М. К. Ахметова Мәтін лингвистикасы
Мэтінді зерттеу багыттары
жүктеу/скачать 0,6 Mb.
|
М. К. Ахметова Мәтін лингвистикасы-emirsaba.org
| 3. Мэтінді зерттеу багыттары
Мәтін автордың ойын, оньщ шығармашылық мүмкіндігін жүзеге асыру үшін дүниеге келеді. Мэтін арқылы коршаған орта және ондағы түрлі қарым-қатынастар, құбылыстар, сан түрді жағдайлар т.б. туралы хабар беріліп, оны өзге адамдардың да оқуы, есіуі арқылы түсініп үіынуына жағдай жасалады. Бұл күрделі қатысым эрекеті бір-бірімен тығыз байланысып жатқан интра жэне экстралингвистикалық факторлар арқылы жүзеге асырьшады. Оған мәтін, мэтінді тудырушы - автор (адресант), мәтінді қабылдаушы-оқырман, кабылдаушы- тыңдарман (адресат), бейнеленетін болмыс және өзінің ойын жүзеге асыру үшін автордьщ талғап, сұрыптауы нэтижесінде қолданған тілдік жүйесі жатады. Оны сызба түрінде төмендегіше көрсетуге болады. 1-сызба Тіл (5) Адресант (1) \ * Мэтін ( 2 ) , . * Адресат (3) Болмыс (4) Сызбадағы бағытгардың мән-мағынасынатокталып өтейік: 1. Автор қабылдаушыға бағытталған мәтінді шығарады (1 -2 -3 ). 2. Автор мэтінде көрініс табатын болмыстағы фактілерді, түрлі қүбылыстарды, жағдайларды, түрлі көңіл-күйлерді т.б. өзіндік «элемдік тілдікбейнесі»арқылысаналытүрдебейнелейді(1 - 4 - 2). 3. Автор тілдік жүйе байлығының ішінен өзінің түпкі ойын жеткЬіп, мәтін мазмұнын ашатындайтілдік амал-тәсілдерді сұрыптап алады (1 - 5 - 2). 4. Қабылдаушы мәтіннен ықпалды сезіне отырып, автордың шығармашылық ойын түсінуге жэне соған бойлай енуге тырысады 15 (3
2 - 1 ) . 5. Қабылдаушы тұтастай автордың алемдік бейнесін елестетуге талпынады (3 - 2 - 4 - 1). 6. Сондай-ак оқырманның мэтінді түсіну (интерпретация) әрекеті мәтіннің тілдік қолданыстарының (лексикалық, грамматикалық, стилистикалық) мағынасын ұғынып, ұғынбауымен байланысты (3 - 2 - 5 - 1). Көріп отырғанымыздай, мэтін әрекеті - күрделі қызмет атқаратын, көп қырлы, көп компонентті психологиялық әрі интеллектуалдык коммуникация /19,11/. Мэтінніңкүрделісөйлеутуьщцысыекендігіне көзіміз жетіп отыр. Демек, казіргі қазақтіл білімінде мәтінді зерттеудің бірнеше бағъггтарының сараланатыны анық. Мэтіннің табиғатын тану әрбір зерттеушінің оны кай қырынан алып қарастыратынымен тығыз байланысты. Мәселен, мэтін қүрылымы аныкгала ма немесе мэтіннің қабылдануы зерттеле ме, әлде болмаса мәтіннің окырманға эсер етуі сөз етіле ме т.б. Міне, осыдан мэтінді зерттеудің бірнеше бағыттары келіп шығады. 1 Лингвистикалык бағыт арқылы мәтіннің тілдік ұйымдасуы аныкталады (тіл-мэтін). 2. Мэті нтаны м д ык бағ ытга мәтін дербес құрылымдық-мағьшалық тұтасым ретінде карастырьшады. 3.Антропоцентристік бағыт бойынша автор - мэтін - оқырман карым-қатынасы зерпггеледі. 4.Танымдык (когнитивтік) багытта - автор - мэтін - болмыс арасындағы байланыс аныкталады. Лингвистикалық тұрғыда мэтінді талдау тілдік жүктеу/скачать 0,6 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|