Лекция №1. Тақырып: Кіріспе. Картография пәнінің мақсаты мен міндеті. Географиялық карта туралы жалпы түсінік. Кіріспе
жүктеу/скачать 1,28 Mb.
|
| АА' = (1)
Мұнда, R – Жердің орташа радиусы, Δφ – көршілес параллельдер арасындағы ендік бойынша айырмашылығы, М – картаның бас масштабының бөлімі (көрсеткіші) (знаменатель). Бұл картографиялық торда бұрмаланудың барлық түрлерінің нөлдік сызығы экватор; ұзындықтардың бас масштабы сақталады; параллельдерде ұзындықтардың жеке масштабтары экватордан қашықтаған сайын өседі. Бұл проекцияны XV ғасырда Генрих португалдық ханзадасы ұсынған. Тура жанама цилиндрдегі цилиндрлік проекциясында бас масштаб экватор маңында болады, сонымен бірге 30º – 40º параллельдерге дейін масштабтың бұрмалануы аса маңызды емес, 45º параллельде сызықтардың бұрмалану көрсеткіші 1,4 тең болды, 60º параллельде – 2,0, ал 75º параллельде – 3,85. Мұндай карталарда полюстерде сызықтардың бұрмалануы шексіздікке айналады. Б.з.д. VII – VI ғасырларда өмір сүрген ежелгі грек ғалымы Анаксимандр ұсынған тура қима цилиндрдегі тік бұрышты цилиндрлік проекцияда бас масштаб цилиндр қиылысқан параллельдерде φ1 және φ2 сақталады, меридиандар бойынша масштабты сақтау үшін параллельдерді бірдей қашықтықта түсіреді. Торапты нүктелер АА1 және АВ арасындағы қашықтарды төмендегідей формулалар бойынша анықтайды: АА1 = (2) АВ = (3) мұнда, R – Жердің орташа радиусы, Δφ – көршілес параллельдер арасындағы ендік бойынша айырмашылығы, Δλ – көршілес меридиандар арасындағы бойлық бойынша айырмашылығы, М – картаның бас масштабының бөлімі (көрсеткіші) (знаменатель). Қима параллельдер арасындағы глобус бетінің учаскесінің цилиндр бетіне бейнеленгендегі қысылуы мұндағы масштабтың бұрмалануы >1 төмен болады, ал тордың сыртында керісінше бұрмалану көрсеткіші <1 жоғары болады. Осындай проекцияда жасалынған дүние жүзінің картасында квадраттық проекцияға салыстырғанда бұрмалану жалпы аздау болып келеді. Мысалы, қима параллельдері 30º ендік болған жағдайда бұрмалану көрсеткіші 45º параллельде – 1,22, 60º - 1,72, ал 70º параллельде – 3,34 тең болады. Экваторда бұрмалану көрсеткіші – 0,87 тең болады. Меркатордың жанама цилиндрдегі қалыпты тікбұрышты цилиндрлік проекция. Н.А. Урмаевтың қалыпты еркін цилиндрлік проекциясы (1949 ж.). М.Д. Соловьевтің қисық еркін цилиндрлік проекциясы (1937 ж.). Бақылау сұрақтары: Әдебиет:
Берлянт А.М. Картография. Учебник для вузов. М., Аспект Пресс, 2001. – 4-13 б.б. Картография с основами топографии. Под ред. А.В. Грюнберга. М. 1990. – 342-365 б.б. жүктеу/скачать 1,28 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|