Мәтіннің  актуалды м  үшеленуі

ауцарган тілдік құбылыс сөйлемнің актуалды мүшеяенуі (лат. actualic, 
ағыл. Eiementation o f the sentence -  сөйлем мағынасының мүшеленуі) 
қазіргі тавда мәтін лингвистикасында да кеңінен қолданылуда. Қазак 
тіл білімінде С. Аташевтің кандидаттық диссертадиясы «Қазіргі казак 
тіліндегі  сейлемнің  актуалды  мүшеленуіне»  (І995ж.)  арналған, ал 
мэтіннің  актуалды  мүшеленуін  қарастыру  өзекті  тақырыптардың
катарына жатады.
Мәтінге тән басты белгілер байласым, түтасым, жүйелілік десек, 
актуалды мушеленуцің кагегориялары тема мен рема -  мэтін жүйеяілігін 
камтамасыз 
ететін  ең  негізгі  әдіс-тәсілдердің  бірі.  В.Матезиус 
концепциясы 
бойынша, тема (негіз, тірек аркау) сөйлемдегі белгілі 
нәрсе,  не  жеңіл түсінілетін  хабардың  шыккан тұсы, ал рема (өзек,
гүйін) хабардағы жаңа, негізгі мазмұнды білдіреді.
Тема  (грек  thema  — негіз)  -   сөйлемдегі  актуалды  мүшелеудің 
компоненті. 
Тема сөйлемде алдын-ала берілген жай, белгілі бір нәрсе 
болып  келеді.  Сөйлем  сол туралы жаңа бір мэлімет хабарлау үшін 
^рьілады. Тема сөйлемнің 
алдыңғы 
шебінде орналасады  /14,386/.
Рема (грек, rhema — сөз, айту) -  сөйлемде актуалды мүшелеудің 
компонент». 
Сөйлемде  алдын-ала  берілген  жай  (тема)  туралы 
хабарлауды 
немесе сүрауды максат етеді. Ол 
п р е д и к а г а в т іл ік т і 
жасал, 
°йды 
аяктап 
тұрады.  Ремаға дауыс екпіні түседі, сөйлемнің соңғы
шенінде орналасады /14, 325/.
Тема мен рема 
сөйлемнің семантикалык-сйнтаксистік қүрылымын, 
мәтіннің  қатысымдык 
құрылысын  айқындап,  сөйлемдердегі 
байланысты  жүзеге 
асыруга  қатысады.  Сөйлемдердің 
актуалды 
“Үшеленуіне сэйкес кез 
келген күрделі 
фразалык 
тұтасым езіне 
тэн 
тема  мен  ремаға 
бөлшектене алады. 
Чех 
жэне словак  лингвистері 
(Ф.Данещ,  Я.Фирбас)  мәтін 
кұруда 
теманын 
Р«л:н  ерекше  атап 
көрсетеді,  ал  реманьщ 
мэтін 
кұру 
маныздылығы 
жаңа, 
актуалды 
(өзекті) 
мәсеяені иеленуші ретінде 
көрінуінде 
деп 
қорьггады.«.» и 
это 
несмотря 
на тот  факт,  что 
именно  рема  представляет 
собой 
ядро 
высказывания 
и толкает 
коммуникацию 
вперед» /17, 348 
. 
сы 
термин  негізінде 
сөйлемдер  такырыптарының  дұрыс  таңдалуы, 
семантикадық гүрғьщан бір ой 
желісіне 
бірігіп 
тұгасуы 
жэне олардың 
езаРа догикалық 
байланысы,  сонымен  катар 
мәтіннш 
күрделі
бөлшектерінің 

жүктеу/скачать 4,96 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: