Мазмҧны кіріспе
жүктеу/скачать 2,17 Mb. Pdf көрінісі
|
ХХ 5асыр
| “На коня потом вскочу,
В степь как ветер улечу” – десе, Мағжан: Сонан соң ырғып жүйрікке, Желдей ұшып гулейін, – деп, орыс ақынының сӛз ӛрнегін, тіл кестесін дәлме-дәл түсіреді. А.Феттің “Шепот, робкое дыханье” деп басталатын атақты ӛлеңін М.Жұмабаев еркін аударма үлгісімен аударған. Аудармаға “Біраз Фетше” деп тақырып қойылуы осыны меңзесе керек. Еркін аударма болғандықтан да ӛлең кӛлемі түпнұсқадан екі есе ұлғайған. Алғашқы және соңғы шумақтар араластырыла аударылған. Жүрек мас, Кӛзде жас… Екі жан – Ыстық қан. Жан ессіз, От сүйіс. Күбір, Сыбыр, Тұман. Таң, Таң! Ақындарды ортақ тақырыпқа қалам сілтеткен бар тілге түсінікті, “Кӛзбен кӛріп, ішпен білетін” Махаббат әлемі. Мағжан ӛлеңдеріне тән сезім мен тылсым сырлардың бейнелі де бедерлі суреттері, сезім бұлқынысының сәттік құбылыстары ӛлеңнің ӛн бойынан нұр шашып тұр. Тақырып атауы болмаса Мағжанның ӛз ӛлеңі деп қабылдауға әбден болғандай. 77 Блок, Фет творчестволарымен таныса, тәржіма жасай отырып, солардың рухында ӛлең жазған Мағжан ақын қазақ поэзиясына соны сипат, европалық үлгімен астасқан ӛзгеше ӛрнек әкелді. Жүсіпбек Аймауытов әйгілі “Мағжанның ақындығы туралы” мақаласында: “Мағжан еліктегіш ақын, Еліктеу – ақынға мін емес, қандай кӛрнекті ақындар да алдыңғы ақындарға еліктемей жаза алмаған. Романтик Мағжан символистерге, кейде сентименталистерге, орыс ақындарына еліктеп жазса, бұл алданғандық, не адасқандық емес, іздену соқпағына ӛзін-ӛзі салып, сан түрлі сырлы саздарды қазақ поэзиясына әкелу әрекеттерінің басы еді. Орыс поэзиясындағы сол кездегі әр түрлі ағымдар бағытын Мағжан жақсы бағдарлап, қазақ поэзиясына енгізген…” деп жазады. Мағжан аудармалары ӛлеңмен ғана шектеліп қалмайды. Ол М.Горькийдің “Сұңқар жыры”, “Жұртын сүйген жүрек” (“Старуха изергиль”), “Ана”, “Темірді жұмсартқан ана”, “Хан мен ұлы” әңгімелерінде қазақша тәржімалады. Мағжан романтизмінің түп тӛркіні Батыстағы Байрон, Гейне, А.Мыцкевичтен, Ресейдегі Пушкин, Лермонтов, Баратынский, А.Блок, М.Горькийден келіп шығады деген Жүсіпбек пікірі шындыққа жанасымды екенін Мағжан шығармашылығы дәлелдеп отыр. Романтизм демекші, ХХ ғасыр басындағы қазақ әдебиетінде сыншыл реализммен қабаттаса осы әдісте ӛзіндік деңгейде кӛрініс тапты. Кейінгі кезде біз бұл әдісті тек Мағжан шығармашылығына қатысты сӛз қылып жүргенімізбен, ол кӛптеген творчесвтолық тұлғалардың шығармашылығынан берік орын тепті. Мәселен Шәкәрімнің кең құлашты “Еңлік-Кебек”, “Қалқаман-Мамыр” эпикалары, Сұлтанмахмұттың “Кеш”, “Жазғы қайғы”, “Түсімде”, “Жас жүрек” ӛлеңдері асқақ романтизмнің озық үлгілері болып табылады. Сұлтанмахмұттың “Жас жүрек” деген ӛлеңіндегі: Жас жүрек, қайда сенің ыстық қаның, Тап мұндай мұздауыңның айтшы мәнін, Тәтті үміттен қиялы сәуле беріп, Ұйықтатпайтын толқынның жойдың бәрін… Жиіркеніп, кӛргің келмей ӛзіңді ӛзің, Қамығып неге осынша құрыды әлің? деген жолдар аяулы ақынның биік романтикалық шабытының бет-бедерін айқындап тұр. ХХ ғасыр басындағы әдебиетіміздің дүниежүзілік әдебиетпен байланысын айтқанда, Мағжан поэзиясындағы сентиментализм, символизм сарындарының сол байланыс арқылы енгенін атауымыз қажет. Аударма жасау барысында Мағжан орыс символистерінен ӛзіне жаңа ӛрнек, үлгі іздеген. Жаңашылдыққа, әсемдікке жаны құмар ақын ӛзі аударған 78 шығармалардан қазақ құлағына тосын естілетін жаңа тараптарды, сӛз тіркестерін, ішкі мағынаны іздеп табады. Оны әрлеп, жаңғыртып, жандандырып оқырманына жатсынбастай етіп ұсынады. “Қазақ әдебиетіне Мағжанның кіргізген жаңалығы аз емес, орыстың символизмін (бейнешілдігін) қазаққа аударды, ӛлеңді күйге (музыкаға) айналдырды, дыбыстан сурет туғызды, жаңа ӛлшеулер шығарды. Романтизмді күшейтті, тіпті ұстартты” – деп, Жүсіпбек Аймауытов бағалағандай, Мағжанның тӛл шығармалары, аудармалары қазақта бұрыннан бар әдістер мен тәсілдерге символизм, сентиментализм ағымдарының элементтерін енгізіп, европалық әшекейімен безендіре түсті. Сонымен тәржімалар арқылы әдебиетшілеріміз орыс және әлем әдебиетінің озық үлгілерімен қазақ оқырманын таныстыра отырып, қазақ тілінің мол мүмкіндіктерін де ашуға тырысты. ХХ ғасыр басында жасалған тәржімалар әдебиетті кең ӛріске шығарып, ӛз бетімен ізденуге жол ашты. Прозадағы сан-салалық тереңдік, суреткерлікке баса мән беріліп, ӛлеңдегі әуезділік, ырғақ, ұйқас, айшықтау, құбылту, бейнелеу тәрізді поэзияның кӛркемдік құралдары жетілдіріліп, поэзия құдіретін айқындайтын әдіс- тәсілдердің әлем әдебиеті жеткен ӛресіне бағыт ұстау қазақ әдебиетін жаңа бір белеске шығарғандай еді. жүктеу/скачать 2,17 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|