М э д е н и м у р а «Мэдени мұра»

Р. Генон жайында осыңдай үзік-үзік болса да мәліметіміз 

бар.  Ал оның шәкірттері,  мүрагерлері жайында жартымды 

бір нэрсе айтып беру қиын.  Олардьщ /Л ю к Бенуа,  Мишель 

Вальсан,  Клаудиа Мутти жэне т.б./ оз үстаздарының еоңы- 

нан  софылық  иеламды  қабылдағанын,  жэне  омір  бойы 

дәстүрлі сокральдік ілімдерді насихаттаумен откенін біЛеміз. 

Т.  Буркхардт,  мысалға,  Ибн-Арабидің  еңбектерін'  тәр- 

жімалады,  мүсылмандық  “ішкің алхимия мен  софыЛыққа 

ден қойды. “Исламньщ эзотериялық доктриналарьша кіріспе” 

/1969  ж ./  — оның  ең  басты  еңбектерінің  бірі.  Ф.  Щюон- 

ның  еңбектерінен  “Діндердің  трансценденттік  түтастығы 

жайьщца” /1945/,  “Жүректің козі” /1950/,  “Гнозистіңжолы”, 

“Әулетгер мен нәсілдер”,  “Данышпандықтьщ мекені”,  “Коне 

дүниелерге  козқарас”,  “Принцип  және  жол  үғымындағы 

эзотеризмді”  айрықша  атауға  болады.  Ф.  ШюонныңІ эмір 

кезендерін  тіпті  зерттеушілердің  озі  жүйелеп  айтып  бере 

алмайды.  Ф.  Шюон  Америкадағы  сиу  үндіс  тайпасының 

арасында түрып жатыр деген мәлімет бар.

Текстерді оз мағынасында түсіну үшін дәстүршілдердің 

“дәстүр,  инициация,  эзотериялық, сокральдік, профандық, 

интеллект” сияқты терминдерге неңцей мағына жүктейтінін 

анықтап біліп алған жон.

Р. Генон айтқаңцай, “дэстүр” созі, этимологиялық түрғы- 

дан алғанда беру, жеткізу, сабақтастыру деген мағьшаны ғана 

береді.  Киесі біртіндеп оліп қарабайырланған бүгінгі дүние 

контексінде үзақ қолданыста жүргендіктен дәстүр идеясы- 

ның мағынасы үнемі бүзылып,  алғашқы мәнінен қол үзіп 

кеткен.  О баста дәстүр,  элмисақтағы адамзаттан бізге беріл- 

ген, бізге жеткен игілік деген мағьшаны білдірген. Ал дәстүрлі 

қоғамда омірдің барлық саласы сокральдік болғандықтан, 

барлық зат негізгі принциптермен байланыстыра қаралатын 

болған,  сондыктан  олардың  барлығы  дәстүр  игілігі  сана- 

лып, сокральдік білім, сокральдік омірдің бір болшегі ретінде 

келесі үрпаққа “берілуі” керек болған.

“Дәстүр түрғысьшан, сабақтастықты”, соншама мәнді бо­

лып жеке ат иеленуі. Жалпы дәстүрдің ең маңызды бэлшегі 

болып саналатын  эзотериялық жэне  инициациялык сала- 

лардың үнемі сабақтастық үстінде болуы керек екенін рас- 

тайдьщ /Р. Генон. “Дэстүр мен метафизика жайындағы очерк-

496

тер” ,  65  бет./  Яғни,  дәстүрдің  өміршендігі  ондағы  жүйелі 

тиімді сабақтастық механизмінің болуына байланысты.

Инициация,  этимологиялық түрғыдан алғанда бірнәр- 

сенің “ішіни кіру”,  бірнәрсеге  “кірісу” дегенді білдіреді.

“Инициация дегеніміз, заманьшда өздері де телінген киелі 

адамдардьщ  желеп-желбеуіндегі  қасиетті  ілімге  жанасу, 

теліну”. /А. Дугин,  “Абсолютті отан”,  66 бет/.  “Эдетте ини­

циация  деп,  телінуге  бүйырылған  адамныц  діни  және 

әлеуметтік  статусын  өзгертуге  тиіс  өдет-салт  пен  ауызша 

өсиеттердіц жиынтығын  айтады.  Философиялық  үғымда, 

теліну, экзистенциалдық ахуалдыц онтологиялық өзгерісіне 

парапар” /Элиаде.  М.  “Қүпия үйымдар.  “Инициация мен 

телудіц салт-санасы”,  12 бет/

А. 

Дугин инициацияны метафизика түрғысынан анық- 

таса,  М.  Элиаде, дэл осы ретте этнограф ретінде ой түйеді, 

яғни, екеуі инициацияныц түрлі қырын баян етеді,  алайда, 

екі зерттеуші де, телінген  адамның мәртебесініц түбегейлі 

өзгеретіндігін айтқан. Телінетін адам, дәстүрлі қоғам үшін 

бірден-бір  шын,  ақиқат дүние  болып табылатын киелі /со- 

кральдік/  білім  аясына  енеді.  Түсінік  қайшылығы  болмас 

үшін алдынала ескерте кетейік: этнография мен дәстүршілдік 

/бүл жерде біз Р.  Гегонныц мектебін айтып отырмыз/ ара­

сындагы түрлі  пайым,  теліну  феноменіне  емес,  телінудіц 

салт-санасын жүйелеуге гана қатысты.

Р. Гегонның концепциясында, Дөстүр, яғни, сокральдік 

ілімдердіц жиынтыгы, біздің замананыц, бірнеше мыц жылга 

созылып  жатқан  Кали  Юганың  соцгы  дәуірінде,  міндетті 

түрде эзотеризм жэне экзотеризм болып екіге жарылады.

“Экзотеризм”,  Дәстүрдіц  әлеуметтік-психологиялық, 

жүйелеуші аспекті болып табылады,  ягни,  ол — Дәстүрдің 

сыртқа қараган, дәсгүрлі қогамньщ барлық мүшелеріне ортақ 

беті. Ал эзотеризм болса, таза рухани сала болып табылады. 

Дәстүр, бүл деңгейде,  “Элитага”. сокральдік қагидалар мен 

доктриналарды терең пайымдауга бүйырылган  “тандаулы- 

ларга”  жүгінеді.  Эзотеризм  Дәстүрдіц  ішкі  сыры,  экзоте­

ризм — сыртқы беті болып табыладыц /Дугин А.  “Ақырза- 

ман”, 40 бет/.

Генонныц айтысына Караганда белгілі бір қасиеттері бар 

экзотериялық дәстүрдіц бір түрін гана дін деп тануга бола-

497

ды.  Ол қасиеттер, Абсолютті — Тұлға деп т; 

білімнен  жоғары  қоюда  жөне  тағы  басқад

нуда,  нанымды 

жатыр.  Бұлай 

шдуизм,  хрис-

пайымдайтын  болсақ  адамзат  тарихында: 

тиандық  жэне  ислам  —  үш  қана  дін  бар  фолып  шығады. 

Бүның сыртындагысы, оның ішінде тәңіршілдік дін де бар, 

дін деп қате аталған.

“Сокральдік” және “профандық” термин і жайында бірер 

сөз.  Сокральдік деп  Бақидан  тамыр  тартаі  лн,  тоңіртекті, 

метафизикалык принциптің сәулесін бойык a  сіңірген заты 

немесе  қасиетті  айтады.  Профандық  деп  Ітаза  фәнилік, 

адамитекті  зат  немесе  қасиет  аталады.  Дөстүрлі  қоғамда, 

тіршіліктің  профандық  саласы  жоқ,  қандай  да  болмасын 

өрекет сокральдік қасиетпен нүрланған, қан, іай сала болма­

сын бір-бірінен тек қана біртүтас принциптгн алыс-жақын 

түргандыгымен ғана ажыратылады.

Бүгінгі дүние дәстүрден тым үзап кетгі. Достүршілдердің, 

терминдерді қандай мағынада пайдаланғаны 

л

 қанша анық- 

тағанымызбен,  біз енді дөстүрге жақындай іілмаймыз.  Бүл 

амал  дәстүрге  жол  аша  алмайды.  Бүл  жерде  ең  онімдсіі, 

үсынылған  текске  оқырманның  озінің  үңілуі.  Текстердегі 

есімдер,  мифтік  сюжеттер,  сәулет,  сүрет  энері,  дінтану 

терминдерін  тиісті  энциклопедиялық  создісгерден  тауып 

алуға болады.

Р.  Генонның  “Бүгінгі  дүние  дағдарысы”  атты  кітабы 

аталмьпп мектешің проблематикасына ендіреі ін табалдырык 

іспетті.  Бүгінгі оркениеттің дағдарысын, адамзаттың рухани 

азуының себептерін,  материалистік,  гуманиетік,  демокра- 

тиялық  мифтердің  мағынасын  түсіну  арқы іы ,  оқырман, 

кейінгі “Дәстүр мен метафизика жайындағы очерктер” жи- 

нағына үлкен дайындықпен, пайыммен келеді.

Р.  Генонның текстерінен оның ХІХ-ХХ 

f f

. 

Гуманитар- 

лы к  ғылымдардың  әр  саласының  О.  Конт,  Э.  Дюркгейм,

3.  Фрейд,  К.  Г.  Юнг сияқты айтулы окілдерінг берген баға- 

сын  көреміз.  Бірақ бүл тарапта  ол жекелсгег  адамдар  мен 

олардьщ пікірлерін емес, осы Түлғалардың тасасында түрган 

Батыс оркениетінің кейбір даму тенденцияларын зерделеді.

Түркі мәдениетін зерттеумен айналысатылдарға,  Р.  Ге- 

гонның метафизикаға  арналган тараулардағь:: инициация- 

ның символизмін талдайтын түстарьша, сондай -ақ ол корсет-

498

кен, дүниенің үшем қүрылысы жайындағы қиыршығыс жөне 

индуистік доктриналардың арасындагы алш ақтыкка назар 

аударсын дер едік.

Ф.  Шюон, софылық өзінің үзаққа созылған тарихы ба­

рысында  қандай  рухани  қүбылыс  болғанын,  мүсылман 

эзотеризмі өзінің басты қасиеггерінде исламның асыл тегімен 

жөне басқа дәстүрлермен калай астасатынын ашып корсет- 

кен.  Діни түйсіктің  стихиялы түрде  кайта  жанданып  жат­

кан,  түрлі  сыртқы  саяси  күштердің  дінді  жамылғы  етіп 

өздерінің геополитикалық мүдделерін іске асырып отырған 

бүгінгі шытырман ахуалда бүндай зерттеу аса актуальді бо­

лып саналады. Аталмыш үзінділер  Ф.  Ш юонның аударма- 

шысы Ю. Стефановтың комментарийімен беріліп отыр.

Т.  Буркхардтың  “ Шығыс  пен  Батыстың  сокральдік 

онерің атты зерттеу еңбегі ислам,  христиандық,  индуизм, 

буддизм, даосизмнің дөстүрлі онерін тануда тамаша жол- 

басшы болмақ.  Кітапта  мол  мәліметпен қатар теориялық 

ой-толғаныстар да жеткілікті.  Кітаптың басты қасиеті, оның 

онер феномендерінің бастауында жатқан ортақ метафизи­

калы к  принципті  ашып  корсете  білгендігінде.  Д аоның 

Тылсымы /пустота Д ао / мен  қиыршығыс  пайзажындағы 

молдір  ауа...  М айяның  иллюзиясында  біресе  аян  болып, 

біресе  жоғалатын  Абсолют...  индуистік  мифология  мен 

адамды кейде  озінің коптігімен,  молдығымен ж олықты- 

рып жіберетін онер игілігі.  Христиан онерінің дағдарысын 

пайымдайтын түста, дегдар оқырман,  П.  Ф лоренскиймен 

және постмодернистік авторлардың соңғы пайымдаулары- 

мен  әлдебір  ү қсасты қ  табар  еді.  О қы рм ан,  со н дай -ақ , 

Т.  Буркхардтың,  дзен-буддизм  мен  психоанализ  екеуінің 

жақындасуы жайлы пікірін де салыстыруға мүмкіндік алады 

/антологияны ң  алдыңғы  томдарындағы  Д.  Судзуки  мен

Э.  Фромның еңбектерін қараңыз/.

Т.  Буркхардг, методологаялық түрғыдан, шын мәнісіндегі 

сокральдік  онер  мен  діни  тақырыптағы  онер  деп  боледі, 

сокральдік символизм табиғатын ашады, дәстүрлі онердегі 

уақыт пен кеңістіктің синтезі идеясын талдап тиянақтайды. 

Қазақтың дәстүрлі онерін зерттеушілер үшін бүл аса қүнды 

ой-толғамдар.

499

Ч. 

Пирс пен Ф. де Соссюр негіздеген бүгінгі семиотика 

қазақтың күйі мен ою-өрнегі өнерін жіктеп-жіліктеп бере 

алмайды.  Орайы кегенде айта кетейік.  Фердинанд де  Сос­

сюр, оз кезінде, ортағасырлық схоластика,  баеқаша тілмен, 

еуропалық дөстүрлі символдар жайлы ілімнің қайта өрлеу 

кезінде күшпен тоқтатылғанын өкінішпен айтқан.

Серікбол  Қондыбайдың  “Аруақ  хақында”,  “Абырой 

заң ы ”  мақалаларын, жөне бабаларымыздың метафизика­

лы к түсініктерін реконструкциялауға бағышталған “Арғы- 

қ азақ  мифологиясы”  атты зерттеу еңбегінің алғашқы то- 

мынан жекелеген үзінділер жариялап отырмыз.

МАЗМҮНЫ

Алғы сөз. 3. Наурызбаева.  (Аударған Т. Ә семқүлов)..................... 5

Р.  Генон.  Қазіргі замангы дуние дагдарысы.  (Аударган А.  Садықова)

1-тарау. Түнек ғасыр.............................................................................. 14

2-тарау. Шығыс пен Батыстың қарсыластығы.............................. 29

3-тарау.  Білім және әр екет...................................................................41

4-тарау. Сокральді ғылым жөне қарабайырланған ғылым........ 50

5-тарау.  Индивидуализм...................................................................... 64

6-тарау.  Әлеуметтік х а о с ....................................................................... 81

7-тарау. Материалдық өркениет......................................................... 95

8-тарау. Батыс экспансиясы..............................................................113

Қорытынды...............................................................................................124

Р.  Генон.  Дәст ур  жэне мет аф изика  туралы  очерктер.  (Аударған 

А.  Садықова).

Ібөлім. Дәстүр. Дәстүр дегеніміз н е?...............................................135

Дәстүр және д ін ...................................................................................... 138

Дәстурлердің араласуы..........................................................................149

Дәстүр және дәстүршілдік...................................................................159

Дәстүрдің берілуі.................................................................................... 164

Адам есімі хақында бірер пікір........................................................ .  167

ІІбөлім.  Метафизика. Адам және үш д ү н и е .................................172

“Spiritus”,  “Anima”,  “Corpus”  ............................................................175

T. Буркхардт. Шыгыс пен Батыстың киелі өнері. (Аударган М. Ақцәулет).

Үстанымдар мен тәсілдер. Алгы с ө з ................................................. 182

Ібөлім.  Индуистік храмның генезисі...............................................190

ІІбөлім. Христиан өнерінің негіздері..............................................213

III бөлім.  “Мен — Есікпін” роман шіркеуі порталының

иконографиясы туралы ой-толғамдар............................................. 243

IVбетім.  Ислам енерінің негіздері................................................... 263

Vбөлім.  Будда б е й н е с і..........................................................................283

УІбөлім.  Қиыр Шығыс өнеріндегі п ей заж .................................... 295

VII бөлім. Христиан өнерінің қүлдырауы мен қайта ө р л еу і.....304

Ф.  Шюон.  Исламды  ұғыну  (софының кітабынан  үзінділер).  (Ау­

дарган М. А кдәулет)......................................................................................324

Ислам......................................................................................................... 350

Қүран мен сун н а.................................................................................... 366

Пайғамбар................................................................................................375

Ж ш ............................................................................................................ 382

Қорьггынды.............................................................................................. 393

Сілтемелер................................................................................................396

С.  Қондыбай.  Мақалалар

Дөстүр (традиция) жөнінде................................................................. 403

Нүр, қүдайы күдірет жэне си м вол.................................................. 404

Жеті абақ матрицасы. Жеті. Жете. Ж етпек.................................... 421

Аруақхақында....................................................................................... 451

Абырой за ң ы ........................................................................................... 473

Түсіңдірмелер..........................................................................................499

501

-  ■

 

-д

■î,y ■

 .«a.

■П  .  ...   .................................................даз;

..........  .......аидЬ'л);

' 

: ............................ .

?о: 

..................

'

..................  

....................... ................q  n iiu q s 'i" ;?   яа-

Гі. 

..,;...... ........... да; y# »7 ■.?»*»' 

.шмь

с 4'!  

............................................ ................... ..  " а .г ;ж ;

3

“ 

;

. 

.М 

m w f i t

VÇftSft « w a  yw4ftntfmik& Vft»

:!ï;  .......... ..........  ............... 

кггА 

■

 

.

i'*1*...................... ; ........ ... , :r-:U'.vd»I ЛЯҺ  ■.  .-■

 

.

' 

................................... Ір; :

5Н. Н-Н..Т.Г 

,

. 

і

'

■

 

■

 V,

і'„» ;...,......................   ,  ..  Г;'й,><"'гГ’лОТ- î'.  ' ' 

■

 ■

 

'Ш

с.-’»!  ........  ............  

...........î'psxerRjK .ч,- 

. 

i*

[й;-;........... ................   ..........................

?V!"‘ 

. 

....... . 

ч

ӘЛЕМДІК МЭДЕНИЕТТАНУ ОЙ-САНАСЫ

, 

.  (  , 

iî'.f.  y  < 

i 

’  i 

ètr

y,:;  .....   ........................   Он томдык

J t ....... ...... ....   ........ ...........  

...  .  a 

i

SSi.....

m .....

3-том

ДӘСТҮР: ҮҒЫМ MEH ТӘСГЛ

;

11

* 

Редакторы 

М .  Кенжебай

о 

Көркемдеуші редакторы 

Б.  Серікбай

Техникалық редакторы 

3.  Бошапова 

Мұқабаныдайындаған “Баур” баспасы

>s*

;:;s

502

\wm  \

is кмог;ч::,!кд 

, 

w 

в ш ы

  н з і а і э

м т m o j

  .• 

кот-S  icpjyyjésq  :

.»«■

'SMc,v.asrr'T'«ifi:;s;r■.« ^

И Б   №  6741

Tepyre 9.10.2005 ж. жіберілді. Басуға  18.11.2005 ж. қол 

қойылды.  Қалыбы 84x108 

1/п.

  Офсеттік қағаз. 

Офсеттік  басылыс.  Қаріп  түрі  “Times/Kazakh  ”. 

Шартты баспа табағы 26,46.  Есепті баспа табағы 30,0. 

Шартты бояу көлемі 26,46.  Таралымы  3000 дана. 

Тапсырыс  № 219 Келісімді баға.

Қазақстан  Республикасы  “Жазушы”  баспасы, 

050009, Алматы қаласы, Абай даңтылы,143-үй.

ISBN  9965-701-88-1

9 

7 8 9 9 6 5   7 0 1 8 8 7  

ЖШС «КУРСИВ»

503

Қадірлі оқырман!

Ү стіміздегі  жылы  “Ж азуш ы ”  баспасы нан  “ Әлемдік 

м эдениеттану  ой -сан асы ”  сериясы мен  м ы на  кітаптар 

ж арық көрді:

1. XX ғасыр 

мөдениет антропологиясы.

  1-том.

2.  Мифология құрылымы мен рәміздері.  2-том.

3. Дәстүр:  үғым мен тәсіл.  3-том.

4. Тіл мен мэдениет.  6-том.

5.  XX  ғасырдағы  Ресейдін  мөдениеттанулық оилары. 

9-том. 

'

Баспаның мекен-жайы:

  050009. Алматы қаласы.

Абай даңғылы.  143-үй.  Тел.: 43-34-85.

vA

  3ÎI

,aa^v.,ttî0  ai;;■

■

 ■

 

Лг?-ңіі:;аЧ

( 

t  , 

,  V

 

'  1

Л ;'Х ^ Т °   > 

• 

^ 

i

■i  О  

'.7  

• 

О   ■.

жүктеу/скачать 13,67 Mb.