Мемлекет және қуқықі теориясы Оцу ццралы
Құқықтық саііаның күрылымы
жүктеу/скачать 7,78 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 3. Қүқықтық сананың түрлері.
- 4. Қүқықтық мәдениеттің түсінігі және қүрылымы.
| 2. Құқықтық саііаның күрылымы
екі элементтен құралады: қүқықтык психология жэне құкықтық идеология. Құқықтық психология - бұл, ең алдымеи, құкыққа қатысгы сезімдердің, көңіл-күйдің, эмоциялардың, көзқарастардың, арман- дардың жиынтығы. Бүл жерде құқықтық құбылыстарға деген қатынас ерекше деңгейде пайда болып, белгілі бір сезімдер мен эмоцияларды қалыптастыруға тырысады. Қүқықтық психология арқылы мыналар жүзеге асырылады: а) қүқықтық мэдениетке тән әдет-гұрыптар мен салт-дәстүрлер, түлғаның мәдениетіне, күнде- лікті өміріне, әдетіне еніп кеткен барлық элементтер; ә) түлғаның өзін-өзі багалауы, ягни, өз жүріс-түрысын қүқық нормаларына сэйкестігі түрғысынан сындарлы түрде бағалай білу қабілеті. Құқықтық идеология - бұл адамдардың құқыққа қатынасын білдіретін қүқықтық көзқарастардың, түсініктердің, қагидалардың, сенімдердің, талаптардың жүйеленген ғылыми көрінісі. Бүл субъектілердің құқықтық құбылыстарды тереңірек түсінуі; ол құ- қықтық бағалаудың ерекше деңгейін білдіреді. Қүкықтық идео логия - құқықтық сананың құрылымындағы басты элемент. 3. Қүқықтық сананың түрлері. Қүқықтық сана мына негіз- дер бойынша түрлерге бөлінеді: 1) мазмүны бойынша: - қарапайым қүқықтық сана - бүл тұлғалардың қүқыққа қатыс- ты жалпы көзқарастары, өмірлік тәжірибесінің әсерімен туын- дайтын көңіл-күйлері; кәсіби құқықтық сана - бүл заңгерлердің заңды гәжірибесінің негізінде қалыптасатын сезімдері, сенімдері, көзқарастары, дәс- түрлері; - ғылыми қүқықтық сана - бүл құқықты теориялық игеруді көрсететін идеялар, түсініктер, концепциялар; 2) субъектілері бойынша: - жеке қүқықтық сана; - топтық қүқықтық сана; - қоғамдық құқықтық сана. 4. Қүқықтық мәдениеттің түсінігі және қүрылымы. Құқық- тық мәдениет қүқықтық санамен тығыз байланыстылықга бола түрып, оған сүйенеді. Алайда, қүқықтық мәдениет құқықтық сана- ға қараганда әлдеқайда кең, себебі, ол психологиялық жэне идео- логиялық элементтермен қатар, занды мэні бар жүріс-түрысты да қамтиды. Қүқықтық мэдениет мыналарды білдіреді: 1) қүқықтық шындықты сезімдік қабылдаудың жэне құкық-тык ойланудың белгілі бір деңгейі; 2) халықтың заңдарды білуінің гиісті дәрежесі; 3) қүкық нормаларды, олардың үстемдігін түсінудің жоғары деңгейі; 4) құқықшығармашылық және құқықты жүзеге асыру процесс- терінің сапалық жағдайы; 95 5) құқықтық қызметтің ерекше тәсілдері (құқыққоргау орган- дарының жүмысы, конституциялық бақылау жэне т.б.); 6) құкықтық қызметтің адамдар жасаған рухани жэне мате- риалдық игіліктер түріндегі нәтижелері (заңдар, сот тәжірибесі, заңнама жүйесі жэнс т.б.). Бүлардың барлығы жекелік және қоғамдық тұрғысынан қарас- тырылуы мүмкін. Түлғаның қүқыктық мэдениеті -б ү л қүқықты білу жэне түсіну, соған сәйкес әрекет ету. Түлғаның қүқықтық мәдениеті түлғаның қүқықтық білімділігін білдіреді, оған құқықтық сана, құқықты қолданудың дағдылары мен қабілеті, өз жүріс-түрысын заң нор- маларына бағындыру жатады. Тұлғаның қүқықтық мәдениетінің қүрылымы мына элементтерден құралады: 1) психологиялық элемент - қүқықтық психология; 2) идеологиялық элемент - қүқықтық идеология; 3) жүріс-түрыстық элемент - занды мэні бар жүріс-тұрыс. Қогамның қүқықтық мэдениеті - бүл қоғамның құқыктық сана- сының жэне құқықтық белсенділігінің деңгейі, заң нормалар мен заң қызметінің дамуының дәрежесі. Қоғамның қүқықтық мәде- ниеті оның жалпы мәдениетінің бөлігі болып табылады жэне ке- лесі факторлармен сипатталады: құқықты шын мәнінде қажетсіну; елдегі заңдылық пен құқықтық тәртіп жағдайы; қоғамдагы заң ғылымы мен заң білімінің даму дәрежесі. Қоғамның құқықтық мәдениетінің қүрылымы келесі элемент терден құралады: 1) қоғамның құқықтық санасы мен құқықтық белсенділігінің деңгейі; 2) заң нормаларының даму дәрежесі (қүқықтың даму деңгейі, заң мэтіндерінің мэдениеті жэне т.б.); 3) заң қызметінің даму дәрежесі (қүқықшығаруіиы, құқыкқол- данушы және кұқыққорғаушы қызметтің мэдениеті). 96 № 39 кесте 97 |