Инфляция мен жұмыссыздықтың байланысы

10.2-сурет. Филлипс қисығы

а) күтілетін инфляция;

б) жұмыссыздықтың табиғи деңгейінен ауытқуы;

в) шикізат бағаларының өсуімен пайда болған ұсыныс шоктары:

мұндағы,

π^е – күтілетін инфляция деңгейі;

u – жұмыссыздықтың нақты деңгейі;

u* – жұмыссыздықтың табиғи деңгейі;

ε – ұсыныс шоктары;

β – эмпирикалық коэффициент, 0-ден жоғары, инфляцияның циклдік жұмыссыздыққа реакциясын көрсетеді.

Өткен ғасырдың 70-ші жылдары әр түрлі елдерде инфляцияның жоғарғы қарқынымен қатар жұмыссыздықтың да жоғарғы деңгейі байқалды, ал 80-ші жылдары инфляцияның төмендеуімен қатар жұмыссыздық деңгейі де төмендеді.

Бұл жағдай жұмыссыздықтың табиғи деңгейінің қисығы арқылы түсіндіріледі, яғни ұзақ мерзімді кезеңде Филлипс қисығы тік болады.

Жұмыссыздық деңгейі мен инфляцияның бір мезгілде өсу деңгейін түсіндіру үшін М.Фридмен бізге белгілі теорияны ұсынды. Ол теорияға сай экономикаға табиғи жұмыссыздық деңгейінде ұзақ уақыт тұрақтылық керек деді. Үкіметтің кез келген оны түсіруге деген ынтасы тек бағаны көтеріп, инфляция қарқынын көтереді деді. Шынайы әрекеттегі Филипс қисығының сұрағына қайта орала отырып, әсіресе стагфляция феноменімен байланысты мынаны атап өтеміз: Филипс қиысығындағы модельдің қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді аспектілері. Қысқа мерзімді мезгілде Филипс қиысығы тура, яғни инфляция темпі мен жұмыссыздық деңгейі арасында баламалы байланыс бар. 10.3 суретте Филипстің ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді қисықтары көрсетілген.

Көлбеулі қысқа мерзімді Филиппс қисықтары инфляция темпін көрстетеді (Ph). Мысалы, Ph1 қиысығы абсцисса осін табиғи жұмыссыздық деңгейінде қиып өтеді, онда инфляция темпі нолге тең ( π теріс мәні дефляцияны білдіреді). Сәйкесті осы қисықтың барлық жерінде инфляциялық күту π^е = 0. Мынаған көңіл аудару керек, Филипстің көлбеулік қисығында күткен инфляция темпі (π_t^е ) мен фактілік инфляция темпі ордината осіндегі сай келмейді (π).

Сонымен, өзара байланысқан макроэкономикалық тізбектің құбылыстарын мынадай көрсетуге болады: «жинақты сұранысты қолдау → жұмыссыздық деңгейін табиғи деңгейден төмендету → инфляция темпін өсіру → шынайы еңбек ақыны көтеруді талап ету → жеке қожалықтардың кірісін төмендеуі → еңбекке сұранысты қысқарту → жұмыссыздықты табиғи деңгейге әкелу».

Егер біз мына нүктелерді біріктірсек A₁, A₂, A₃ , онда тік сызық аламыз. Бұл — ұзақмерзімді Филлипс Ph_Lк қиысығы (ағылшынның long run — ұзақ мерзімді мезгіл дегенінен шыққан), онда нақты және күтілетін инфляция қарқыны сай келеді. Осы Филипстің тік қиысығын рационалды күту теориясын жақтаушылар қадамын көрсете аламыз. Болмаса жаңа классиктер оның өкілі американдық экономист Р. Лукас. Рационалды күту теориясы адамдар экономика дәл қалай қызмет ететінін көрсетеді. Егер үкімет ақша-несие саясатын жүргізсе онда инфляция қарқыны өсіп, шынайы еңбек ақы қысқаратынын ел біледі. Нарықтың барлық субьективті әрекеттері үкімет саясатының қолайсыз жағдайларын бейтараптауға кетеді. Сәйкес, қысқа мерзімді де жұмыспен қамтылу аясында да жақсару болмайды. Филлипс қиысығы (Ph₁) бірден секіріп Ph₂ мына жағдайға келеді. Экономика тіпті қысқа мерзімде де мына нүктелерде болмайды В₁, В₂, В₃, мына траекториялармен А₁, А₂ , Аз қозғалады.

Басқаша айтсақ, рационалды күту теориясы жұмыссыздық деңгейі сол өзінің табиғи деңгейінде қалады бірақ әр жылы инфляция қарқыны жоғарылай береді. Адаптивті күту теориясы мен рационалды күту теориясын жақтаушылар қадамының арасындағы графикті ерекшелік мынада, біріншісінде экономика и* «жылан­тәрізді», «жанұя» арқылы мына нүктелермен B₁, В₂, B₃, ал екіншісінде жоғары Филипстің ұзақ мерзімді қисығы бойынша көтеріледі.