М э д е н и м у р а «Мэдени мұра»
жүктеу/скачать 13,67 Mb. Pdf көрінісі
|
| §ір жылдың 360 күні).
мүкте мен шеңбердің (сәуленің) натуралдық символда- нуының басқа сансыз варианттарын тауып корсетуге бола ды. Олардың барлыгын бірдей тізіп шыгу мүмкін емес, оның үстіне, кейбір мысалдары осы және келесі кітап- тарымызда қарастырылатын болгандықтан оқырмандар та рапынан жақсы үгынысқа ие болады деп үміттенеміз. Бүл жердегі ең басты есте сақтарымыз: а) қандай ма болмасын мысалды қарастырганда семантикалық жүптылық қагида- лары озгеріссіз қала беретіндігі, б) жүп қүрау моделінің универсал екендігі. Егер біз Нүрдың өзін нүкге арқылы символдай отырып, оны жэне оньщ символы болган нүктені ілкі зат — универ сум деп қабылдайтын болсақ, онда, осы ілкі заттың белгілі бір материалдық қүрамы (қатты, сүйық, бу, қоймалжың), энергиялық кауқары (жылу, электромагнит, биоэнергети ка, жарық, т.б.), сезілу сипаты (иіс, үн-дыбыс, т.б.) бар, “болады” деп топшылар едік. Бүл жагдайда біздер символ- ды қ “ілкі тіршілік субстанциясы”, “ілкі ж ары қ”, “ілкі жылу”, “ілкі дыбыс”, “ілкі иіс”, т.б. “ілкі” түрпаттаудың кажет болатындыгын түсінген болар едік. Осылардың бар лыгын атау (“ат беру”) үшін таңба оқуын пайдалануга тура келер еді.
ЖІ Аба
(конце екіден
лады. С қ ы с іа і нескол бражак
ности. ским ш
ленное тені доі -
нің”)
Ә - Л
алыста: Осі
жүзіңд ғармай
ТІ АБАҚ МАТРИЦАСЫ. ЖЕТІ. ЖЕТ қ таңбаны ң күрделі нүсқасы ре ітрлі) шеңберді алуға болады. Мүь con (ёкі, үш, алты, жеті, тоғыз, т.б.^ сындай таңбалардың мәні туралы Р. іа түсінік береді: “Иногда точка б >кими концентрическими кругами, щими различные состояния или сте Эни располагаются в соответствии ложением, определяемым большей и ъю от изначального Принципа”1. Я [гелене орап жатқан шеңберлердің с үрдыц шашылуыныц (“жария болу ) түрлі дәрежесін корсетеді. [үндай нүршашу (нүрқиястық) дәр ан сайын азая береді. індай таңбалардагы шеңберлерге, олг біріне-бірі қайшы келмейтін, бірін ъін әртүрлі магына беруге болады.
ЖЕТПЕК
гінде кіндіктес дай таңбаларда шеңберден бо- Генон былайша .івает окружена очевидно, изо пени проявлен- с их иерархиче- т меньшей уда- ғни, кіндік нүк- іны:
щ ң ”, “коресін- ежесі кіндіктен рдыц санына, іс ■бірі жоққа шы- Кіндік нүкте Шеңбер (шеңберлер) Нүр Нүршашу, Нүрдың ейулелері Прото :осмос (тумақ) Ғалам көресіндері Tipi)
LIUI к бастауы Тіршілік көресіндері “жариялары”) Уақыт бастауы Уақыт көресіндері (“; сариялары”) Кеңіст к бастауы Кеңістік көресіндері “жариялары”) Көз -қа йнар i Бүлақтар, өзендер, да өзен, жеті өзен, тоғыз жялар (төрт өзен)
Жаі Ньк
жер бі ан ас стауы
(дене!, аспан, ы, үй, қамал) Жан түрлері (жеті жаі үш жан)
Оның кабаттары (киіі (жеті) қабат сауыт, то аспан, тоғыз (жеті) қа тоғыз (жеті) қабат үй, қабат қамал, т.б. тоғыз жан, едері), тоғыз ғыз (жеті) қабат бат жер асты, тоғыз (жеті) Мүрат Мұратқа жетер жолда (кедергілер) ғы белестер Шың ( түңгиь
асы не қ түбі
Оған жеткізер сатылар (баспалдақтар, деңгейлер) саны Ана К )
рсағы Оның үрпақтарының саны 1 P. 1
4 2 1
Бұл тізімді жалғастыра беруге мүмкіндік бар. Күрделі абақ таңбаның ең жиі кездесетін үлгісі ретінде кіндігі ортақ жеті шеңберді алар болсақ, оны былайша (шең- бер түрінде де, квадрат түрінде де) кескіндеуге болады: Кіндікте орналасқан нүкте — аталған нысандарға сәйкес келетін меже болса, оны қоршап жатқан шеңберлер — сол межеге жетер жолдагы белестер (кедергілер, бекеттер, қор- шаулар, қабырғалар, орлар, т.б.). Инициация мөселесін қарас- тырғанда да осы кескін-схеманың шешуші рөл атқаратын- дығын коруге болады. Яғни: Ортадағы кіндік-нүкте — кез келген өрекеттің Мураты,
Нүкгені қоршаған шеңберлер — сол мүратқа жету, сол мақсатгы орындау жолындағы әрекеттердің саны мен саты- лары болып табылады. Мен үшін осындай универсал функциялы схеманың (мат- рицаның) болуын айгақтаумен катар, оньщ негізгі элемент- терінің (нүкге мен шеңбердің немесе сызык/сәуленін) түрақты атауларын анықтап алу да маңызды. Алдьщғы әңгімеле- рімізде келтірілген абак таңбаны “оқу” варианттарының ішінен, арғықазақтық үғымдарды реконструкциялау үшін “ң-ң /н г-н г” праформасының “нг-енг” (“ң -ең ”) түріндегі вариантын алауға болады. Мен праформалык “ң -ң ” қайла- масының (қосарламасының) іс жүзінде барлық нәрсенің, ерекеттің, қүбылыстың түпкі негізі, зацы, оларды танып білудің жалғыз жолы дегенді білдіретіндігін, нүр, ақиқат және оның коресіндерінің (эманацияларының) жалпы атауы болатындығын айтқан болатынмын. Енді осы праформаның “е” дыбысы арқылы берілген нүсқасын абақ (шоғым) таңба арқылы “оқыр” болсам:
Шеңі Бул (
мынадай ер кіндігіндегі нукте атауы — “нгенгт/қеқт ”. іей-түрктік, гиперборейлік) атаулар өз кезегінде өзгерістерге үшыраған:
Осыііаай жолмен пайда болған, бүгінгі тілімізде етістік қызметіі атқарып жүрген “жет” сөзінің байырғы (дей- түрктік) іағынасын қалпына келтіруге мүмкіндік бар. Жет — мүрат “Жет
қозғалу ( білдіреді. қозғалыср' ғалыс та, өрбиді де Бой
үшін де “жетуі” : түбегейлі бастау уа Ер ж< налуы; б болу |уақ: Басқг
“мақсаты сөздеріні: і шекті, нү кенде” ғ; ойымыз
:ету,
сөзі уақыт сүрлеуімен де, кеңістік сүрлеуімен де арысындағы мүрат еткен, мақсат қылған межені “Жол мүраты — жету” демекші, кез келген әркеттің, ың, озгерістің соңғы межесі — “Ж ет”, яғни, қоз- әрекет те, озгеріс те сол “Жет”-ке жеткенге шейін сол “Жет”-ке жеткесін тоқтайды. Мәселен: бойжеткен — осындай анықтама созді айту іенде, қыз бала белгілі бір жас (уақыт) межесіне иіс; бүл — кыз баланың балалық организмінің озгеріске үшырап, өйелдік белгілердің қалыптаса сыты. ту, ер жеткен — жас баланың ересек еркекке ай- л да бала организміндегі түбегейлі озгерістердің 4іты.
мысалдардан “арманына жету”, “мүратына жету”, жету”, “діттегенжерінежету”, “ойлағаньша жету” астарына үңілер болсақ та, әлдебір межені, соңғы тені коруге болады; сол межеге, шекке, нүкгеге “жет- а арманымыз да, мүратымыз да, мақсатымыз да, “орындалады”. Осы мысалдардан, сондай-ақ, ең о ча :
н ;
1 а
423 алдымен алдыңғы екі мысал — “бой жету” мен “ер жету- ден” көретініміз - адамның бойындағы түбегейлі өзгерістер- дің болу уақыты (қыз баланың бойжеткенге, ер баланың еркекке айналу кезі) болатындығы. Реалды қоғамда осын дай өтпелі меже кезі инициациялық әрекеттермен нақтыла- нады. Адам биологиялық субъект ретінде табиғи жолмен бой жетеді, ер жетеді, осы меже енді әлеуметтік (социалдық) деңгейде нақтылануы керек. Тек инициациядан өткенде ғана “табиғи өзгеріс” өлеуметтік мәртебе ретінде қабылданады.
“Инициация” терминінің дей-түрктік баламасы да - осы “Ж ет” (*нгенгт) үғымы. Бүл жерде екі мәселені шещіп ал ган жон немесе корсету қажет. Біріншісі — “инициация” деген терминге негіз болган латын тілінің түбірінің іс жүзінде дей түрктік екендігін дөлелдеу керек. Латын тіліндегі “initio” — “начинать, пос вящать, вводить в культовые таинства” дегенді, ал, “initiatio” — “совершение таинств, мистерий” дегенді білдіреді, этимоло- гиялык түрғьща “инициация” үғымын “вхождение внутрь” (ішке ену) немесе “приступание к чему-либо” (өлдебір іске дендеп кірісу), ягни “ступание вплотную” деген магына береді. Міне, осы түргыда латынньщ “initio” созінің қазақ- тагы “ену”, “ентелеу”, ягни “ен ет” әрекетін соз түрінде де, магына түрінде де корсетіп түрганын байқауга болады. Ла- тындық “initiatio” созінің, сол сиякты “инициация” терми- нінің іс жүзінде осы дей-түркгік “жет” < ”ңеңт/нгенгт” праформасы негізінде қалыптасқандыгын да корсете кетуге болады: “initio” етістігінің озі “ng-ng-t” > “ing-ing-t” > “in- i-t” > “initio” немесе: “ng-ng-t + 1” > “init +(a)t” > “initiatio”. Мүндагы праформалық “ng-ng-t” созіндегі “ng” - “ін” (внутрь, нутро, нора) жэне “ену” (вхождение, войти) дегенді білдірсе, “ng-t” - “іш” (внутрь; “іңг” > “іш”), “есік” (“ент” > “еш” — еш-ік, ес-ік), сондай-ақ, “ент-елеу” (жақындап калу, ену, тақалу) деген магыналарды күні бүгінге дейін казак тілінде сактап отыр. Қазақ іліндегі “ішке ену” < “іш ен” соз тіркесінің дей-түрктік варианты “іңт ең” — “ingt eng” болар еді; мүндагы создердің орньш алмастырсак латындык соз шыгады: “eng ingt” > “ing ingt” > “in-it” . Ягни, соз жасаушы автордың латын емес, дей-түрк болгандыгы дау тугызбауы тиіс.
Е к ін ш і — “инициация” терминіне бүгінгі қазақ тіліндегі баламасын жасау. Латындық “initio” немесе “initiatio” етіс- тхктсрі м е н қазақтағы “жет” (жалпы түрктегі “йет”) етістігінің бір т е к г і екендігі анық: “жет/йет” < “нг-енгт” немесе “ng en g t” , мағынасы — “ішке, інге ену” , “жакынтау, тақалу”. Б үл т ү р ғ ы д а н алганда “инициация” терминінің төте бала м асы “жету” не “жетпе” (йетме), “жетпіс” (йетміш) болып ш ы ғар еді. Бірақ, бүл сөздер қазақты ц күнделікті тілінде о р н ы к т ы түрде басқа туынды мағыналарында қолданылып о гы р ған д ы к та н , термин ретінде қоддана алмаймыз, ойткені, ғ ы л ы м и нақтылықтыц орнына жаца шатастыру туғызып а л а т ы н ы м ы з анык. Сондықтан да нақты балама ретінде “ж етпек” деген терминді “инициация” созінің баламасы ретінде қолданатын боламын. Жет — инициация мұраты, абсолют, кәміл Ж етпек — инициация. Жетпекші — инициациялык сынактан өтуші. Жетекші — жетпекшіні инициациялык сынақтан өткізуші, жол көрсетуші. Жетім
“Жетпек” созініц коне қазактық нүскасы ретінде “жет- мек”, яғни “жетімек” сезін атап корсетуге болады. Бүл созбен қазақтағы “жетім” созі де сабактасып жатыр. Жетім - бүгінгі мағынасымен түсіндірер болсақ, әке- шешесінен айырылған түл бала. Осы создіц байырғы магы- насы қандай? Байырғы мағынасындағы “Жетім” — реалды жетім емес, инициациялык сынақтан өтуші жасөспірімніц атауы. Түсіндірейік. “Инициация” үгымы, тар мағынасын- да “баланыц ересектер, некелесе (үйлене, күйеуге шыға) ала- тындар қатарына қосылуын айгақтайтын сынактар” дегенді білдіреді. Инициациялык жоралғылар үш кезеңнен түрады: 1. “Жетпекші” (инициациялык сынакка түсуші) озінің туып өскен ортасынан (руынан, тайпасынан) “аластатыла- Ды сыртқа шығарылып, жалғыз омір сүруге мәжбүр етіледі (выделение индивида из общества). 2. “Жетпекші” айдалада (орманда, тауда) белгілі бір уакыт кезеңің де жападан-жалгыз омір сүреді (пограничный период). 219-2S
3. Сынақтан аман өткесін өз ортасына жаңа мәртебеге ие болып қайтып оралады (возвращение, реинкарнация в но вом статуск или в новой подгруппе общества)2. Міне, күні кеше гана ойын-күлкімен уақытын өткізгең бүгінде есейіп қалган жасөспірім енді белгілі бір уақытқа қоғам сыртына шығарылып, өзіне бейтаныс, қауіп-қатері мол кеңістікте оз күнін өзі көруге, оліп қалмаудың жолда рын'іздеуге мәжбүр болады. Бүл — нағыз “жетімдік”, ягни, когам нан белгілі бір уақы тқа кетуге мәж бүр болган жасөспірімніц (жетпекшініц) осы мерзімдегі әлеуметтік, инициациялык атауы да — “Жетім”3. “Жетімдік кору” де ген сөздіц де байыргы магынасы осындай, бүл жерде біз үшін мацыздысы — “жетім” сөзініц “жет” деген түбірден (етістіктен) шыгуында болып түр; жетімніц мақсаты, Мура ты — “Ж ет”, ол “Ж ет”-ке аман-сау “жетуі” тиіс. Ал осы инициациялык (“жет”-тік, “жетпекгік”) процесті абақ тацба, оныц ішінде “жеті абақ” таңбасы арқылы корсет- сек ше? Бүл жагдайда “Жет” сөзініц мүрат, мақсат, арман сипатына ие болган кіндік-нүктеге, ал оган “жету” жолын- дагы қиын-қыстау уакыт пен кецістіктің, аман-есен жету жолындагы кедергілер мен іс-әрекетгердің шецберлерге сэй кес келетіндігін көрер едік. Іс жүзінде барлык инициация лык әрекет те осындай тацба-схема түрінде корсетіліп, олар дын кіндік-нүктелік мүраты міндетті түрде “Жет” деп ата латын болады. “Ж ет” сөзінің баска мысалдарынан (жетілу-жетілмеу, жетілген-ж етілмеген, жетілдірілген, ж етімді-ж етімсіз, жеткізген, т.б.) біз осы сөзге қатысты кәмілдік магынана көре аламыз; “жетілген” сөзі орыс тілінде “совершенство” деп аударылады, “жетілген” сөзініц араб-парсылык “кәміл” деген де синонимі бар, олай болса “жетілген”, “Жет” созі “кәміл” (абсолют) деген магынага ие болады;
Осындай сөз саралау барысында мен, бір-біріне ұқсап тұрған “Ж ет” жэне “Жеті” сөздерінің бір бастаудан орбу ьисгималдығын Да карастырмай кете алмаймын. “Жеті” сөзі
топшылауымызша, “нгенгт/ңеңт” праформасы- нан бастау алған; мүның өзі, өз кезегінде, осы сан атаудың да абак немесе шоғым таңбаны “оқу” нәтижесінде калыптас- қандьіғын керсетеді. Жете — жад жэне интеллект Қлзак тіліндегі “жете” сөзі де осы “нгенгт/ңеңт” пра- формасы негізінде жасалган. Латын тіліндегі “интеллект” терминіне негіз болған, “разумение”, “понимание” дегенді білдіретін “intellectus” түбіріндегі “int” праформасының да дей-түрктік “ен гт/еңт” праформасының бір вариантық өзгер ci екендігін ескерсек, “жете” созінің де, “жет” сөзінің де кандай мағынадық ауқымды екендігін аңғаруға болады. “Жеті” созінің торкіні Жеті санының дүние жүзілік дәстүрде оте жиі, түрақ- ты да орныкты болып ксздесетіндігін білеміз. “Жеті анау, жеті мынау...” сиякты соз тіркестерінің коптігі сонша, тіпті оларды қайталап, арнайы тізім жасаудың озі де артық бо лар еді. Жеті саны — қазак үшін де киелі. Ал, “алты” саны ше? (рсы сан да қазақта (басқаларда да), жетіліктен калып қойғанымен, аса маңызды сипатқа ие. Оның себебін қалай түсіндірер едік? Ліла тагала галамды алты кунде жасаган. “ Эл сондай Алла, коктер мен жерді алты күнде жара- тып, сосын ғарышты игерді. Ол жерге кірген нәрсені әрі одан ш ыққан нәрссні жоне коктен түскен нәрсені, оған котерідген нәрсені біледі. Сондай-ақ, Ол, қайда болсандар Да сендермен бірге. Алла не істегендеріңді толық көруші” (Хадцд 57:3). “ Расында коктср мен жерді және екі арасындагы Hope :лерді алты iq-ңде жаратгық, шаршамадық” (Қаф 50:37). “Ол сондай. Алла коктер мен жерді орі екі арасындағы- ларды алты күнде жаратып, сосын ғарышты меңгерді...” (Сәззде 32:3). 427 Яғни, ғаламды алты күнде жаратқан. Тауратта да жара- тылу мерзімі ретінде осындай алты күндік уақыт көрсетіледі. Ал, осы “алты күн” деп нақтыланған уақытгың астарында қандай реалды уақыт мөлшері жатыр? Ол жагын біз білмейміз сірә, ешқашан біле алмақ та емеспіз. Бірақ, жаратылу оқиғасы- ның әлдебір алты кезеңнен түрғандығы анық, соны ғана топ- шылай аламыз. Ғалам жасаудьщ реалды оқиғасы бізге белгісіз сондықтан оған басымызды ауыртпай-ақ, алты кезеңге бөлінген оқиғаны өзім түсіне алатын схема — шоғым таңба — алты-шоғым түрінде түсінуге тырысып көретін боламын. Мүндагы тоғысу нүкгесі — жеті, алты сәуле — алты. Тоғысу нүктесі — “ңеңт/нгенгт” деп аталуы тиіс. Бүл — әрине, нүкте мен сызықтың бастапқы атауы емес, алдыңғы уақытгагы нүкте атауының екі түрлі фонетикалық вариантын қатар пайда- ланудан шыққан. Осылайша, “ңеңт/ненгг” > “йент” > “жеті” және “аңт/ангт” > “ант” > “алт” > “алты” сөздері пайда болтан. “Ңеңт/нгенгт” созі “әлдебір шектің ішкі жағын, арғы бетті, томенгі ж ақты” білдіреді. Мүны “алты-дестені” теріс қараған конус түрінде кескіндеу арқылы түсінуге болады. w Ягни, жоғарғы бет болып түсінілетін шеңбер (ор ернеуі) мен сызықтар “жең” (жаға) немесе “ен ” болып аталса (ену, ана жақ, т.б.), темен жақтағы нүкге, түп — “нгенгт/ңеңт” немесе “енгт/еңт” (анда, ендір, энтер, анти, унтер, ундер, эндо, т.б.) деп аталуы тиіс. Конусты жоғары қаратып көрсеткенде сез басқа магынаға ие болады. Мына кескіндегі алты сәулені ғаламды жаратуға жүмсал- ған “алты күн” деп есептер болсақ, осы сәулелердің тоғысу нүктесін ғаламның жаратылмастан бүрынғы түпнүскасы, яғни протокосмос деп есептеуге болады. Бүл жердегі тоғысу нүктесі — шын мөніндегі бастапқы (бірінші күн), сондай- ақ, ол — жаратылудан кейінгі соңғы (жетінші) күн де бола алады. Алты-шоғымдағы тоғысу нүктесінің корінбей түрған “жетінші сәуле” екендігін бірінші болып аңғарған Р. Генон “алты күнде ғалам жасау” оқиғасының сандық символика- 428 сын былайша түсіндіреді: “Сформированном септенере (се мерке) единица пребывает в центре, а шестерка на окружнос ти; иными словами, такой септенер слагается из единицы и сенера (шестерки), где единица соотвествует непроявленному первоначалу (принципу), а сенер — всей совокупности прояв ленного. Мы можем установить сходство между этой симво ликой и символикой “недели” еврейской Книги Бытия, по тому что и там тоже седьмой “эон” существенно отличается от шести других: в самом деле, творение есть “дело шести дней”, а не семи; седьмой день - день “отдыха”. Этот седь мой член, который можно было обозначить как “суббот- ный”, поистине является также и первым, потому что этот “отдых” есть не что иное, как возвращение Творящего Пер воначала в изначальное состояние непроявленности, из кото рого, впрочем, оно вышло лишь по видимости, по отноше нию к творению, и чтобы произвести последнее согласно шестиричному циклу, но из которого само по себе реально никогда не выходило. На точку, выходящую из себя самой, чтобы очертить шесть направлений пространства, не влияет разворачивание пространства; на белый цвет не влияет излу чение радуги; подобно этому на непроявленное Первоначало, без которого проявление никак не могло быть, не действует “шесть дней творения”. И точка, и свет, и Первоначало не зависят от своих проявлений. А “седьмой луч” есть “Путь”, которым бьггие, пройдя цикл проявленности, возвращвется к непроявленному и действительно соединяется с Первонача лом, от которого, однако, и в самой проявленности никогда, кроме как иллюзорно, не отделялось”4. Мені қызықтыратыны: 1. Алтылықтың іс жүзінде жетінші элементі байқалмай түрган “жетілік” болуы. 2. Осы түсініктіц тым ежелгілігі; Қүран Кәрім, Алла Тагаланың ақпаратын 7 гасырдагы тағы арабтарга түсінікті болуы үшін, сол арабтардың сол түстагы таным-дәргейіне бейімделген мәтінмсн астарланып беріп отырғанына қара- мастан, “алты күнде ғалам жасау” (жеті күнде емес) окигасы- ныц сандық көрсеткішінің бастапқы нүсқасын өзгертпей Жеткізіп отыр. Не себептен? Ол жагына жауап іздеп әре- кеттенбейбіз де; бізге керегі — нәтиженіц өзі. 4 Р. Генон. Символы священной науки. М. “Беловодье”. 2002. С. 378. жүктеу/скачать 13,67 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|