңоғам талаптары  Ә.Табылдиевтың « Ар­
ман дастар» пьесасы нанкөріністапты . Пьесада үлкендер 
ж оқ. Он да тек жоғарғы сынып оқуш ы лары ны ң өзін-өзі 
басңаруы, өзара сын айтуы, кем ш іліктерін ж ар и я түрде 
түзетуге үмтылу бар.
Заман  өзгерген  сайын  уақы т  талабымен  әдебиетке 
тың  тақы ры птар  келеді.  Б ірақ  адамзаттың  татулың, 
ізгілік, достың, бірлік, біреуге ж аңсы лы ң тілеу сияңты 
үлы мүраттары еш қаш ан көнермейді.  Бүл таңырыптар 
белгілі  бір  уақы т  талабымен  ш ектелм ейді.  Соны- 
мен  қатар,  осындай  таңырыптарды  игеру  халы ң  ауыз 
әдебиетінің  асыл  үлгілеріне  сүйене  отырып  жүзеге 
асатынын  атап  айтңымыз  келеді.  Осы  ретте  ертегілік, 
аңыздың 
сипаттағы 
Б. 
Соқпақбаевтың 
«Тапқыр 
қож анасы р», 
М. 
А қы нж ановты ң 
«Алтын  саңа», 
М.  Ңүсайыновтың  «Алдар  Косе»,  С.  Касимановтың
170

«Үзын  қ ұ л а қ »,  С.  Ж үнісовтің  «Бәсеке»  Ә.  Тәжібаевтің 
«Жомарттың  кілемі»,  Қ.  Ж етпісбаевтың  «Бала  мер- 
ген»,  А.  Хангельдиннің  «Керемет»  және  т.б.  аңын- 
жазуш ылардың туындыларын атауға болады.
Балаларға  арналған,  балалар туралы  шығармаларға 
1
 
(
ңойылатын  талаптардың  бірі  -   бала  мінезін,  әрекетін, 
психологиясын 
дәл 
басып, 
наңтылы 
көрсетуде. 
Балаларға  арналған  шығарманы  тамашалап  отырған 
жөткіншөк сол туындыдан өзін,  жанындағы жолдаста- 
рын  коретіндей болу керек.  Бүл да әдеби  туындыларға 
ортақ типтілік пен нақты лы қ сияқты талаптан шығады. 
Мәселен,  балалар  жазуш ысы  Е.  Елубаевтың  «Өжет», 
«Бір уыс бидай»,  «Саған күш ік керек пе? » деген сияңты 
шығармалардағы Батыр,  Ңуаныш,  Балабек  сияқты ба­
лалар  әр  аулада,  әр  мектепте  кездесері  созсіз.  Мүндай
шығармалардың өміршеңдігі де осында.
Бала  тәрбиесі  баршаға  ортаң  деген  қағиданы 
басш ылыққа  ала  отырып  жазылған  үстаз-жазушы 
Ә.  Табылдиевтің  туындыларын да  жас  үрпақ  тәрбиесі 
мәсөлөсі сөз болады. Оларды ізгілік, ж ақсы лы қ сияңты 
адамзат баласының биік маңсаттарына жөтөлөйді.
Балалар  драматургиясына  қойылатын  бір  талап
кейіпкерлердің сөйлеу тілін бере білу десек, оған да назар
аударған жөн.  Мәселен, Е.  Елубаевтың бүлдіршіндерге 
арналған  «Асар*  атты  пьесасында  әтеш  пен  тауыңтың 
создерінде  оларға төн  интонация,  дауыс  мәнері  жақсы 
берілген.  Автор  пьеса  басында  әтештің  «р»  дыбысына 
акцент  түсіре  сөйлетеді.  Немесе  «Саған  күш ік  керек 
пе?»  пьесасындағы  күш іктерге  жаны  ашыған  баланың
сөзін алайық:
«Қуаныш.  Бір  күн  срок  беріңізші.  Ертең  бірде-бір
күш ік  ңалмайды,  чесно  пионерский.  Таң  атсын  осы
дан,  бүкіл  балаларға  айтамын...  Сабағымды  оқып
жүрмін  ғой.  Әкел  қолыңызды,  ертең  бірде*бір  күш ік
қалмайды ».
Автор  «срок»,  «чесно  пионерский»  деген  создерді 
өдейілеп  кіргізіп  кейіпкер  тілін  шындық  өмірдегі
171

балалардың  сөйлеуіне  ж ақы ндатңан.  Сол  сияқты , 
осы 
автордың  «Өжет»  пьесасындағы үлкен адамдар тілі 
мен 
тентек  бала  тіліндегі  өзіндік  сөз  ңолданыстары 
мінез 
ңырын аш уға ңызмет еткенін көреміз.
Ал  ересек  балаларға  үсынылатын  Ш.  Мүртазаның 
«С талинге  хат»  п ьесасы н д ағы  
И .В . 
С тали н  
мен 
Т.  Рысңүловтардың  да  сөз  саптаулары  өз  заманына, 
кейіпкер  әрекетіне  сай  беріліп,  көркемдік  шындықты 
нақты лай түсуге ы қпал еткен.
Ш ерхаң  М үртазаүлының  кезінде  үлкен  қызығу- 
ш ы лы қ  тудырған  бүл  драмалың  ш ығармасының  бас- 
ты  ерекш еліктерінің  бірі  -   ш ы ғарманы ң  драмалың 
әрекет қимы лдан гөрі, драмалың ңаһармандардың диа- 
логтары  мен  монологтарына  ңүрылуы.  Драматургтің 
шеберлігі  сонда,  ол  оқиғаны   кең  түрде  корсетпей-аң, 
кейіпкерлердің  іш кі  мінезін,  дәуірдің  ш ындығын  аша 
білуі дер ед ік . 
-
Қ азақ балалар драматургиясыны ң дамуы мен қалып- 
тасуы  дегенде  балаларға  арналған  драм алы қ  туын- 
дылардың театр сахнасында қойы луы  да  назарда бола­
ды.  Осы орайда,  ж астар мен балалар театрында кейінгі 
он  ж ы лда  ңойылган  пьесаларды  да  саралап  өттік. 
Мүнда  да  бүлдіршін  ж астағы   көрермен  мен  ересек 
көрермендер деп ж іктеп алған орынды болар деп ойлай- 
мыз. С. Балғабаевтың  «Ж ымбала, Мико ж әне қасқы р», 
Ө.  Б о р а н б а е в т ы ң   « Б ә р ін е н   к ү ш т і-қ о р қ а ң   к ө ж е к » ,
А .  Х ангелдиннің  «Керемет»,  М.  А қы нж ановты ң  «Ал­
тын сақа», М.  Қабанбайдың  «Ти-ти», халы ң ертегісінің 
ізімен ж азы лған  «Ңаңбаң ш ал », т.б.  пьесалар көрермен 
балалардың  көңілінен  ш ы ққан  туындылар  ретінде 
белгілі  қойылымдар.  Сонымен  бірге,  ересек  балалар 
назарына үсынылып отырған  «Сталинге хат»  (Ш.  Мур­
таза),  «Ж ау  тылындағы  бала»  (О.  Бөкей),  «Бесеудің 
х аты »  (Ш .М үртаза),  «Кер  қүла атты Кендебай»  (Т.  Ал- 
шынбаев) т.б. пьесалар театр сахнасынан әлі күнге дейін 
түспей келе ж атқан туындылар ретінде белгілі.
172

Қ азақ  балалар  драматургиясының  туу  және  ңа- 
лыптасу  жолдары  дегенде  әлі  де  беті  ашылмаған 
мөселелер көп. Оны бір диссертациялың жұмыс көлеміне 
сыйғызу  мүмкін  емес.  Бүл  өте  ауңымды  тақырып.  Әлі 
де  болса  балаларға  арналған  туындылардың  тілдік, 
стильдік  ж ағы н  саралай  түсу  қаж ет.  Сонымен  бірге, 
қазір іі  заман  балаларының  психологиясы,  түсінігі, 
рухани-эстетикалың қабылдауының күннен күнге өсіп, 
дамып отыратынын ескеру шарт. Осы орайда, көркемдік 
шындыңты  беруде  ж аң а  ізденістер,  тың  тақырыптар- 
дың  үлттың  бояумен  астасып  келуі  әбден  орынды  бо- 
лар еді. Реті келгенде, басқа да үғымдар тәрізді үлттық 
өрнек  талаптарының  бір  орында  түрмай,  даму  үстінде 
болатыны, кейін ш ы ққан теледидар, компьютер, жеңіл 
қүбылатын  музыка,  т.б.  әсерімен  балаларды  өлемдік 
балалар психологиясына тән дөстүрді үлттық психоло- 
гиямен үштастырудағы өзгерістер тарихы да өзіндік бір
таңырып дегіміз келеді.
Қазақ балалар драматургиясының даму, қалыптасу та-
рихына көз жіберсек  қогамдың-өлеуметтік өзгерістердің 
кейіпкер жасау, түлға сомдау кезінде өз ыңпалын тигізіп 
отырғанын байқаймыз. Тәуелсіздік әкелген сөз бостанды- 
ғы әміршілдік жүйені сынауға жол ашты. Алайда, жөтпіс 
жыл  бойы үстемдік еткен  өмірді  боямалап  көрсету әдеті 
қазіргі  заман  шындығын  тікелей  айту,  көрсету,  сынау
дәстүрінің қалыптаспағандығымен астасып келіп, бүпнгі
жастар өмірінің әдеби туындыларда ашылмай, біржаңты 
ғана көрінуінө сөбвп болып отыр. Заман індөтінө айналып 
баражатқан іш кілікке салыну, нашаңорлық, жезөкше л ік , 
халық  мүлкін  заң  атынан  қымқыру  сияқты  өрекеттерді 
батыл айтатын туынды лардың жоңтығы, саиып квлгвндв, 
жазушылардың  идея,  таңырып  тандауында  тығырыққа 
тірвлгвнін байқатады. Әринв, төуөлсіздікөліміздің рухани, 
мөдөни дамуында алдыға жылжығандық, ілгөрілеуішлік
өкелді.  Дегенмен,  балалар  өдебиетінде,  оның  ішінде  ба­
лалар  драматургиясында  әлі  де  болса  қазіргі  заманның
173

шынайы  кеиіпкерінің  болмауы  жоғарыда  айтып  өткен 
дөстүрдің  өсері  демекпіз.  Балалар  жазушыларының 
ңазіргі  заман  балаларының  талап-тілегін  орындайтын, 
олардың  көңілінен  шығып,  көкейіне  қонатын  туынды 
бере алмауы, ең алдымен, балалар өмірін, олардың тыныс- 
тіршілігін  білмеуінен  шығады.  Ж азуш ының  алдындағы 
одан кейінгі бөгет-ңоғамдағы өр түрлі қайшылықтардың 
философиялық  түрғыдан  ашылмауы,  балалар  әдебиеті 
теориясының жасалмауы, өдеби сынның өз деңгейінде да- 
мымауы еді.  Кез келген балаларға арналған  шығарманы 
оңып отырған жеткінш ек,  балдырған одан өз үлтына тән 
ңасиеттерді  ала отыруы  керек.  Әр  туындыға ңойылатын 
барлың  талаптармен  бірге  сол  шығармадагы  өмір 
шындыгын  әрі  наңтылы,  әрі  эстетикалық-көркемдік
талалқа бағынуын ескеру абзал.

ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚТАРДЫҢ
ТАҚЫРЫПТАРЫ
1-тәжірибелік сабаң:
Қазіргі  қазақ  балалар  драматургиясының  туу, 
қалыптасу тарихы.
Сабақтың мақсаты:
Балалар драматургиясының туу,  қалыптасу кезеңін
саралау.
Сабақ жоспары:
1.  Халың  ауыз  әдебиеті  жөне  балалар  драматургия- 
сы.
2. Балалар драматургиясындағы алғашңы қадамдар.
3.  Қазаң  әдебиетіндегі  балалар  драматургиясының
орны.
Әдістемелік 
нүсқау: 
Қазіргі 
қазақ 
балалар
■
драматургиясының 
алғашңы 
ж анрлы қ 
түрлері. 
Драмалық шығармалардың ерекшеліктері.
2-тәжірибелік сабақ:
Балаларға арналған шағын драмалың шығармалар
Сабақтың мақсаты:
Ш ағын 
драматургия 
ерекшелігін 
және 
түрін
анықтау.
Сабақ жоспары:
1. 
Балаларға  арналған  шағын  драмалық  шығар- 
малардың ж анрлың ж іктелуі.
175

2.  Ә.  Табылдиевтің  балаларға  арналған  шағын
ш ы ғарм алары . 
|
3. Е. Елубаевтың ш ағын пьесалары.
Әдістемелік  нұсқау:  Ш ағын  ж анр  ерекш елігі.  Ин­
термедия,  скетч,  инсценировка ж әне драм алы қ тартыс 
мәселесі. 
* 
«t 
^
3-тәж ірибелік сабаң:
Балаларға  арналған  драм алы қ  ш ығармалардың 
таңы ры пты қ, идеялы қ ерекш елігі.
Сабаңтың м ақсаты :
Балаларға  арналған  драмалың  ш ығармалардың 
таңы ры нты қ  ерекш еліктерін  саралай  отырып,  драма­
тург идеясын ашу.
Сабақ жоспары:
1.  Ертегілік  пьесалардың  таңы ры пты қ,  идеялы ң са- 
ралануы.
2. М ерекелік пьесалар.
3. Пьесалардағы тартыс ж үйесі.
Әдістемелік нүсқау:
Драматург идеясын аш у, мерекелік қойылымдар мен 
басқа драмалы қ ш ығармаларды салыстыра отырып тал- 
дау.
4-тәж ірибелік сабақ:
Қ иял-ғаж айы п  тақы ры пта  ж азы лған  драмалы қ 
ш ығармалар. 
:  м
С абақты ң м ақсаты :
Ертегілік  кейіпкерлердің  балалар  психологиясына 
әсерін талдау.
176

Сабақ жоспары:
1. Аңыздық оңиғаларды арңау еткен пьесалар.
2.  Қ иял-ғаж айы п  тақырыпта  ж азылған  драмалық
шығармалар.
3. Қ азіргі балалар өмірі.
Әдістемелік нүсқау:
Аңыздық  оқиғаларды  арқау  еткен  пьесалар  мен 
ңиял-ғажайып таңырыпта ж азылған драмалық шығар- 
малардың бала ж ан дүниесіне әсері.
5-тәжірибелік сабақ:
С. Ж үнісовтің «Ж аралы  гүлдер » пьесасы.
Сабақтың мақсаты:
«Ж аралы  гүлдер»  пьесасын  талдай  отырып,  соғыс 
кезіндегі  халың  түрмысы  мен  балалар  мінезіндегі
ерекш елікті апзу.
Сабақ жоспары:
1.  «Ж аралы  гүлдер>> пьесасының тақырыптың, идея-
лы қ ерекш елігі.
2.  Б ақы т,  Қасым,  Аплаш,  Балташ ,  Балш екер
бейнелері.
3. Диалог, монолог.
Әдістемелік нүсқау:
Драмада  алынған  оқиғалар  легін  саралай  отырып, 
кейіпкер бейнесін аш у.
6-тәжірибелік сабақ:
ТТТ- Қүсайыновтың «Есірткен ерке»  пьесасы.
Сабақтьщ мақсаты:
«Есірткен  ерке»  пьесасындағы  ерке  бала  мінезінде 
қалыптасып  келе  ж атқан  қиқарлы қ  пен  тетектіктің
12-1*75
177

оның  болаш ағына  тигізген  зияны н  талдау  арқылы 
кейіпкерлер бейнесін ашу.
Сабақ ж оспары: 
щ
1.  «Есірткен ерке» пьесасының тақырыбы.
2. Марат бейнесі. 
%
.
3.  «Есірткен ерке»  пьесасындағы тартыстар жүйесі.
Әдістемелік ыүсқау:
« Есірткен ерке » пьесасыны ң кейіпкелеріне мінез деме 
бере отырып, талдау.
7-тәж ірибелік сабаң:
Тарихи  тақы ры пқа  ж азы лған  драм алы қ  шығар-
малар. 
,.$ а
С абақты ң м ақсаты :
Тарихи  тақы ры пқа  ж азы лған  драм алы қ  шығар- 
маларды  талдау  арқы лы   оның  эстетикалы қ  ңуатын 
amy. 
I
Сабақ жоспары:
1.  Ш.  М үртазаның  «Сталинге хат»  тарихи трагедия- 
сын талдау.
2. Түрар бейнесін аш уда қолданылған төсілдер.
Әдістемелік нұсқау:
Тарихи  тақы ры пқа  ж азы лған  драмалың  шыгар- 
малардың ерекш еліктерін саралау.
178

Студенттің оқытушы басш ылығымен орындайтын
өздік жүмыстары
П айдаланы латы н
_______әдебиеттер______
1. Ш. Ахметов. Қазаң 
балалар әдебиеті
тарихының очеркі.  —
Алматы: Жазушы,  1965.
-  276 б.
2. Ә. Төжібаев. Қазақ 
драматургиясының да­
муы мен қалыптасуы.  — 
Алматы: Жазушы,  1971.
-  415 б.
3.
 М. 
Әуезов 
М. 
Уақыт 
жене эдебиет.  —  Алматы
ҚМКӘБ,  1 9 6 2 .-4 2 8  6.
1. Шағын пьесалар 
(жинақ)  —  Алматы:
ҚМКӘБД962. -  138 б.
2. Ә. Табылдиев. 
Тағылым.  —  Алматы:

жүктеу/скачать 9,7 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: