ІІІ тарау. АҚЫН-ЖЫРАУЛАР МҰРАЛАРЫНДАҒЫ ТӘРБИЕ

19 
 
Ал,  халық  тәлімгері  атанған  У.Қайқауыстың:  «Кодекс  Куманикус» 
еңбегінде: «...ей, перзентім... сені жан-діліңмен жақсы көріп, тәрбиелеп жүрген 
ата-анаңның көңілін қалдырма. Білім – ақылдың ажар көркі. Аңдасаң – ақыл 
деген  қымбат  нәрсе.  Оны  ұры  алып  кете  алмайды,  отқа  жанып,  суға 
ақпайды...»
37
  –  деген  нәрлі  ойлары  арқылы  ұлттық  тәлім-тәрбиенің  кілті 
тереңде жатқанын сипаттайды.  
Осы  ортағасыр  ғұламалары  мен  Алтын  Орда  дәуірінің  ойшылдарының 
мұралары,  халқымыздың  ұлтжанды  өкілдерінің  ұлағатты  өсиеттері  мен  төл 
жәдігерлері – ұлттық сезімді оятудың төте жолы.   
Елдің  бүгінгісі  кешегі  тарихымен  астасып  жатады.  Өткенін  білмеген, 
тәлім-тәрбиесін, ғибратын алмаған халықтың ұрпағының келешегі тұрлаусыз, 
болашаққа берері де шамалы болады. Келешектің кемшіл болмауын ойлаған ел 
жастарына  өткеннен  мирас  болып  қалған  тағылымды  асыл  қазыналары мен 
рухани-тарихи мұралары және төл жәдігерлері арқылы ұлттық негізде саналы 
тәрбие берері анық.  
«Адам  ұрпағымен  мың  жасайды»  –  дейді  қазақ  мәтелі.  Иә,  ұрпақ 
жалғастығымен адамзат баласы мың емес миллиондаған жылдар жасап келеді. 
Ол  сәт  сайын  өзгеріп,  өрлей  дамыған  саналы  тірлік.  Адамзат  еншісіне  ғана 
тиісті сол тірлік дамуының бағбаншысы – тәрбие. Демек, ұрпақ тәрбиесі – қай 
заманның, қай қоғамның болмасын көкейкесті мәселесі. 
Ұлы  ағартушы-педагог  М.Жұмабаев:  «...баланы  жан-жақты  жетілген 
азамат  етіп  тәрбиелеу  үшін  ұлт  тәрбиесімен  қоса  түрлі  замандарда  шыққан 
ғалымдардың ой-пікірлері арқылы тәрбиелеу міндетті»
38
 – деген. 
 Кезінде орыс педагогы Н.К.Крупская шығыс тәрбиесін зерттей отырып, 
оның ұлттық тәрбиесімен ұштастырыла берілетініне таңдана отырып: «Балаға 
тәрбие беруді шығыс халықтарынан үйрену керек»
39
 – деп бағалаған. 
Ұлттық тәрбие алған адам өз ұлтын өз ата-анасындай сыйлайтын, өз елі 
мен жерін Отаным деп сүйе білетін, халқының тіліне, өнері мен мәдениетіне 
құрметпен қарайтын иманжүзді, ұлтжанды азамат болады. 
Ғалым  Қ.Бөлеев:  «Ұлтжандылық – жеке тұлғаның туған жеріне, ұлтына 
адал  ниеті,  мемлекетінің  күш-қуатын,  өміршеңдігін,  тұтастығын  қорғайтын 
рухани тірегі. Ал ұлтжандылық тәрбие дегеніміз – ұлт, ұлттық тіл, ұлттық сана, 
ұлттық  мінез-құлық, ұлттық намыс, ұлттық әдет-ғұрып, ұлттық салт-дәстүр, 
ұлттық мәдениет т.б. ұлттық қасиеттердің ерекшеліктерін көрсететін ұлттық 
тәрбиенің түрі»
40
 – деп, сипаттама берген. 
Ұлттық  тәрбие  құндылықтары  мен  озық  жетістіктерге  негізделген  білім 
нәрін  бойына  сіңірген  ұрпақтар  ғана  ұлт  тағдырын  тереңнен  таразылап, 
болашағын барынша болжайтын тұлға болары анық. 
Рухани жан дүниесі бай, халқын сүйген, ата-баба жерін қадірлейтін ұрпақ 
қана болашақ ел тірегі бола алады. 
Ғасырлар  бойы  ұрпақтан-ұрпаққа  жеткен  түрлі  ақын-жыраулар 
толғауларына назар аударсақ, оның өн бойынан ұлттық сезім, ұлттық тәрбие 
құралын аңғарғандай боламыз. 

20 
 
К.Оразбекова: «...ұлттық тәрбиенің тәлімдік негіздері Адам атадан бастау 
алып, бүкіл өмірі – өлеңге, өлеңі – өмірге айналған жыраулар арқылы жалғасын 
тауып, ұрпақтан-ұрпаққа жетіп отырды...»
41
 – деп өте орынды түйіндеген.  
 Дербес  мемлекет  дәрежесінде  өмір  сүрген  қазақ  хандық  дәуірінде 
жыраулық  дәстүр  кеңінен  дамыды.  Олар  халыққа  өнегелі  сөздерімен  ықпал 
етіп,  оларды  іргелі  ел,  берекелі  жұрт  болуға  шақырды.  Ақын-жыраулар 
жаугершілік  заманда  хандар  мен  бектердің  ақылгөй  кеңесшісі  болып, 
жорықтарға  бірге  аттанды,  ру-тайпаларға  басшылық  етті,  сұрапыл  қанды 
майдан көріністерін жырға қосты, ерлікті мадақтады, шейіт болған батырларды 
жоқтап, ел қайғысын бөлісті. 
ХV-ХVІІ  ғасырлар  аралығында  өмір  сүрген  ақын-жыраулар  қазақ 
қоғамының  қалыптасу,  даму  кезеңінен  бай  рухани  мұра  қалдырды,  олар 
өздерінің  жырларында  қоғамдық  өмірдің  әлеуметтік  саяси  жағдайы  мен 
халықтың  ой-санасын  бейнелеп,  өзіндік  айшықты  орны  бар,  өткірлігімен, 
тапқырлығымен, көрегендігімен, қажымас күш-қуатымен, ақыл-парасатымен, 
басқаша  айтқанда,  көсемдігімен,  шешендігімен,  әділдігімен,  өз  мүддесін  ұлт 
мүддесімен  ұштастыруымен,  ұлтжандылығымен  халықтың  сана-сезімін 
тәрбиелеп, қоғамдық тәрбиешілердің рөлін атқарды. 
Осындай асыл мұралардың арналы саласы жыраулар поэзиясын жете біліп 
зерделеп,  ондағы  үлгі-өнеге  мен  игі  дәстүрлерді  ұрпақ  тәрбиесіне  ұтымды 
пайдалану  тұрғысында  этнотәлімгер-ғалым  С.Қалиевтің  ғылыми  еңбектерін 
басшылыққа ала отырып қарастыру өте тиімді. 
Аталмыш  оқу  құралының  осы  бөлімінде  өздерінің  өлең-жыр, 
толғауларымен елдік пен ерлікті, сақилық пен серілікті, әділдік пен адалдықты 
жалықпай насихаттап, «ел намысы – ер намысы» деп қарап, дұшпанға өткір 
тілді  өлеңін  де,  алмас  қылышын да жұмсай білген ХV-ХVІІ ғасырларда өмір 
сүрген Асан Қайғы, Қазтуған, Доспамбет, Шалкиіз, Жиембет, Марғасқа сияқты 
ақын-жыраулар мұраларының тәлім-тәрбиелік қырларына тоқталдық.  

жүктеу/скачать 0,97 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: