-полипептидтер, олар кэд1мп солайналымды (левовращающих) амин

М Е Д И Ц И Н А Л ЬЩ М И К Р О БИ О Л О Г И Я
53
взгередь Сез!мтал жасушага вирус енгеннен кешн акуызы езгеред! жэне протеазалардьщ эсершен жылдам 
гидролизденедь
Вирустыц ацуыздары
курылымдык (структурные) жэне курылымдык емес (неструктурные) деп 
белшедк Курылымдык акуыздар суперкапсид жэне капсид акуыздарын тузедь Курылымдык емес акуыздар 
вирус белш ектерш щ курамына енбейдц жуктырылган жасушада вирустыц репродукциялануы кезшде 
табылады. Олар реттеуш ш к функциясын аткаратын ферменттер (реттеупп акуыздар жэне ферменттер), 
ж эне де вирустык курылымдык акуыздардьщ ¡зашары (предшественник) болуы мумкш. Адамдарга 
Караганда вирус акуыздарыныц аминкышкылдык р е т т ш п (последовательность) баскаша, сондыктан 
оларды жасуша ¡ипнде аныктауга болады. Вирустык акуыздардьщ синтезделу! жасушалар рибосомасында 
жалпы зандылыктарга сэйкес журед1 жэне иРГЩ-мен реттеледц ол вирустык нуклеин кышкылыныц 
матрицасында пайда болады. Вирус акуыздарыныц аткаратын функциялары:
1. 
Цорганыстъщ
- вирустык нуклеин кышкылын УКС (УФО), химиялык факторлардыц, нуклеазаныц, 
интерферон индукторыныц эсершен келецкелейдь
2. 
Адрестт (багытты эсер ету)
функциясы - кез-келген емес, езше кажепл сез1мтал жасушага гана 
енуь Уш елш емдж (трехмерная) курылымныц комплементарлык принцип! бойынша юке асады. Жасуша 
беткешнде вирионныц жабыстырушы акуызына комплементарлы рецепторлар болуы кажет, осындай 
жагдайда гана вирустыц керекп жасушага адсорбциялануы журедь
Жасушалык рецепторлардыц табигаты эртурл! болуы мумкш. Вирустардыц эркайсысы ушш тиют! 
сез1мтал жасушалар болады: грипп вирусы ушш-курамында сиал жэне нейрамин кышкылы бар мурын 
жэне жуткыншакгыц арткы кабыргасыныцжылпылдак эпител и!; АИВ (ВИЧ) ушш-сез!мтал жасушалардыц 
5 тиш (ТЬ, макрофагтар, альвеолярлык макрофагтар, нейрондар жэне нейроглиялар жасушалары, тш ш е к
шырышыныцжасушалары; кутыру вирусы уипн-тер!асты майшелшщ (клетчаткасыныц) фибробластары, 
бас миыныц нейрондары. Ж асушалык-рецепторлардыц саны б1рдей емес, кейб1р вирустар ушш б1р 
жасушаныц беткешнде 104-105-ке деш н рецепторлар болады. Курдел1 курамды вирустарда адрестж
функцияны суперкапсид орындайды, ал карапайым курамдыларда - капсидтщ б!р акуызы аткарады. Егер 
де бул акуыздарды детергентермен бузса вирус сез!мтал жасушамен езара эрекеттесу кабшеттипгш 
жогалтады.
3
.
Реттеушшк (регулирующая)
функциясы. Ол вирустардыц ж асун ш ш ш к акуыздары, ферменттер!, 
ферментт!к кешендер!н!ц кемег!мен ажыратылады. Грипп вирусыныц осындай кешен!н!ц курамына РА1- 
кышкыл жэне РВ -непзп полимеразалар к!ред!. АИВ-ында терт фермент: РНК^ тэуелдьДНК^ полимераза, 
интеграза, протеаза, эндонуклеаза. Бул кешендер вирион журекш есш щ курамында болады. Сез!мтал 
жасушамен езара эрекеттесу процес! кез!нде осындай функцияны курылымдык емес акуыздар мен 
ферменттер орындауы мумкш (шешек вирусы-33 полипептидтер жэне 10 ферменттер).
Вирустардыц ферменттерш ею топка беледп вириондык жэне вирусиндуцирлеушшер. Б1рш1шсше 
транскрипция жэне репликация процес!не катысатын ферменттер (ДНК жэне РНК полимеразалар-кептеген 
вирустардан табылган, кер! транскриптаза-ретровирустарда, эндо- жэне экзонукпеазалар, АТФ-аза, кейб1р 
вирустардыц нейраминидазасы). Курылысы вирустык геномда кодталган ферменттер - вирусинду- 
цирлеуш!лер деп аталады. Оган РНЦ-полимеразалар (пикорна-, тога-, орто-, жэне парамиксовирустардыц) 
жэне де ДНК-полимеразапар (покс-, жэне ушык вирустары) жатады. Вирустар ез!н!ц менш!кт! ферменттер! 
мен катар ви русспеци ф икалы кка ж атпайты н ж асуш алы к ферм енттерд! де п айдаланады . Кейб!р 
вирустардыц курамында ферменттердщ аукымды жиынтыгы болады: поксвирустарда-10, АИВ-4, грипп 
ви р у сы н д а-3 ф ерм ент. Ф е р м е н тте р ви русты ц р еп р о д у к ц и ял ан у к е зе ц д е р ш к а м там ас ы з етед! 
(комплементарлылык принцип бойынша).
ДНК^-геномды вирустарда ДНК-тэуелд! полимераза фермент! бар, иРНК-Ц синтезделу!н камтамасыз 
етед!. Ф ерменттер ГЩ-ыц синтезделген т!збектер!н модификациялауга катысады: Н збектщ узаруы, 
кыскаруы, нуклеин кыш кылдарыныц «тазартылуы» немесе процессинг!-кес!лу! НК,-ыц белгип 
б\р
учаскелер!нен 1-2 нуклеотидтерд! кесш алып лигаза фермент!мен тшшу! (сшивание).

54
о ц у л ъ щ
Вирустык, нуклеин цыищылдарыныц
баска пр1 организмдердщ нуклеин кышкылдарына Караганда 
едэу1р айырмашылыктары бар. Олардьщ бэршде генетикалык акпарат ею спиральды ДНК-а кодталган 
жэне бip жшшел1 РНК бар (информациялык, транспорттык, рибосомалык). Вирустарда геном ретшде ДНК 
да, эр1 РНК да болуы м ум ю н. Кейб1р вирустарда (РН К геном ды ) вирионды к РНК б1р м езетте 
информациялык РНК-н, релш аткара алады. Мундай вирустарды (Балтимор классификациясы бойынша) 
плюс 
(+) жтшелг
деп атайды. Осындай РНК-н б о л т алып жасуш ага жуктырса, жасушага бутш вирус 
енгендей инфекция дамиды. Баска минус (-) 
жтшел
1
вирустарда РНК акпараттык функциясын юке асыра 
алмайды. Егер б ел ш ш алынган осындай РНК-н сез1мтал ж асуш ага eнгiзce инфекция дамымайды, 
информациялык РНК-ц синтезделуш кажет етедг Себеб1 РНК тэуелд1 полимераза енуш кажет етед
1
, ол 
вирустык РНК-ныц матрицасында иРНК-Ц синтезделуш камтамасыз етедц иРНК жасушаныц рибосомасына 
тасымалданады да, трансляциялык процесс- вирустык акуыздардыц синтезделу1 басталады. Вирустар 
нуклеин кышкылдары курылымыныц эртурл1 болуымен ерекш елш едг Оларды химиялык (фенолмен) 
немесе физикалык факторлармен (ультрадыбыспен) вирусты бузып алуга болады. ДНК курамды вирустарда 
олар б1рнеше турде кездеседг классикалык ею жiпшeлi (аденовирустар, герпес-вирустар); ею жшшел1 
сызыкша т ш п ц ц шеттер1 туйыкталган (шешек вирусы); ею жшшел1 сызыкшалы б1р п зб е п узшген (Т- 
фагтар);б1р п з б е п б1рнеше жерден узшген (эрб1р фрагменп-уникалды ген); жогаргы бурамалары (витки) 
бар (суперспирализация) немесе ондай жок (тогавирустар) ею жшшел1 сакинатузш туйыкталган: сырткы 
жшшеш сакина ш ш ш дес туйыкталган (Ь-жшше), ал ¡шю ж ш ш есш щ 1/3 бел1п жок (8-жшше, шорт) ею 
ж1пшел1 (гепадновирустар); ерекше сызыкшалы б1р жшшел1 ДНК (парвовирустар); б1р ж1пшел1 сакинаша 
туйыкталган (фагтар).
РНК курамды вирустарды ц да б1рнеше типтер1 бар: классикалы к б1р ж тш ел 1 сы зы кш алы к 
(пикорнавирустар, тогавирустар, парамиксовирустар, рабдовирустар); сы зыкш алы к, б1р ж1пшел1, 
фрагменттелген (ортомиксовирустар); б1р ж1пшел1 фрагменттелген, б1рак эрб1р фрагмент сакиналы 
туйыкталган (буньявирустар); б1р-б1рше сай келетш ек1 ж1пшел1 (ретровирустар), бул вирустардыц 
диплоидты екенш керсетедц ею ж1пшел1, фрагменттелген (реовирустар). Химиялык курамы бойынша 
вирусты к РНК ж эн е Д Н К ж асуш алы к нуклеин кы ш кы лдары на уксас. О ларды ц курам ы нда сол 
нуклеотидтер, б1рак метилирленген урацшп бойынша айырмашылыгы бар.
Липидтер
курдел1 курылымды вирустарда бар, олардыц болуы патогенд1 вирустар учли каж етп 
касиетт1ц б1р1 болып табылады. Бул белп классификациялау кезш де пайдаланылады. 

жүктеу/скачать 47,48 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: