Шалкиіз жырау Қай жыраудың әдеби мұрасы ХІХ ғасырдың ІІ жартысынан бастап қарастырыла бастады.
Шалкиіз жырау қай жыраудың «Би Темірге айтқаны» атты шығармасы Ы.Алтынсарин құрастырған “Қырғыз хрестоматиясы” (1879)
жарияланды
Шалкиіз жырау Шалкиіз жыраудың Би Темірге арнаған неше толғауы бар?
2 Сен алтынсың-мен пұлмын,
Сен жібексің-мен жүнмін,
Сен сұлтансың-мен құлмын,
Сен сұңқарсың-мен қумын - шумақ авторы
Шалкиіз жырау «Шалгез» жырының авторы
М.Мөңкеұлы «Көшпенділер» трилогиясының авторы
І.Есенберлин «Дарабоз» дилогиясының авторы
Қ.Жұмаділов «Елім-ай» трилогиясының авторы
С.Сматаев Ал Х.Сүйіншәлиев қай ақынның туып-өскен жері “Жайық жағасындағы Сарайшық” деп, ал Қамысты Еділ мен Жайық
арасындағы елді мекен деп қарастыруды ұсынады.
С.Сараи «Ол өзінше қайта жырлау, тыңнан толғау немесе жырмен жарысу есепті салт болатын. Шығыс поэзиясы бұл салтты
«Нәзира», «Нәзирагөйлік» деп атау берді».
М.Әуезов Қай ақын ХІҮ ғасырда Сығанақ қаласында тұрған. Жалпы ақынның өмір жайында мәлімет жоқтың қасы. Кейінге жеткен
ақынның жалғыз шығармасы – “Хұсрау-Шырын” дастаны».
Құтб “Хұсрау-Шырын” дастаны Низами Гәнжауиден аударылған. Оны түпнұсқадан, яғни парсы тілінен қышақ-оғыз тіліне еркін
аударған ...... болды.
Құтб Құтбтың аудармасы 240 бет, 91 тараудан тұрады. Бет саны бойынгша Низамиден екі есе аз, бірақ сюжеттік желісі ширақ,
жинақы
. Қай дастан туралы айтылып тұр?
«Хұсрау-Шырын»
Қай дастанның жалғыз көшірмесі Париждің ұлттық кітапханасында сақтаулы. Қолжазбаны түпнұсқадан көшірген қыпшақ
ақыны Берке Фақих. Дастанды алғаш зерттеуші поляк ғалымы А.Зайончковский.