М. К. Ахметова Мәтін лингвистикасы
жүктеу/скачать 0,6 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Тынысы тарылып, денесі ауырлап отырган Ораз- Мухамед төсек үстіндегі зжеге ңараган. Бейсауат сөшемейтін еді
- Тұгасымен алғанда бұл мәтіндегі мазмұн суретгеме түрівде қабьщданады
| прагм атикалы қ
үстанымына сэйкес дербес жеке сөйлеу түрінде келіп, бірімен-бірі іргелесе орналасады (ол «таза» әңгімелеу деп т.с.с. аталады), не болмаса бір күрделі фразалық тұтасымның ішшде араласып қолданылады («аралас» ойталқыдеп т.с.с. агайды). Сөшіеу формаларының алмасып, кезектесіп келуі, біріншіден, мәтінде бейнеленіп отырған болмыстың жан-жакты камтылуьга, екіншіден, °Кырманньщ баяндаудың біркелкілігінен жалыкпай хабарды жеңих түсінуін қам там асы з етеді. М әтін мазмүны көбіне сө леу Формаларының араласа колданылған куйінде беріледі. Төмендегі мәтінде сөйлеу формалары бірімен-бірі араласып Қосылған күйінде көркем болмыс туралы хабарды турлше баяндап Жеткізіп отыр. Э р сөйлеу формалары бір-бірінен мазмұндық жағынан ерекшеленгенімен де, осы үзівдіде бір мазмұнды беру үшін араласкдн 99 күйінде бір мағыналық тұтасым құрап жұмсалып отыр. Бір күрдеді фразалық тұтасым кұрамында сөйлеу формалары аралас қолданылса «аралас» мэтін деп атаяады. Мысалы: Тынысы тарылып, денесі ауырлап отырган Ораз- Мухамед төсек үстіндегі зжеге ңараган. Бейсауат сөшемейтін еді, мүнысы не. Кербез тартылган биік кимешегінің самайынан бір шөкім ақ шаш шыгып тұр. Қартайып кеткен. Кеш егісімен салыстырганда, қаусаган кемпір. Баягы қуат, цайрат жоц. Бар дігірі даусында. Сосын көзі. Көзі әлі өткір екен (М .М ағауин). Бұл мэтіннің баяндау қабаты эр түрлі композициялык-сөйлеу формаларынан тұрып, әңгімелеу - ойталқы - суретгеу түрінде құрылған. Алғашқы сейлем әңгімелеуде Ораз-Мүхамедті ң қимыл- әрекеті туралы хабар берілген. ЕкІнші сөйлемде не себепті қарағандығы ойталқы түрінде келіп, кейіпкердің ішкі ойы баяндалғаи. Мэтіннің қалған сөйлемдерінде Ораз-Мүхамедтің сол уакыт ішінде көзіне шалынған кейіпкердің сипаты суреттелген. Демек, бүл мәтінде композициялык-сөйлеу формалары бір-бірімен қосылып араласа қолданылып, әрбір композициялық-сөйлеу формаларындағы мағына екінші бірсөйлеу формасындағы мағынаны дамытып отыр. Тұгасымен алғанда бұл мәтіндегі мазмұн суретгеме түрівде қабьщданады, өйткені мәтіндегі негізгі ой кейіпкердің сыртқы кескіні төңірегінде өрбіген. Көбіне-көп әңгімеяеу мен суреттеудің мәтін ішінде араласып келетінін ғалымдар ерекше атап көрсеягеді. Олар бір-бірін толыкгыра келіп, айырылмастай табиғи байланысып тұтасып кетеді. Әсіресе, көркем прозада әңгімелеу мен суреттеу араласып қолданылады. Мысалы: Олар поселке сыртындагы көлге келді. жүктеу/скачать 0,6 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|