М. К. Ахметова Мәтін лингвистикасы

---

сипаттайды. Мэтін мен ауызша сөйлеуді бір-біріне қарама-қарсы

құбылыстар ретінде таниды жэне олардың айырмашылықтарын
көрсетеді. Сонымен қатар көркем мәтіннің негізгі универсал
мағыналарына (кеңістік, уақыт) да токталып өтеді 111.
М.Серғалиев, Б.Мүсрепованың авторлығымен 1989 жылы
«Күрделі синтаксистік тұтастык» атты оқу кұралы жарыққа
шығарылды. Бұл еңбекте күрделі синтаксистік тұгастық мағыналық-
құрылымдық бірлік ретінде таныла отырып: «Күрделі синтаксистік
тұгастық бұл жеке сөйлемдерге карағанда ойдың дамуын неғұрлым
толық бере алатын, мағыналық және синтаксистік жаіъшан өзара тығыз
байланысқан сөйлемдердің тобы. ...күрделі синтаксистік түтастық
сөйлемдердің тіркесуі аркьшы күрделі, аякталған ойды білдіреді», -
деп аныктапды /8/.
Ж.Жакупов күрделі синтаксистік бірлікті қарастырған еңбегінде
(1990ж.) оның тілдік ерекшелігін, сөйлеммен, мәтінмен, абзацпен,
контекспен ара қатынасын сипаттап, күрделі синтаксистік бірлік
кұрамындағы дербес сөйлемдердің арасыңдағы синтаксистік байланыс
түрлерін анықгайды. Ғалым «Қазақ тілінің функционалдык синтаксисі
(контекст проблемасы)» (1999ж .) атты ғылыми зерттеуінде
С.Аманжолов, Т.Қордабаев, Р.Сыздықова еңбектерінде сөйлемге
катысты айтылған ой пікірлерді функционалдык, қатысымдык
аспектіде ілгері дамытты. Бүл еңбекте контекст мэсеяесі анықталыіУ,
жан-жақгы талданды. Ғалым «сөйлемге коммуникативтік түрғыдан
қарау - оған сөйлеудің бірлігі ретінде карау» дей келіп, сөйлеудегі
сөйлем - контекстен сөйлем деген тұжырымын үсынады. Ғалымның
пікірінше, сөйлемнің құрылымьш айқындауымыз тіл тұрғысынан
жүзеге асады, ал сөйлеу тұрғысынан сөйлемді талдайтын болсақ, ол
басқаша мэнге ие болып, бүтіннің бөлшегі, бүтінді кұр^шы негіз
ретінде таньшады. Демек, сойлем - сөйлеу ағынының бірлігі репнде
қызмет атқарады. Сөйлем үшін контекст қызметінде микротекст
алынады/9, 14/.

жүктеу/скачать 0,6 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: