Matematika o’qitishning umumiy metodikasi

191 
2.Maxsus metodikaning xususiy masalalari. 
Shunday qilib, matematika o’qitish metodikasi butun pedagogik tadqiqotlarda 
pedagogik texnologiya, axborot texnologiyalari yutuqlarida qo’llaniladigan 
metodlardan foydalanadi. 
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 
1.Sayidahmedov N. ‘Yangi pedagogik texnologiyalar’. T. ‘Moliya’ 2003 yil. 
2.Farberman V. ‘Ilg‘or pedagogik texnologiyalar’. T. ‘Fan’ 2000 yil. 
3.Ishmatov Q. ‘Pedagogik texnologiya’. Namangan 2004 yil. 

192 
ФИО автора: Xoshimova Turg‘unoy Xalimjon qizi, 
(Yozyovon tumani 17-o‘rta umumta’lim maktabi o‘qituvchisi) 
Название публикации: «1089 SONINI AJOYIB XUSUSIYATLARI HAQIDA» 
Anatatsiya :Ushbu maqola 1089sonining g’aroyib xususiyatlari haida yozilgan 
va o’quvchilar uchun bir qancha misollar keltirib o’tilgan. 
Kalit so’zlar :1089soni, raqamlar, matematika, sonlarning xususiyatlari . 
 
Ma’lumki, matematika fani ko’p asrlardan beri insonlar tomonidan “Fanlarning 
podshohi” sifatida e’tirof etilib kelinmoqda. Haqiqatdan ham, matematika fani qadimiy 
va doimiy navqiron fandir. Hozirgi kunda biror bir soha yo’qki, unga matematika fani 
kirib bormagan bo’lsin. Tabiiyki, bu holda fanning rivojlanishi bilan boshqa 
sohalarning rivojlanishi o’zaro uzviy bog’liqdir. Ayni vaqtda biz yashab turgan 
jamiyatda har bir soha va o’z navbatida matematika fani ham o’zining rivojlanish 
bosqichini eng yuqori cho’qqisiga qarab intilmoqda. Ammo, fandagi bunday 
rivojlanish uni o’rganishdagi o’ziga hos murakkablikka olib keladi va fanning kishilar 
nazdidagi jozibasini yo’qolib borishiga sabab bo’lmoqda. Shu sababdan, oxirgi 
paytlarda matematika fani bilim oluvchilar, ayniqsa, maktab o’quvchilari uchun 
zerikarli va og’ir fanlar sirasiga kirib qoldi. Bolalardagi bunday tasavvurni yo’qotish 
va fanning asl jozibasini ko’rsatish fan o’qituvchisining bilimi va mahoratiga 
bog’liqdir. Bu esa oqituvchidan yanada ko’proq o’z ustida ishlashni va izlanishni talab 
qiladi. 
O’quvchilarni matematika faniga bo’lgan qiziqishini uyg’otish va fanning sehrli 
dunyosiga olib kirishda sonlarning o’ziga xos g’ayri oddiy xususiyatlarini ko’rsatib 
berish alohida o’rin tutadi. Biz gazetalarning sport yoki biznes sahifalarida jadval va 
jadvallarda raqamlar, sonlarni ko’rishga odatlanganmiz. Biz raqamlarni kundalik 
hayotimizda doimiy ravishda miqdorni ifodalash yoki ko'cha, manzil yoki sahifani 
belgilash uchun ishlatamiz. Tabiiyki, biz raqamlardan ularning ba’zi g'ayrioddiy 
xususiyatlarini kuzatishga vaqt ajratmasdan foydalanamiz. Go’yo, biz bog'da 
yuribmiz-u ammo, gullarni hidlash uchun vaqt ajratmagandek. Sonlarning ba'zi 

193 
g’ayrioddiy xususiyatlarini tekshirish, biz ko'pincha, odatdagidek qabul qiladigan 
ushbu belgilarni chuqurroq tushunishimizga yordam beradi. O’quvchilarga ko'pincha, 
matematika quruq va talab qilinadigan dars sifatida o’rgatiladi. O’qituvchilar sifatida 
biz uni qiziqarli qilishimiz shart. Ba’zi g’alati narsalarni ko’rsatish mavzuga yangi 
"hayot" bag’ishlaydi. Shu nuqtaiy nazardan quyida o’quvchilar uchun 1089 sonini 
ba’zi o’ziga xos xususiyatini ko’rsatamiz.
Dastavval quyidagi masalani o’rganamiz: Yuzlik va birlik xonadagi raqamlari 
bir xil bo’lmagan, ixtiyoriy uch xonali son o’ylang, undan teskarisini ayiring va 
natijaga ayirmani teskarisini qo’shing? 
Masalan, (321-123)=198+891-? 
Xo’sh natija qanday chiqdi? Albatta, 1089 chiqadi. 
Buni birinchi marta eshitgan har qanday yoshdagi kishini ajablanishi tabiiy. 
So’ng, taxminan quyidagi savollar tug’iladi: Yuzlik va birlik xonadagi raqamlari bir 
xil bo’lmagan, xar qanday uch xonali son uchun o’rinlimi? Nima uchun o’rinli? 
Ushbu savollarning birinchisini javobi aniq. Ya’ni, har doim o’rinli. Ikkinchi 
savolga javobni quyidagicha bayon qilamiz:  
abc  biz o’ylagan uch xonali son bo’lsin va masala shartiga ko’ra a
c

, shu bilan 
birga 
a
c

deb faraz qilamiz. Ma’lumki, abc  sonini 
100
10
a
b
c

  
ko’rinishida 
yozishimiz mumkin. Shartga asosan, undan 
100
10
c
b
a

  
sonini ayiramiz. 
Natijada, 


99 a
c
 
ko’paytma hosil bo’ladi. Bu ko’paytmani quyidagi ko’rinishda 
yozishimiz mumkin:

 
 





99
90 9
9
10 9
a
c
a
c
a
c
a
c
  
         
.
(1) 


9 a
c
 
ko’paytma ko’pi bilan ikki xonali son bo’ladi (agar bir xonali son, ya’ni 9 
bo’lsa uni 09 ko’rinishida olish mumkin). Shu sababdan,


9
10
a c
xy
x
y
  
  
(2) 
ko’rinishida belgilashimiz mumkin . U holda, 9 ga karrali sonlarning xususiyatiga 
asosan, 
9
x
y
 
bo’lishi kelib chiqadi. (2) ifodani (1) olib borib qo’yib,


100
10
x
x
y
y



 

194 
ifodani hosil qilamiz. Masala shartiga asoslanib, unga teskarisini qo’shamiz va natijada 
, 






100
2
10
x
y
x
y
x
y


  
 

(3) 
ifodaga ega bo’lamiz. 
9
x
y
 
tenglikni e’tiborga olsak, (3) ifoda 1089 bo’lishi kelib 
chiqadi.
Endi 1089 sonini yana bir ajoyib xususiyatini ko’rib o’tamiz. 
1089 1 1089
 
; 
1089 2
2178
 
; 
1089 3 3267
 
; 
1089 4
4356
 
; ... 
Ushbu ko’paytmalarga diqqat bilan nazar soling ? Xo’sh nimani angladingiz ?
Agar siz yuqoridagi ko’paytmalar berilgan qatorni 9 karragacha ko’paytirish 
amalini bajarmay davom etdira olsangiz, 1089 sonini ya’na bir xususiyatini to’g’ri 
anglab yetgansiz.
Bu holda ham nima uchun shunday ? ko’rinishidagi savol tug’ilishi tabiiy. Biz 
bu savolni javobini o’quvchilarga havola qilib qolamiz. 

жүктеу/скачать 12,18 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: