М е к т е п баспасы 1965 I. У ш Х кластарда эдебиет тарихын
жүктеу/скачать 4,22 Mb. Pdf көрінісі
|
| 1
кыска б 1 р эцпменщ композициясы, олардыц к.ыз- мет1, Т1ЛД1К цуралдары, олардыц образдык сыры (эпитет, тецеу, метафора) аныкталады да, соган уксас жаца б!р сюжет — окига табу не етй р тацырып усынып («Арпа- лыс», «Куткару», «Ерлш», « 0 рт», «Отарда», «Шабуыл»), соныц басын не аягын мугал1м керсетш, езге жерш окушылар езд1гшше жазып, тартыс, сюжет, образ тоциды. «Жаз куш ед1. Кун ыстык. Епн енд! бой алган. Алыстагы белдер жасыл шепке оранган. Аспанда алана? булт пайда болды. Сэлден соц алыстагы епндш жактан бурк е т т ерт шыкты...» деген бастаманы мугал1м кер- сетсе, окушылар сол ертТ 1 сенд^руге колхоз бастыгыныц (не парторгыныц) журтты калай тез жиганы, журттыц ертп тез енпрш, егшд1 аман алып цалуын косымшалап баяндап, аяктайды. Немесе окиганыц аягын айтып, ба сын ездерше тапкызады. К ел еа ушрмеде тагы б 1 р неше эцпме талцыланады. «Касцырмек алыскан к,ойшы», «Эскери тапсырмасымен ж ау тылынан еткен барлаушы», «Суга кеткен баланы цутцару» сиякты так.ырыптарды да жогарыдагыдай уйретемгз. Ал елец елшеуш, уйкасын, тармагын, шумагын арнайы талдап, салыстырьга, езде рше сондай елшеумен елец жаздырамыз (кара елец, 123 оныц жуп, . дак буынга б1тет1н1). ©лецнщ кейб1р турш теменг1 кластарда викторина эдгамен танытамыз. Сонда ереж еа де урымды болады. Будан ары олар очерк, эц п ме жазуды (такырыпка сюжет табу, елещц мазмунра куру сиякты) игеретш болады. э) © л к е т а н у у й 1 р м е с 1 . Облыс, ауыл жарда- йында эдеби мазмунра курылран елке тану ушрмелершщ де мэн1 бар. Облыс, аудан елке немесе республиканыц экономикасын, тарихын, кен байлырыи, географиясын зерттейтш елке тану бар да, ж ергш кт! елдщ фолькло- рын, эндерш жинайтын, сол жерден шыккан жазушы, артист, корам кайраткер1, тарихи адамдардыц к ш , ем1- рш, оныц эдебиеттег1 керш сш зерттейтш эдеби елке тану бар. Мысалы, ауыз эдебиетшщ ул гкш (ертег1, эпос, макал, жумбак, айтыс) жинау; акын, импровизаторлар- дыц ем1р баянын жазып алу, оны елке тану альманарына шырару; жазушымен. кездесу, конференция етюзу, кей- б1р материалды жергййкт1 газет бет1нде жариялау, рылми жацалыгы барларын Академияра Ж1беру, мэнер-- леп оку сиякты нэрселер, кейде ецбек озатын суреттейтш шырарманы да осы ушрмеде талдаймыз. Муны да жалац баяндамара курура болмайды, эдеби кеш элеменпмен байытамыз. б) Д р а м а уй1рмес1 де окушыларра ете кажет. Бул ушрме жумысы, б^р жарынан, эдебиет тарихына байла нысты да, окушылардыц эдеби-теориялык 61Л1М1Н терец- детед1. Екшнп жарынан, сейлеу жэне артист1к дикцияны мецгеруге, диалогтарды кеЙ1пкер^.характер1не ел1ктеп айтура, мэнерлеп окура жэрдемдесед1, уш1нш1ден, ересек окушылардыц езд1пнше драмалык формада кыска кул- Д1рг1 эцг 1 ме жазып уйренуше кемектесед1. Драма уЙ1р- мес1Н1ц будан баска корамдык кызмет1 де бар. Жорары класс окушылары колхоз клубында, мектепте ойын кер- сет1п, ем1рге катысады, олардыц артист1к кабшетан жет1лд1ред1. Ж урттыц бэр! зерттеуш!, акын емес, баска дарындарра да икем болады. Сол икемдШкт! дер кез1нде танып, жет1лд!ру, жастарра алуан кырлы енер уйрету — эстетикалык тэрбие берудщ б1р шарты. Драма уй!рмес1- н1ц мушелер! барлык кластан тартылады, катысушылар саны 10—25 адам шамасында болса жетед1. Репертуарра кыска, б1рак тэрбиел1к, керкемд1к мацы- зы бар драмалык шырармалар талранып алынады. Бул сала совет эдебиет1нен кебтрек табылады. Мус1реповт!ц 124 «К,озы Керпеш, Баян сулу», «АманкелдЬ, Эуезовтщ «Тунп сарын», «Абай», Э бш евтщ «М ахаббат пен дос- тык», Тэж1баевтыц «Жалгыз агаш орман емес» пьесала- рынан уз1нд1 ойналуы мумкш. Узшдшерд! мугал1м оку- шылармен б1рлесш шешедь Кешпкерге елжтеп окуга мысал елен, Майлиннщ «Мыркымбайы», Денентаевтьщ «Бай мен комсомолы», Шолпан Иманбаеваньщ «Жолаушы мен жумыскерЬ, Ж ансупровтщ т. б. жазушылардьщ драмальщ диалог- пен жазылган елецдер1 ьщгайлы. Мысалы, Денентаевтьщ «Боз торгайын», Крыловтьщ «Карга мен тулкЬ мысалын инсценировкалау ушш автор сезш бхреух, тулш мен кар га ролш баскалары аткарады. Инсценировканы ем 1 р талабына бешмдеу ушш жога- рыда аталган акын, жазушылардьщ дш иелерга ажуа- лайтын елецдер! мен кейб1р эщчмелерше кызык монтаж куруга болады. Онда елецнщ не эцпменщ эр жершен уз1нд1 алынады, арасын автор ролшдеп б)реу баяндап, жалгап турады, ал диалогын (окиганьщ жанды жерш) окушылар рольмен орындайды. Декламация айткызу мэнерлеп оку ме^ драмальщ репертуардыц елеул1 б1р буыны болуга тшс. Абайдыц «Болыс болдым мшеки», Торайгыровтыц «Б1р адамга- сы», Бешмбеттщ мшезд1 сынайтын кептеген елецдер1, Жамбылдыц «Ленинградтык ерешм!», «Алгадайга» т. б. елецдер1 декламацияга ете ыцрайлы. Мунда ж аттау мен мэнерлеп окуга дагдыландыру да, когамдык-тэрбиелж мэн де бар. Айт кундер1 дши эдет-гурып, оныц дем берушшерше карсы эдеби пропаганда ж урпзбей карап отыруга бола ма? Атеиеик тэрбне мен пропагандыныц эдеби формаларын мектептер1И1з ресми турде рана уры- нып^(баяндама), кедейленд1рш жур. Шынында, оны тек эдеби инсценировка, монтаж, декламация туршде гана ж урпзуге болады. Бул — ушрме репертуарын ем 1 рмен байланыстырудыц басты б1р шарты. Калада окушыларды театрга апарып, артист дикция- сын, олардьщ адам характерш калай беретшш талдай- мыз. Улкен драмаларды керсетудщ эр! сабактык, эр1 эстетикалык мэш бар. Эрине, драмалык жумысты жай мащык деп алмай, оран эдеби-теориялык аркау беру кажет. Сол туста керш е, перде, диалог, тартыс, сюжет, тш, образ, такырып, идея, драманыц турлер1 жайында окушьшарга жаца б ш м берем 13 . 125 в) Э н-к у й уш рмеа. Кэптеген мектептерде муны драма ушрмеамен б!р1кт1р1п Ж1берген. Дурысында, бу- лардын, ез мэш бар. Ауылда хек эн-куй уш рм еа рана бар. Онын да мшдет1 не домбыра тарту, не эн уйрену болып жур. Ал калада бул уМрме радио аркылы концерт берш, репертуарын да, жумысын да ем1рмен кещрек уштастыра бастаган. Эрине, барлык мектеп радио аркы лы концерт бере алмайды. Сондыктан оныц жумысын кебше эдеби-эстетикалык тэрбиелш арнага койран жен. Муныц 61Л1МД1К жаты неде? Аканды, Б1ржанды, Абайды еткенде, булардьщ композиторлык мектебш, оныц халык эндер1 жэне орыс музыкасымен байланысын еззнше, тарихи жел жүктеу/скачать 4,22 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|