Шариат – исламның ережелері бойынша әдепті өмір сүру; тарикат – кәдімгі тұрмыстан бас тартатын мистикалық жол, магрифат - мистикалық таным және экстазға жетіп уақытша Құдаймен бірігу хакикат – «фана» деген кемел қалпына жетіп, Құдаймен тұрақты түрде іштесу-сырласу
Неміс романтиктердің діни-философиялық тұжырымдамалары (Ф. Шлейермахер)
Шлейермахер: «Нағыз дін — бұл шексіздік сезімі мен дәмі. Діннің өзгеше сипаты - аңғару мен сезімде. Діндарлық - бізге дүниежүзілік біртұтастықтың, яғни Құдайдың әсерін енжар түрде түсінуде. …діни сезімді жеткізетін ұғымдар мен түсініктер әртүрлі болады. Осыдан діндер мен құдайға табынушылықтың көптігі қалыптасады. Бірақ діннің мәні Құдайға тәуелділікте және сонымен байланысты сезімде болғандықтан, дін өзінің мәні жағынан толық біртұтастықпен және сабырлықпен ерекшеленеді Фридрих Шлейермахер 1768-1834) «Дін туралы сөз» (1799) «Христиандық сенім»
С. Кьеркегордың діни философиясы
Сёрен Обю́ Кье́ркегор (1813-1855) «Әлде-әлде» «Үрей және қалтырау» Кьеркегор: Құдайға апаратын жолда адам тіршіліктің үш кезеңінен өтеді : эстетикалық, яғни адам жеке жағдайларды сезінумен өмір сүреді; этикалық, яғни өткен өмір үшін жауапкершілікті мойындап, болашақтың қамын ойлаумен өмір сүреді;
діни, яғни мәңгілікті сезумен өмір сүреді («Әлде-әлде»)
Кьеркегор Құдайға сенуді және оның қазіргі кезлегі мүмкіндігін қарастырады. Ол Авраам және оның сүйік-ті ұлы туралы діни аңызды талдап, Құдайға сенудің парадоксалды мәнін ашып береді. Авраам Құдайға құл-шылығын білдіріп, өз ұлын оған құрбандыққа шалуға дайын. Оның ұлы Исаак әкесінің шешіміне бағынады, өйткені «Көне Өсиетте» берілген Мойсейдің «ата-анаң-ды сыйла» деген ережесін бәрінен жоғары қояды. Құдай осы сынақтан Авраам мен Исаактың абырой-мен өтуін көріп, Исаакты тірі қалдырады. Құдайға апа-ратын тар жол - жалғыз жол болып шығады. Одан басқа жол беріілмеген…«Үрей және қалтырау»
Әдебиеттер
1.Леви Строс К. Первобытное мышление. - М.: Республика, 1994. 2. Бубер М. Я и Ты // Бубер М. Два образа веры. – М.: ООО “Фирма “Издательство АСТ”, 1999. 3. Фрэзер Д.Д. Золотая ветвь. - 2-е изд. – М.: Изд-во политической литературы, 1983. 4.Карен Армстронг Иудаизм, христиандық пен исламдағы 4000 жылдық ізденіс: Құдайтану баяны/ Научн.редактор Кенжетай Д. – Астана, 2018. – 496 с. 5. Джонстон Д. «Философияның қысқаша тарихы. Сократтан Дерридаға дейін .Ғылыми ред. Нурышева Г.Ж. – Астана, 2018.– 216 б. 6. Нұрышева Г.Ж. Философия. – Алматы: Інжу-маржан, 2013.