Меншік иесі: Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

18
Әдебиеттану
Бірінші жақтан, бас кейіпкердің атынан баяндалатын ро-
ман оқиғасы тек осы сұлуға, оған деген сезім күйінің дамуы-
на  қатысты өрбіп отырады. Кейіпкер табиғатымен санасқан 
жағдайда олай болуы заңды да. Өйткені қаншама жыл туған 
елден жырақта жүрген, оның үстіне кешегі күндей күркіреп 
өткен қан майданды басынан кешкен жас жігіттің тура ал-
дынан кездескен әйел затының сұлулығына тырп ете алмай, 
арбалып қалуы қисынды.
Инганы  жолықтырғаннан  кейін  айналадағы  тіршіліктің 
бәрін естен шығарып, тек бірыңғай соны ғана ойлай беруін 
тек  еркектік  ынтызарлықтың  емес,  шынайы  махаббаттың 
көрінісі деп бағалауға әбден болады. Күнделікті қызметінен 
қолы қалт етсе ойлайтыны – алдынан жолыққан осы немістің 
сұлуы. Және әр кездескен сайын жаңа көрген адамдай көзі 
тойдыра алмай қарап, сұқтанудан бір жалықпайды...
Алғашында    қызметкер-бастық  ретінде  ресми  қарым-
қатынас жасаудан басталған екі жастың арасы күндер өткен 
сайын жақындасып, бір-бірін білуге деген құштарлықтары 
артып,  адам  ретінде  рухани  ұштаса  түседі.  Күнделікті 
жолығысып,  жақын тарта сөйлесіп жүргеннен кейін  қыз 
бен жігіттің арасының біртіндеп қиюласып кетуі де табиғи.
Бірақ бір қызығы жас капитан қызға жігіттік сөзін айтуға 
келгенде  батылсыз.  Кешегі  қан  майданның  қаһарманы 
жас  сұлудың  алдында  тым  ұстамдылық,    тартыншақтық 
көрсетеді.    Қызбен  тым  жақын  болу  тәуекелдің  ісі  екенін 
ойлап,  тартына  береді.    Оған  себеп  орыс  солдаты  Петр 
мен неміс қызы Эмма, Владимир Брючковский мен Урсула 
Гофман араларындағы сәтсіз махаббаттар. Жігіттер жеңіп, 
үстем болған елдің өкілдері болса, қыздар Кеңес армиясы-
нан жеңіліс тауып, тізе бүккен Германия мемлекетінің адам-
дары. Демек, бұлардың арасында махаббат тұтануының өзі 
саяси мәселе екендігі сөзсіз.  
Бас  кейіпкер  шегініс  арқылы  есіне  алып  отырған  осы 
екі  түрлі  махаббат  оқиғасының  екеуі  де  трагедиямен 

19
Әдебиеттану  
аяқталады.  Неміс  қызымен  көңіл  қосып  қойғаны  үшін  
Кеңес  армиясының  екі  жауынгері  де    саяси    дәйексіздігі 
үшін  қамауға  алынып,  Сібірге  айдалып  кете  барады.  Ал 
Эмма сияқты ару мұндай қорлықты көтере алмай, депрес-
сия салдарынан қазаға ұшырайды.
Можанның өзі келіп қолына түсіп тұрған жас сұлуға сөз 
айта алмай, бүгіжектей беретіні де сондықтан. Бір де болма-
са, бірде  сезіліп қалса, екеуінің басына да қатер төнуі әбден 
ықтимал.  Бұл  арада  Можанның  өз  басынан  гөрі  он  екі  де 
бір гүлі ашылмаған жас сұлудың тағдырын көбірек ойлауы 
да кейіпкердің писхологиясына, азаматтық адал көзқарасы 
мен бұйығы мінез-құлқына сыйысып тұр. Небір сұрапылды 
көрген ер жігіттің махаббат тәрізді нәзік мәселеге келгенде 
неге соншалықты жасық дейін десең, осындай себептері бо-
лып шығады. Қаншама мүмкіндік болып тұрса да, көңілін 
білдіре алмай, ылғи да тартына береді.
Осынау  дүдәмал  қатынастың  қаншаға  созыларын 
кім  білер  еді,  егер  бір  тамаша  күні  жас  арудың  өзі  көңіл 
білдірмесе. Жүрек мәселесінде ынжықтық көрсетіп жүрген 
жігітті  алғаш  болып  өзі  сүйеді,  ғашықтық  тақырыбына 
қатысты  әңгімеге  өзі    тартады.  Екеуінің  қыз-жігіт  ретінде 
шынайы жақындасуы, бірін бірі өліп-өшіп аймалай бастауы 
тек осыдан  кейін ғана.
Бұл арада екі түрлі мінез, екі түрлі көзқарас қана емес, 
батыс  пен  шығыстың    әрқайсысына  тән  екі  түрлі  руха-
ни  мәдениет  белгілері  де  көрініс  тапқан.  «Қалай  болып 
кетер  екен»  дейтін  қазақи  сақтық  пен  неміс  халқына  тән 
ашықтық,  өжеттік  мінездердің    өздеріне  тән  нышандары 
көлденеңдейді. Осы екі түрлі түсініктің тайталасу барысын-
да батыстық, яғни, Европалық көзқарас үстемдік ала береді.
Инга  мен  Можанның  арасындағы  кіршіксіз  махаббатқа 
кедергі болатындай  ерекше қарсы күштер жоқ десе де бола-
ды. Ганс шал мен оның әйелі Шарлотта, Можанның  елдесі 
Мұқан  сияқты  айналасындағы  санаулы  адамдар  бұларға 

20
Әдебиеттану
тілектес. Қаламайтын жандар екеу ғана болатын. Олардың 
да адымдары қысқарып қалды. Біріншісі – Инганың туған 
анасы  Марта.  Ол  қызына  «Мына  бір  азиатты  қайдан  
тапқансың»  деп  Можанды  бір  көргеннен  жақтырмайды. 
Можан қазақтың дәстүріне бағып, болашақ қайын енесіне 
қазақ  жолымен  тарту-таралғылар  жасағаннан  кейін  барып 
болашақ қайын енесінің қабағы жылығандай болады. 
Және  осы  арада  махаббат  дегенді  еркіне  жіберген 
европалық  психологияның  ұшқыны  да  көрініп  қалады. 
«Шарлотта арқылы дұғай сәлем жолдапты. Сәлемінің түрін 
қараңыз:
–  Қызыммен  уақыт  өткізгісі  келсе,  өткізе  берсін. 
Қарсылық етпеймін. Тек үйленемін деп босқа әуреленбесін! 
–  депті»    (106-бет).  Қазақи  имандылық  моралімен  өскен 
Можанның бұған тіксініп қалуы, біреу біз сұғып алғандай 
шоршып  түсуі  табиғи.  Бір  қызығы  екі  арада  жеңгетайлық 
жасап жүретін Шарлотта да Мартаның айтқанына өмірдің 
кезекті қарапайым нәрсесіндей қарайды. «Шарлотта жыми-
ып күлді. Әдеттегі көңілді айқайына басты.
–  Е,  шырағым,  капитан,  оның  не  сөкеттігі  бар? 
Жастығыңда  ойнап-күлгенге  не  жетсін,  –  деп  қарап  тұр» 
(106-бет). Немістің екі әйелі де жастардың үйленбей тұрып-
ақ көңіл көтергенін табиғи құбылыс санайды.    
Екінші  кедергі  –  НКВД  қызметкері  Қизат.  Елден 
жырақта,  бұрынғы  жаулардың  ортасында  жүрсе  де,  қаны 
қазақ екендігіне, тағдырлас екендігіне қарамастан, осы бір 
қаны  сұйық  жігіт  Можанның  қыр  соңынан  түсіп  алады. 
Неміс қызымен астыртын байланыста деген сылтау тауып, 
жерлесінің көзін құртып жіберуден де кет әрі емес. Екінші 
жағынан айдай  толықсып тұрған ару Ингаға да қызығатынын 
білдіріп алады. Қайта-қайта алдын орап көлденең шыға бер-
геннен  кейін  комендант  Можан  жоғарыдағы  таныс  әскери 
шенділер арқылы кеселін тигзіп жүрген осы бір сүйкімсіз 
салпаңқұлақты Германиядан қуып жіберудің амалын таба-

21
Әдебиеттану  
ды.
Демалыс  алып  ауылға  барған  кезде  де  ата-анасы 
Можанның  амандығына  қуана  отырып,  келін  түсіру  жай-
ында да әңгіме қозғайды. Қалыңдығының неміс екендігінен 
кібіртіктеп,  ойын  сездіргенде  олар  келіннің  ұлтына 
шұқшиып  қарамайтындықтарын  да  сездіреді.  Сонымен 
Инга мен Можан арасына кедергі болатындай дәйек азайып 
қалады. 
Бірақ алдарынан осындай жарқын болашақ туғандарына 
қарамастан,  екі  жас  қосыла  алмайды.  Оған  басты  себеп  – 
Инганың  аяқ  астынан  қазаға  ұшырауы.    Және  ол  біреудің 
қастығынан  немесе  бастан  өткізген  қиын  жағдайдың  сал-
дарынан  емес,  аяқ  астынан  оқыстан  кездейсоқ  қазаға 
ұшырайды.  Ондай  қайғылы  оқиғаның  бас  кейіпкердің 
жүрегіне салмақ түсіріп, үлкен өкінішке ұрындыруы заңды 
да. Осыдан кейін сүйіктісі жайында неше түрлі толғаныстарға 
беріліп, психологиялық дағдарысты сәттерді бастан кешіру 
бас  кейіпкердің  басындағы  ауыртпашылықтың  бояуын 
қоюлата түседі. Оның көкірегін жалын ата жарып шыққан 
«Әттең,  дүние...»  сөзі  романның  тақырыбына  айналған. 
Осы кездейсоқ өлім болмаса, жүрекке салмақ салатын ауыр 
өкініш те орын алмас еді. Әлеуметтік астары жоқ кездейсоқ 
қазаның оқырманды қатты тебіренте қоймауы заңды да. 
Соғыстан кейінгі кезеңдегі Германия  халқының жүдеу-
жадау  өмірі,  жеңіске  жетіп,  өздерінің  жерін  басып  алған 
Кеңес  әскерлеріне деген көзқарасы, байырғы тұрғындардың 
өздеріне тән салт-дәстүрі өлшеулі болса да, романда көрініс 
тауып отырады.
Жазушы  бас  кейіпкердің  сүйіктісі  Инганы  асқан  сұлу 
ретінде  көрсете  отырып,  ақылды  да  білімді  қыз  етіп 
бейнелейді.  Он  жеті-он  сегізге  жаңа  келген,  автордың  өз 
сөзімен айтқанда, «уыздай жап-жас неміс қызы» (9-бет) та-
рихтан, өнер мен әдебиеттен жақсы хабардар, көпті көрген 
Можан  капитанның  өзін  оқытып  жіберетіндей  дәрежеде. 

22
Әдебиеттану
Екеуара әңгімелесулер арқылы неміс және қазақ халқының 
ұлы адамдарының есімдері аталып, ақын-жазушыларының 
жекелеген шығармаларына талдау жасап жатады. Осы арада 
роман авторы жазушы Елеукеновке әдебиеттанушы ғалым 
Елеукеновтің жәрдемге келгенін де аңғару қиын емес.
Және  бір  қызығы  Германияда  жүрген  санаулы  адамдар 
арқылы ғана естісе де, Инга қазақ халқының салт-дәстүрін, 
мақал-мәтелдерін біліп алған болып шығады. Қазақстанда 
туып, Қазақстанда өсіп-өнген басқа ұлт өкілдерінің кейбірі 
бүгінгі  таңда  да  қазақтар  туралы  түк  білмейтіндігін  еске 
алсақ, Можанның маңайында жүрген немістердің қазағуар 
болып шығуы көңілге күдік те келтіреді. Өз  буларына өзі 
пісіп  жүретін  Европаның  асқақ  ұлттары  үшін  шынтуайы-
тына келгенде, азиялықтың бәрі бірдей, ондай артта қалған 
өлке жұрттарын білуге деген ынталары да бола бермейтіні 
өмір шындығы. 
Романның назар аударатын көркемдік жетістіктерінің бірі 
жазылу стилі, тілдік қолдану сипаты деуге болады. Шығарма 
бастан-аяқ жатық, бір машықтан ауытқи бермейтін көркем 
тілмен жазылған. Жекелеген фразеологиялық тіркестер мен 
түсініктердің қалыптасқан нормадан шығып, ауа соғып жа-
татыны болмаса, оқыған кезде әрі жеңіл, әрі көркем әдеби 
тілдің  сорабы  адастырмайды.  Философиялық  түйінге 
айналуға жарайтын махаббат жайлы түрлі пайымдаулар да 
тосындығымен назар аударып отырады.
Рас,  шығармадағы  оқиға  да,  көркем  кеңістік  те  қазақ 
әдебиеті үшін типтік құбылыс емес. Оған дәлел – оқиғаның 
жат  елде  өтуі,  бас  кейіпкердің  неміс    жеріндегі  теміржол 
бекетінің коменданты болуы және өзінің жазушылық өнерге 
жақындығы.  Осы  арада  соғыстан  кейін  осы  елде  нақ  осы 
қызметті  атқарған  жазушы  Қалмұхан  Исабаевтың    өмір 
кезеңі  еске  түседі.  Өзінің  сол  жылдардағы  тіршілігі  тура-
лы Қалекең «Комендант жазбалары», «Жолдас комендант», 
«Жұмбақ үй», «Соңғы тәулік», «Комендант» тәрізді роман, 

23
Әдебиеттану
повесть, әңгімелер жазғаны белгілі. Қ.Исабаевтың аталған 
шығармаларында көрініс табатын Ильменау қаласы, Тюрин-
гия  алқабы  және  т.б.  топономикалық  атаулар  осы  «Әттең, 
дүние» романында да ұшырасып жатады. 
Шығармадағы бас кейіпкердің портреті мынандай: «Орта 
бойлыдан төмендеу, шымыр, ширақ денесі майсыз, таразы. 
Ұстарамен тақырлап алдыртқан ақ құйқап басы маңдайлы, 
шықшытты  келген  бүкіл  бет  әлпетінде  қоңқақ  мұрын  жо-
таланып тұрады. Шаралы дөңгелек көзін қасындағы кісіге 
тура қарап отырып сөйлегенде, бұның ықшамдау денесіне 
сәйкесе қоймайтын зор даусына таң қаласың» (6-бет).
«Қазір хобби деп жүр ғой, менің қызметтен босаған кездегі 
ермегімнің бірі – сурент салу. Жүрген-тұрған жерлерімнің 
көңіл төрінен шыққандарын қағазға түсіремін» (19-бет).
Осы  келтірілген    портретіне  және  суретшілігіне  қарап, 
романның  бас  кейіпкері  Қ.Исабаев  емес  пе  екен  деген  ой 
туады. Өйткені осы сипаттардың бәрі аталған жазушының 
бойынан  табылып  жатады.  Бірақ  қалай  болған  күнде  де 
Можан романда жалаң деректі кейіпкер емес,  толыққанды 
көркем персонаж болып шыққан.
Бір  сөзбен  айтқанда,  Ш.Елеукеновтің  «Әттең,  дүниесі» 
қазіргі қазақ романдары қатарына өз үнімен, өзіндік жатық 
жазылу машығымен келіп қосылған, психологиялық сипаты 
басым туынды деген дәлелді тұжырым жасауға болады.
                             Әдебиеттер:
1.  Елеукенов  Ш.Р.  Әттең,  дүние...  –  Алматы:  Атамұра, 
2005. – 336 бет.
                                                                  

24
Әдебиеттану
                                                                                  
  А. Хамраев
   Ш.Р. ЕЛЕУКЕНОВ: КОНЦЕПЦИЯ 
СОВРЕМЕННОГО ИСТОРИЧЕСКОГО 
КАЗАХСКОГО РОМАНА
Литературоведческий  подход  известного  ученого  Ш.Р. 
Елеукенова к современному казахскому роману обусловлен,  
прежде  всего,  обширным  историческим  дискурсом,  кото-
рый отчетливо свидетельствует о своеобразии философско-
критической мысли ученого.  Исследователь одновременно 
предстает перед читателями как аналитик казахского духо-
устройства (термин Г. Бельгера) и как создатель своих кон-
цептуальных  парадигм  современного  романа  –  крупного 
национального  эпического  жанра,  обнажающего  широкий 
спектр мировоззренческой позиции писателей. В романной 
концепции  Ш.Р.  Елеукенова  метаобраз  современного  каза-
ха аккумулирован, прежде всего, вокруг структуры романа, 
представляя некую его ось-стержень, что обстоятельно рас-
крывает  художественные  черты  данного  культурно-эстети-
ческого  феномена.  Подобная  характеристика  чрезвычайно 
важна для ученого, поскольку она обусловлена наполнением 
казахского бытия особым смыслом, формой существования 
или  сосуществования  человека  и  сообществ,  свидетель-
ством динамики единичного и особенного в системе много-
образия и т.д. Поэтому концепция художественной эстетики 
Ш.Р. Елеукенова, вытекаюшая из форм крупных эпических 
жанров  казахской  литературы  и  предстающая  как  нацио-
нальная форма бытия, прежде всего, призвана служить де-
терминацией дискретных отношений между внутренним и 
внешним миром (характеристикой существенных различий 
между «Я» и миром), литературными направлениями, сти-
лями, формальными и содержательными свойствами произ-
ведений и т.д. 
 Такова казахская, по мнению исследователя, эпоха совре-

25
Әдебиеттану
менного романа. Анализируя теоретические установки Ш.Р. 
Елеукенова, можно приблизиться к раскрытию тайны казах-
ского мира – его недоступной нашему пониманию глубины 
и завершенности, а также обозначить его таинственность  и 
непреодолимую чуждость казахскому человеку, живущему в 
своем, для других загадочном, мире. Ему известны ответы и 
решения на многие вопросы, которые  отличаются парадок-
сальностью для рецепции со стороны. Речь идет о целост-
ном неделимом казахском мире. Кажется, тут  смешивается 
все:  философия  с  историей,  история  с  эстетикой,  а  нацио-
нальный менталитет – с метафизикой, привязывая их формы 
к нашей действительности. Однако именно в этих пределах, 
как нам думается, заключен по необходимости завершенный 
художественный  мир,  в  пределах  которого  сильно  ощуща-
ется  дыхание  неведомых  таинственных  сил  и  образов,  ко-
торым  суждено  наполнить  казахское  бытие  нравственным 
смыслом и особенным эстетическим содержанием.
По  мнению  Ш.  Елеукенова,  казахские  романисты  стре-
мятся  создать  более  сильное  впечатление  объективной  ре-
альности изображаемых событий. Чтобы добиться больше-
го реализма, они заставляют своих героев вступать в диалог 
так, как бы сам писатель  говорил об исторической действи-
тельности.
С этой точки зрения прав В. Дебелиус, который отмечал, 
что «роман – это история, рассказываемая или самим авто-
ром или же одним или несколькими его героями» [1, с.123]. 
Роман  же,  по  Ш.  Елеукенову,  –  это  нравственная  история 
самого  народа,  который  переживает  на  обозначенном  эта-
пе  коллективное  умственное  напряжение,  а  также  сильное  
внешнее и внутреннее воздействие, которые попутно приво-
дят к сильному развитию национальной психологии и остро-
му  эмоциональному  восприятию  ситуации.  Ш.  Елеукенов 
считает, что современный казахский роман честно и откры-
то делясь читателями со своими мыслями, размышлениями 

26
Әдебиеттану
о времени, об окружающей действительности, об эволюции 
национального  мировосприятия  и  так  далее,  продолжает 
формировать  единое  общенациональное  художественное 
сознание,    ищет  универсальную  формулу  национального 
бытия  и  человеческой  души,  искренне  предлагает  образец 
справедливого  мироздания  и    общественного  управления. 
Таким образом, Ш. Елеукенов уверен, что современный ка-
захский роман, по сути, представляет уникальный интеллек-
туальный эстетический феномен, в основе которого лежит 
глубокий общечеловеческий гуманизм и просветительский 
дух.
Изучая художественную форму произведений Гете и не-
мецких романтиков, О. Вальцер приходит к выводу, что не-
мецкому  эпическому  романтизму  «свойственны  формаль-
ные задания искусства барокко» [2, с.71]. Это придает форме 
произведений некоторую тяжеловесность, что обусловлено 
глубоким    внутренним  напряжением  произведения.  Форма 
современного    казахского  романа    также  тяжеловесна.  Но, 
однако,  его  внутреннее  напряжение  достигается  благодаря  
полноценному  осмыслению  мотивов  национального  фоль-
клора, с одной стороны, принципа народности – с другой.  
Анализируя  свободолюбивые  мотивы  казахского  романа 
1970-1980 годов, Ш. Елеукенов  считает, что фольклор как 
способ обойти цензуру казахским писателям позволил прав-
диво  передать  духовные  поиски  и  национальные  стремле-
ния.  Ученый  убежден,  что  мифо-фольклорный  контекст 
современного казахского романа связан  с исследованиями  
казахских  литературоведов-фольклористов  в  советский  пе-
риод.  Действительно, углубляющийся интерес современно-
го казахского литературоведения не мог не оказать влияния 
на творческие поиски национальных писателей. Рассматри-
вая богатые возможности фольклора как основы националь-
ной культуры, казахские прозаики были убеждены, что сте-
пень проявления национальной идентичности и свободного 

27
Әдебиеттану
независимого характера зависела, естественно, от  степени 
сопряженности  с  этими  качествами.  Традиции  фольклора 
и мифологизма, как приема казахской современной прозы,  
имеют  доминирующее  художественно-эстетическое  значе-
ние в литературном наследии национальных писателей   в 
советское время.
Другой, не менее важной проблемой проявления нацио-
нального самостоятельного духа и свободы в современном 
казахском  романе  является  метаобраз  самого  народа,  соз-
данный благодаря реализации принципа народности. Всем 
известно, что данный принцип в советской литературе была 
основополагающим. Перед казахскими писателями, по мне-
нию Ш. Елеукенова, самой сложной задачей всегда являлось 
сохранение  научно-объективной  оценки  исторического  со-
держания  воспроизводимой  эпохи,  данное  ими  в  первона-
чальном варианте. Советская цензура не позволяла выйти за 
рамки существующей идеологии. Но для казахских романи-
стов, по убеждению исследователя, народность выражалась 
во всепроникающем фольклоризме,  во взаимодействии  тра-
гического и комического, драматического и гармоничного в 
общественной  жизни  казахского  народа,  что    обусловлено  
отражением многообразия идейно-эстетических проявлений 
самой  изображаемой  эпохи.  Единое  эстетическое  выраже-
ние  народных идеалов казахские писатели также связывали 
с национальной борьбой за свое самоутверждение, несмотря 
на  то,  что  в  его  основе  в  большей  степени  лежали  все  же 
трагические  события.  Отсутствие  борьбы    против    разры-
ва этноса, внутреннего единства, побуждаемого извне, для 
казахского  национального  самосознания  считалось  усло-
вием возникновения общественного хаоса. По мнению Ш. 
Елекенова, народными идеалами в современных казахских 
романах выступают ход исторической борьбы казахского на-
рода за самостоятельное и независимое существование. Не-
примиримость с национальным неравенством и унижением 

28
Әдебиеттану
являлись главным критерием народной этики.
Художественная  сила  этих  национальных  идей,  по  ана-
лизу ученого, ярко проявляется в романе-трилогии Илияса 
Есенберлина «Көшпенделер», в романах  Ануара Алимжано-
ва «Жаушы», «Елім-ай», Абиша Кекилбаева «Үркер», «Елең-
алаң»,  Мухтара Магауина «Аласапыран» и т.д. Вышеназван-
ные романы не могли не вызывать раздражение  у советских 
идеологов, и поэтому были  восприняты как произведения, 
формирующие национально-рассовые предрасудки и мифы, 
оживляющие  и  подогревающие  национализм  [3,  с.294].  В 
самом деле в этих романах были подняты проблемы само-
сохранения  народа.  Все  персонажи    группируются  вокруг 
данного судьбоносного вопроса. Тут также обнаруживается 
связь современного казахского романа с фольклором. 
Исследователь  древних  мифов  и  легенд  Е.Д.  Мелетин-
ский писал, что «эстетика богатырства, народная в своей ос-
нове, включает восхищение исключительной силой богаты-
ря и цельностью, и несгибаемостью его характера. Вместе 
с тем она содержит осуждение богатырства, переходящего 
в дерзость и самохвальство, в жажду личной славы, лично-
го господства» [4, с.351]. Такова, например, природа героев 
и их действий в романе «Кочевники» Илияса Есенберлина. 
К  такому  выводу  мы  приходим  после  изучения  концепту-
альных подходов Ш. Елеукенова к национальному роману. 
Анализируя действие  и речь казахских батыров, в частно-
сти, Абилхайыр хана, Жанибека, Керея, Абылай хана, Бухар 
жырау, исследователь отмечает, что идея самосохранения и 
сосуществования  вдохновляла  писателя  на  создание  целой 
галерии художественных образов-героев, воспевающих (не-
смотря на то, что они носят трагический или драматический 
характер),  как    в  фольклорных  традициях,    мощь  и  силу 
степного народа. 
Как  известно,  Илияс  Есенберлин  –  один  известнейших 
казахских  художников,  основой  творчества  которого  явля-

29
Әдебиеттану
лись  исторические  и  народные  темы.  Он  создавал  собира-
тельный образ казахских батыров, которые  наделены, как 
в героическом эпосе, неисчерпаемой силой, уверенностью, 
целеустремленностью.  Все  они,  несмотря  на  ошибки  в  их 
действиях, очень смелы и сильны. Улавливая тонкую грань 
фольклорных  мотивов  в  современных  казахских  романах, 
Ш.  Елеукенов  подчеркивает,  что  они  важны  как  примеры 
яркого  проявления  нового  героического  архетипа,  актуаль-
ного в новых исторических условиях. По его мнению, значе-
ние  национального героя передается автором романа через 
панорамное  изображение    исторических  событий,  которые 
опять-таки связаны с традицией героических эпосов. При-
мером  также  служит  использование  исторических  песен  в 
структуре казахских романов, которые усиливают героиче-
ский образ казахских батыров. 
Таким  образом,  концепция  современного  казахского  ро-
мана Ш. Елеукенова базируется на представлении о единых 
мировоззренческих  основах  национального  фольклора  и 
исторической прозы, и, безусловно, имеет большое истори-
ко-литературное значение.
                                  Литература:
1.  Дибелиус В. Морфология романа // Проблемы лите-
ратурной  формы:  Пер.  с  нем.  /  Общ.  ред.  и  предисл.  В.М. 
Жирмунского. – М.: Комкнига, 2007. – 240 с.
2.  Вальцель  О.  Сущность  поэтического  произведения 
// Проблемы литературной формы: Пер. с нем. / Общ.ред. и 
предисл. В.М. Жирмунского. – М.: Комкнига, 2007. – 240 с.
3.  ХХ  ғасыр  әдебиетіндегі  тәуелсіздік  идеясының 
көркем  шешімі:  Ұжымдық  монография.  –  Алматы:  Арда, 
2011.  – 608 б.
4.  Мелетинский  Е.М.  Происхождение  героического 
эпоса. – М.: «Восточная литература» РАН, 2004. 

30
Әдебиеттану
                                                                        С.Қорабай

жүктеу/скачать 0,99 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: