Монополия – берілген тауарды өндіретін тек бір ғана жеке фирма бар
және осы тауарды ауыстыратын басқа тауарлар жоқ юолып келетін
нарық құрылымы. Монополия жағдайында фирма өз тауарының
бағасына әсер ете алады, нарыққа кіруге шектеу қойылған және сатып алушылар осы бағаны берілген баға ретінде қабылдайды.
Монополияның негізгі шарты болып нарыққа кіру тосқауылдарының болуы табылады. Тосқауылдар түрі: жеке құқық (патенттер), белгілі бір тауар ұсысынысының меншікті болуы (аумақтағы бір кен орны),
табиғи монополия (масштаб экономиясы).
Жалпы табысTR = p Q болғанда:
Монополист бағаны өзі белгілей алады. Бірақ ол тым үлкен бағаны белгілей алмайды, себебі оның тауарына деген сұраныс аз болуы мүмкін.
M d (TR p Q d
p dQ
Qdp
p1
p p 1 1 .
Икемді және икемсіз сұраныс
$ D Икемді сұраныс Икемсіз сұраныс MR Q
Олигополия және модельдерді талдау
Сатушылар, басқа сатушылардың іс-әрекетін және нарықтың ашық не
жабық екенін ескере отырып, өз тауарының бағасына әсер ете алатын, ал сатып алушылар осы бағаны берілген баға ретінде қабылдайтын нарық құрылымы олигополия деп аталады. Олигополия жағдайында ірі фирмалардың бірнеше саны ( 2-ден 15-ке дейін) әрекет етеді, олардың өндіріс көлемдері нарықтық сұранысты қанағаттандырады.
Олигополисттер бағалық
қақтығыстардың тиімсіз екенін біледі, сондықтан өздерінің пайдасын бірігу, бәсекелестерді жұту және келісімге келу арқылы ұлғайтады.
Өнімді шығару мен тауардың бағасын көтеруді шектеу үшін бір-бірімен
байланысы бар фирмалардың бірлестігі картель деп аталады.
MR q* $ Q*
q1 q D
p* Картель
Фирма
p* MC1 $ Q
MC
Картель және фирма