М. К. Ахметова Мәтін лингвистикасы
қақтыгып топырлап жүреді. Біреулер жатыр, біреулер отыр, поезд
жүктеу/скачать 0,6 Mb.
|
М. К. Ахметова Мәтін лингвистикасы-emirsaba.org
| қақтыгып топырлап жүреді. Біреулер жатыр, біреулер отыр, поезд
жоц (С.Сейфуллин). Жылай-жылай сілесі ңатқан бала бүл шақта әбден көгеріп, ыцылың атып жатыр екен. Ол баланы жүбатам деп өткен түні тац атңанша үицы көрмеіі, арпалысып шыгып еді; өзі жұмысца кеткесін баланы бгр жан жүбатпаган. Ауру кемпір іргеге қарап жатыр. Өлер алдындв үй ішіндегі жанжалдың ж узін көргісі келмей, қатты түңіліп безініп алгандай. Екі агасы - Төлеумен Қсиіау екі жерде сазарып отыр. Балжан болса күндесінің баласына бауыры жібімейтін әиіиіндегі безбуйрек қаталдыгына басып бір шетте өз баласымен оңашаланып алыпты (Ә.Нұрпейісов). Ж үрек (сердце, cor) - ыргацты жиырылуы мен б о с а ң с у ы нәтижесінде цанды венадан тартып алып, артерия ңан т а м ы р ы н о аидайды. Жүрек кеуде қуысының сол жагындагьі алдыңгы, төменгі көкірек аралыңта орналасцан. Жүректің пішіні конусқа ү қ с а й д ы онустыңүшы төменге, солга-алга, an табаны жогары-артңа, оңга қараган (Ә.Күзенбаева). ff- * 98 ауылдағы адамдардың жолаушыларды тосу сәті, яғни тройканың көрінуі, жолаушыларды карсылап алуы, үйге кіруі туралы баяндалған. Екінші мәтінде кездесудің болгандығы, онда қамтылган мэселеяер сөз болған. Екі мәтін мазмұны да бірі екіншісінен кейін жүзеге асырыяатын іс-әрекеттер аркылы баяндалып, әңгімелеу тұрінде жеткізіліп отыр. Келесі мәтінде жазушы майдандағы іс-әрекеттерді табиғат кұбылысы - толқынмен параллель ала отырып, ой-тұжырымдары арқылы жеткізген. Одан кейінгі мысалда автордың елді-мекендер атауларының өзгеруіне байланысты толганыстары жазылған. Екі мэтінде де автордың пайымдаулары баяндалып, ойталқыға күрылып отыр. Соңғы үш м әтін де баяндау кабатын суреттеу құрайды. Алгашқысында поезд күтушілер эрекеттері, екіннгісіяде бөлме ішщде калыптасып отырған жағдай суреттелген. Соңғы мәтінде жүректің сипаттамасы берілген, Бұл мэтіндер бір сөйлеу формасы аркылы баяндалып, дербес «таза» мэтін түрлерін кұрайды. Мысалдардьщ барлығы да мәтіннен бөлшектеніп алынған. Сондыктан композициялық-сөйлеу формалары - бір жағынан, түтас Шығарманың бөлшегі, екінші жағынан, мағыналык тұтастыгымен ерекшеденетін мэтін түрі. Мэтінде өз алдына белек мазмұнды білдіретін сөйлеу формалары бір-бірімен әр түрлі байланысқа түседі. Түтас мэтіннің баяндауында суреттеу әңгімелеуге, эңгімелеу суретгеуге, әңгімелеу ойталқыға, °Йталқы суреттеуге, суреттеу ойталкыга т.с.с. ауысып, үяасып отырады, свйтіп, толық мазмұнды иеленген, аякталған, жүйелі мәтін дүниеге келеді. М әтін кұрылымында сөйлеу формалары автордың жүктеу/скачать 0,6 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|