3-тарау. Орта топ (4-5 жастағы балалар) 1-параграф. "Денсаулық" білім беру саласы 35. Мақсат: түзету физикалық жаттығулар мен арнайы қозғалыс тәртібі көмегімен шынайы өмір жағдайларына ойын, тұрмыстық сәтті бейімделуіне, олардың қоғамдаға араласуына алғышарттар жасау болып табылады. 36. Міндеттер: 1) негізгі қозғалыстарды қалыптастыру үшін бұлшық еттерді қатайту және дамыту; 2) қозғалыста бастапқы кеңістіктік бағдарлануын дамыту; 3) нұсқаушының сөздік нұсқауы немесе белгісі бойынша ерікті қозғалысты бастау мен аяқтауға үйрету; 4) қол білігін, қозғалыс дағдыларын, сенсорлы функцияларды дамыту; 5) өзіндік қозғалыс белсенділігін дамыту; 6) контрактуралардың алдын-алу және түзету; 7) физикалық жаттығуларды орындауға қызығушылығын тәрбиелеу. 2-параграф. 1-жартыжылдық 37. Құрлықтағы емдік дене тәрбиесі: 1) бастың асимметриялы қозғалысын, жамбас және тізелік буындардағы аяқтың бүгілуін, жамбасты көтеру, белді қозғалысқа келтіруін түзету; 2) басты көтеру мен ию дағдыларын қалыптастыру; 3) қолдарды алға, жан- жаққа, жоғарыға көтеру (нұсқаушы жаттығуларды орындауда шынтақ буындарын қолдай отырып көмектеседі); 4) тұру қалпынан , білекте бүгілген, қолдарын арқаға бағыттау; 5) арқада жатып жан- жаққа бұрылулар; 6) аяқтың ұшына саусақты тигізіп, алға еңкею; 7) аяқты кезекпен өкшеге, ұшына қойып, аяқты көтеру. Қолды белге қойып, алға, жан- жаққа жартылай отырып тұру (4-5 рет). 38. Құрлықтағы негізгі қозғалыстар: жүру, жүгіру, секірулер, лақтыру, қағып алу, еңбектеу, өрмелеу, тепе-теңдік, қайта сапқа тұру. 39. Жүру: 1) жұрыс бас қалпымен дұрыс және үнемді қозғалыстарды қалыптастыру (басты түсірмеу және артқа шалқайту); 2) сапта біреуден; жүгірумен кезектестіріп; 3) басқа қозғалыстармен кезектестіріп жүру дағдысын қалыптастыру; 4) өкшеде; 5) қол және аяқ қимыл үйлесімділігін дамыту; 6) табанның ішкі бетінде, аяқ ұшында (диагнозға байланысты жеке мөлшерлеу); 7) ізді жол бойынша; 8) әр түрлі заттарды аттаумен, ойлы-қырлы тақтайшамен; 9) арқанды жолмен; 10) топпен тік бағытта; шеңбер бойынша, қозғалыс бағытын өзгертумен бір-бірден сапта; белгі бойынша тоқтаумен; жүгіруге өту және керісінше; аяқ пен қолдың қозғалыс координациясын дамыту; 11) табандардың байланыс-бұлшық ет аппаратын қатайту; 12) дұрыс дене мүсінін қалыптастыру. 40. Жүгіру: 1) үлкен және ұсақ бұлшық ет топтарындағы қозғалыстың жылдамдығы мен координациясын дамыту; 2) дұрыс дене мүсінін қалыптастыру; 3) зейінді жаттықтыру; 4) көру және есту анализаторының функциясын, олардың кеуде мен аяқ- қол қозғалыстарымен координациясын жақсарту; 5) белгілі бір тапсырмаларды орындауда жүгіру дағдысын қалыптастыру: қарапайым жүгіру, шұлықпен; тізені жоғарыға көтеріп, тар және кең қадамдармен, қатарда біреуден, жұппен, әр түрлі бағытта жүгіру; баяулатқан және жылдамдатқан темппен, жетекшіні ауыстырып жүгіру. Баяу темпте 1-1,5 минут ішінде үздіксіз жүгіру, 30-40 метрге орташа жылдамдықпен жүріспен кезектестіріп жүгіру. 41. Секіру: 1) табанның байланыс- бұлшық ет аппаратын қатайту; оның бірігуін қалыптастыру; 2) ырғақ сезімін дамыту; 3) бұлшық ет және қозғалыс координациясының сай жұмыстарын қалыптастыру; 4) 1-2 метр арақашықтыққа алға жылжып, екі аяқта, екі аяқта секіруді жаттықтыру жүріспен кезектестіріп 5 секіру 2-3 реттен; оңға, солға сақтандырғышпен бұрылумен орында; баланың қолы жететін деңгейде, жоғарыға орнынан затқа тиюмен; ұзындыққа орнынан, 1-2 сызықтан кейін (сызықтардың арақашықтығы 30-40 см), 10-15 см биіктіктен; бір аяқта секіру. 42. Лақтыру, қағып алу: 1) көру моторлы координациясын, қолдың итеру функциясын дамыту; 2) лақтыру сапасын және күшін, бағытты сақтаумен затты дұрыс қармауды қалыптастыру; 3) қозғалыс нақтылығы мен ырғақтылығын, ептілікті дамыту; 4) ұсақ және ірі бұлшық ет топтарындағы қозғалыс координациясын, реакция жылдамдығын дамыту; 5) табиғи қозғалыстардың оңтайлы дағдысын жаттықтыру; 6) допты, құрсау шеңберді бір-біріне заттар арасынан сырғанату; допты бір-біріне астынан лақтыру және оны қағып алу 1,5 м арақашықтықта, оны екі қолмен басынан кедергі арқылы 1 м арақашықтықтан лақтыру дағдысын қалыптастыру; 7) допты жоғарыға лақтыру және оны екі қолмен қағып алу. Ұзаққа заттарды лақтыру. Оң және сол қолмен көлденең нысанаға 1-1,5 м арақашықтықта; 1 м арақашықтықтан тігінен нысанаға нысана орталығының биіктігі 1,5 м лақтыру; кеңістікте бағдарлану білігін дамыту,оппен ойнауда түрлі тәсілдерге үйрету; 8) көзбен шамалауды, қырағылықты дамыту. 43. Еңбектеу, өрмелеу: 1) бастың дұрыс қалпымен, аяқ пен қолдың координацияланған қозғалысына үйрету; 2) үлкен және сұқ саусақтар қатысымен қармау функциясын қалыптастыру. 3) 6 метрге дейінгі арақашықтықта заттар арасында тікелей; көлденең тақтайда, орындықта; 4) түзету жоллағында, алақан мен табанға сүйене отырып, аяқ және қолмен; еңбектеу дағдысын қалыптастыру; 5) оң және сол бүйірмен алға 50 см биіктікке көтерілген, арқан астына еңбектеу. Құрсау шеңберге кіру. Жоғары-төмен кезектескен қадаммен гимнастикалық қабырғада өрмелеу. Қолмен тартылып, ішпен гимнастикалық орындықты еңбектеу. Бөренеден, гимнастикалық орындықтан секіру. Гимнастикалық қабырғаға жоғары-төмен кезектескен қадаммен өрмелеу, оңға, солға аралықтан аралыққа өту. 44. Тепе-теңдік: 1) дененің тұрақты қалпын қалыптастыру; 2) ұсақ және ірі бұлшық ет топтарындағы қозғалыс координациясын дамыту; 3) реакция жылдамдығын жаттықтыру; 4) тепе-теңдік сезімін, кеңістікте бағдарлана алуын дамыту; 5) сызықтар арасындаарақашықтық 20 см, сызық, арқан, тақтай, гимнастикалық орындық, бөрене бойынша жүру; 6) қол жоғарыда, аяқ ұшында тұрып, қол белде, бір аяқта тұрып (нұсқаушы сақтандыруымен), қолдар ерікті (жеке) екі жаққа айналуда тепе-теңдік сақтау; 7) кедір-бұдырлы тақтайда, жоғарыға және төменге еңіс тақтаймен ені 25-30 см, биіктігі 30- 35 см жүру; 8) еденнен 10- 15 см жоғарылатылған, баспалдақ тақтайшасынан; бір-бірінен түрлі қол қалпымен арақашықтықта қойылған, баспа шарлардан аттау. 45. Сапқа тұру, сапқа қайта тұру: 1) кеңістікте бағдарлау білігін қалыптастыру, тежелу реакцияларын жақсарту; 2) қатарға бір-бірден; бөлімдерге екіден, үштен қатарға тұру; бағыт бойынша түзелу дағдыларын қалыптастыру. 46. Музыкалық-ырғақтық жаттығулар: 1) қозғалыстың дұрыс ырғағын жасауға үйрету; 2) берілген ырғақта, отырып немесе жатып, қолмен және аяқпен еркін қозғалыстарды; 3) әр түрлі темпте музыкалық сүйемелдеумен сәйкес таныс физикалық жаттығуларды орындау білігін қалыптастыру. 47. Спорттық жаттығулар: 1) шанада сырғанау: дағдыларға үйрету: төбешіктен сырғанау; бір-бірін сырғанату; шанамен төбешікке көтерілу, одан түсіп келе жатқанда тежелу; мұз жолдармен сырғанау; 2) велосипедпен, өздігінен сырғанайтын құралмен (самокатпен) жүру; табанның байланыс-бұлшық ет аппаратын қатайту; сирақ-табан буындары және табан буындары мен аяқ саусақтарының қозғалыс амплитудасын үлкейту; дұрыс дене мүсінін қалыптастыру; қозғалыс координациясын, тепе-теңдік сезімін дамыту; кеңістікте бағдарлана алу білігі; батылдыққа тәрбиелеу; екі дөңгелекті және үш дөңгелекті велосипедтерде, самокатта (ТҚАБ бар балаларға) жүруге; оңға, солға бұрылыс жасауға үйрету. Гемипарезде табан және білек фиксацияланады. 48. Судағы емдік дене тәрбиесі: 1) жүзуге дайындалу:баланы жауырынынан жеңіл сүйемелдеп арқамен сырғанауға үйрету; 2) гиперкинетикалық БЦСА бар балаларға суда жатып 2-3 минут бұлшық ет тонусын босаңсыту жаттығуларына үйрету; 3) суға кіру және ішінде болу, суда ойнау білігін қалыптастыру, су шашырауына үйрету; 4) суда отырып, аяқтарымен жоғарыға және төменге қозғалтуды; 5) орындау (ТҚАБ балалар үшін), ерікті тәсілмен жүзуге тырысу. 49. Спорттық ойындар элементтері: 1) кегель ойыны: дұрыс қалыпта тұрып, допты лақтыру. 1-1,5 м қашықтықтан кегельді қағып жіберу; 2) футбол: берілген бағытта допты айналдырып жіберу. Бір-біріне аяқпен допты беру білігі. 50. Өзіндік қозғалыстық белсенділік: 1) балалардың доппен ойынын ынталандыру, дене шынықтыру құралдарын, жабдықтарды, спорттық және қозғалмалы ойындарға арналған атрибуттарды қолдануға ниеттендіру; 2) балаларды педагогпен бірге жаттығуларды орындауға жұмылдыру, қозғалыс талап ететін ойындарға қатысу қызығушылығын ояту; 3) ауа райы жағдайын ескере отырып, балалардың ауадағы қозғалыс қызметіне жағдай жасау. 51. Күтілетін нәтижелер: 1) физикалық жаттығуларды орындауға қызығушылық көрсетеді; 2) қимылды ойындардың ережесін орындайды; 3) әр түрлі тапсырмаларды орындаумен бір-бірден сапқа тұра алады; 4) екіден, үштен бөлімдерге қайта тұра алады; 5) спортық ойындар мен спорттық жаттығуларрдың алғашқы техникаға ие болады.