2. Байласымды жузеге асыратын тіпдік амал-тәсілдер Есімдіктер тіл білімінде мағыналық жэне қолданымдық сипатына
байланысты субституттар мен дейксисгерге жатқызылады. Мэтінішілік
байласымды жүзеге асыруда жіктеу жэне сілтеу есімдіктері басқа
есімдік түрлеріне қарағанда анағұрлым көп жұмсалады. Есімдіктер
есім сөздердің орнына жүріп, заттың атауын, сынын т.б. білдіретіні -
әбден қалыптасқан кағида. Осы есімдіктердің қай сөз табының не
сөйлемнің т.б. орнына жұмсалып, қандай машнаны қамтып тұрғанын
білу ұшін контекстегі алдыңғы жэне кейінгі сөйлемдердің мэн-
мағынасына назар аударамыз. Мәселен, Ол шаттанып отыр деген
сөйлемді алатын болсак, мұндағы ол есімдігі кімнің орнына жұмсалып
түрғаны бізге беймәлім. Сондыктан есімдіктер бір сөзді қайталай бермеу
үшін оған орынбасар ретінде колданылып, мэтіннің алдыңгы бөлігінде
орналаскан сөйлемнің кейінгі сөйлеммен тұлғалык әрі мағыналық
тығыз қарым-қатынасқа түсуін қамтамасыз етеді. Орынбасар деген
терминді Қ.Жұбанов 1936 жылы басьшып шыққан еңбегінде колданьш,
оны бьшай түсіндіреді: «Орынбасар есім (есімдік) деп түбірдің де,
қосалқы шылаулардьщ да орындарына жүре беретін түбірлерді
айтамыз» /2,144/. Сонымен бірге есімдіктердің мэтінтүзімдік қызметі
(орынбасар ретінде жұмсалуы) «Қазақ тілінің стилистикасы»
(М.Балақаев, Е.Жанпейісов, М.Манасбаев, М.Томанов) аггы окулықга
да баяндалады.
Сонымен, есімдік - мэтін байласымын жүзеге асыратын,
мәтінтүзімдік қызметке ие тілдік амал-тәсілдердің бірі.
Мысалы: Әні, анау тацыр күзге шейін қурамайтын гүл атқан
