«Липидтер»

«Липидтер»

• «Липидтер»

Липидтер – бүкіл тірі клеткалардың құрамына енетін, майлардың және май тәрізді заттардан құралған, суда ерімейтін, полюстігі төмен органикалық заттар.

• Липидтер – бүкіл тірі клеткалардың құрамына енетін, майлардың және май тәрізді заттардан құралған, суда ерімейтін, полюстігі төмен органикалық заттар.

• Сабындалатын (немесе гидролизденетін, 2,3 және одан да көп компоненттерден тұрады)

• Сабындалмайтын (немесе гидролизденбейтін, бір ғана компоненттен тұрады)

• Липидтер тірі ағзалардың ішкі органдарының, ұлпалар және олардың клеткаларындағы мыңдаған органикалық қосылыстардың мөлшері мен сапалы әрқашан бір қалыпты және тұрақты болуы үшін қажет. Оны ғылым тілінде гомеостаз деп атайды.
• Липидтер жасушада бос күйінде емес, ақуыздармен комплекс түрінде кездеседі, сондықтан оларды липопротеиндер дейді.

• Сабындалатын липидтер

• жай

• күрделі

• балауыз

• триацилглицериндер

• фосфолипидтер

• сфинголипидтер

• гликолипидтер

• Липидтердің физикалық химиялық қасиеттері олардың құрамында болатын майлы қышқылдарға байланысты. Табиғи майлы қышқылдар қаныққан, қанықпаған болып екіге бөлінеді.
• Қаныққан майлы қышқылдан тұратын майлар қалыпты температурада қатты, ал қанықпаған қышқылдан тұратын майлар сұйық майлар деп аталады.
• Қатты майлар (сиыр, қой, т.б.) негізінде шектелген (қатты) қышқылдың триглицеридтерінен, ал сұйық майлар (күнбағыс майы т.б.) шектелген (сұйық) қышқылдардың триглицеридтерінен тұрады. Гидрогенделу (сутектендіру) реакциясы арқылы сұйық майды қатты майға айналдырады.

• ҚАНЫҚҚАН МАЙЛЫ ҚЫШҚЫЛДАР

• Қаныққан (шектелген) бір негізді жоғары карбон (майлы) қышқылдарының гомологтық қатарының негізгі өкілдері:
• СН3-(СН2)2-СООН (С4Н7СООН) май қышқылы
• СН3-(СН2)14-СООН(С15Н31СООН)пальмитин қышқылы
• СН3-(СН2)16-СООН (С17Н35СООН) стеарин қышқылы
• Қаныққан майлы қышқылдардың қанықпаған қышқылдардан айырмашылығы олар ағзада ацетилкофермент А-ның (КоА) синтезделуі нәтижесінде пайда болады. Ал КоА сірке қышқылының активті бір формасы болып есептеледі.

• ҚАНЫҚПАҒАН МАЙЛЫ ҚЫШҚЫЛДАР

• Қанықпаған майлы қышқылдар көбінесе жануарлар ағзасында кездеседі. Олардың негізгі өнімдері:
• СН3-(СН2)7-СН=СН-(СН2)7-СООН (С17Н33СООН) олеин қышқылы
• СН3-(СН2)6-(СН=СН)-(СН2)6-СООН (С17Н31СООН) линоль қышқылы
• СН3-(СН2)5-(СН=СН)3-(СН2)5-СООН (С17Н29СООН) линолен қышқылы
• СН3-(СН2)5-(СН=СН)4-(СН2)5-СООН (С17Н31СООН) арахидон қышқылы

• ГЛИЦЕРОЛИПИДТЕР. АЦИЛГЛИЦЕРИНДЕР (жай және аралас)

• Ацилглицериндер жоғары бір негізді қаныққан және қанықпаған карбон қышқылдары (пальмитин С15Н31СООН, стеарин С17Н35СООН, олейн С17Н33СООН) және үш атомды спирт глицериннен түзілетін күрделі эфирлер. Мұндай қосылыстар триглицеридтер деп аталады.