Методические рекомендации по формированию первоначальных навыков экологической культуры детей дошкольного возраста нҧр-Сҧлтан 2021
жүктеу/скачать 1,35 Mb. Pdf көрінісі
|
экология м ж д
| «Энергия»
Бҥгінгі кҥні адамзаттың алдында тҧрған маңызды міндет - энергия ресурстары ешқашан сарқылмайды және олар шексіз деген ойды адамның санасынан арылту, экономикалық шығындарды болдырмау ҥшін әр адамды жеке жауапкершілікке ҥйрету. Бала ересектердің жарыққа, жылуға, суға деген ҧқыпты қарым - қатынасының ҥлгісін кӛруі тиіс, сонда осы арқылы ол кҥн сайын энергия мен ресурстарды ҥнемдеу туралы тҥсініктерді меңгереді. Энергия – бҧл әртҥрлі қҧбылыстарды тудыратын қуат кӛзі. Энергияны кӛру мҥмкін емес, бірақ оның қалай жҧмыс істейтіні белгілі. Энергия арқылы кӛліктер жҥреді, ҧшақтар ҧшады, шамдар жанады, от қызады. Электр энергиясы ойыншықты қозғалысқа келтіреді. Азық-тҥлік энергиясы қоректік заттар арқылы адамға беріледі, ал ағын судың энергиясы электр энергиясына, электр энергиясы шамның жарық шығаратын энергиясына айналады. Ғалымдар энергияны ҥздіксіз пайдалану қандай да бір қозғалысқа, әрекетке, ӛзгеріске әкелетінін байқаған, ҧзақ зерттеулерден кейін олар энергияның сақталу заңын ашты және «Энергия пайда болады, ол із-тҥссіз жоғалып кетпейді, бірақ ол ӛзгеріп, бір тҥрден басқа тҥрге ауыса алады» деген тҧжырым жасады. Энергия бір тҥрден басқа тҥрге ауысқанда ол міндетті тҥрде жылуға айналады да, ол жан-жаққа таралады. Адам кҥн энергиясын тҧрғын ҥйлерді жылыту ҥшін, отынды кӛлікті от алдырту және басқа да кӛптеген қажеттіліктер ҥшін пайдаланады. Сондықтан энергияны ҥнемді пайдалану қажет немесе оларды пайдаланудың балама кӛздерін табу керек. 9 Ауа Ауа - адамдардың тіршілік ету ортасының маңызды қҧрамдас бӛлігі. Бҧл жер бетіндегі тіршіліктің, оның ішінде адам ӛмірінің негізі. Атмосфера зиянды ғарыш сәулелерінен қорғану қызметін атқарады, аймақтың және жалпы ғаламшардың климатын анықтайды, адамдардың денсаулығына, олардың еңбекке деген қабілеттілігіне, ӛсімдіктер мен жануарлар әлемінің тіршілік ету белсенділігіне әсер етеді. Атмосфералық ауа геологиялық, экологиялық, термореттеушілік, қорғаныс, энергия ресурстары, шаруашылық және басқа да функцияларды атқарады. Ол тікелей немесе жанама тҥрде ӛндіріс ҥшін қажетті болып табылады. Ауаның ластануы, яғни шаңға, пайдаланылған газдарға немесе иісті заттарға байланысты оның табиғи қҧрамының ӛзгеруі, ластану тҥріне, қоспалардың концентрациясына және олардың әсер ету мерзіміне байланысты адамдардың ӛмірі мен денсаулығына әсерін тигізіп, қоршаған ортаға зиян келтіруі мҥмкін. Атмосфераның химиялық заттармен ластануының негізгі кӛздері ӛнеркәсіп және кӛлік болып табылады. Жел тҥріндегі ауа жойқын кҥш ретінде әсер етеді: қҧм мен топырақты шашады, ормандардағы ағаштарды қҧлатады, ӛртті таратады, шаңды дауылдарды кӛтереді және т. б. Адамдар қоршаған ортаны ластайды. Соның салдарынан табиғатқа мынадай зиян келтіріледі: жер бетіндегі климаттың ӛзгеруі; ғаламшардың озон қабатының бҧзылуы; тҧщы судың жетіспеуі; топырақтың сарқылуы; биологиялық әртҥрліліктің тӛмендеуі; тыныс алу жолдары ауруларының кӛбеюі. Мектепке дейінгі ҧйымда бала алғаш рет ауаның қасиеттерімен танысады, оның адам ӛмірі ҥшін маңызын біледі. Ортаңғы топтан бастап ӛлі табиғат объектілерімен танысу бойынша зерттеу эксперименттерін жҥргізу ҧсынылады. Әртҥрлі жобалар барысында әрбір тәрбиеленуші қорытынды жасауға, проблемалық жағдаяттарды табуға және шешуге, зерттеу әрекетінің нәтижесінде алынған сҧрақтарға ӛз бетінше жауап табуға ҥйренеді. Мысалы, ересек топта «Қоршаған ортадағы ауа» жобасын жҥргізу балалардың ауа, оның қасиеттері, онымен жасалатын әрекеттер туралы білімі мен тҥсініктерін, сӛздік қорын байытуға, ізденістік әрекетін, зейінін, ойлауын, сӛйлеуін дамытуға, қоршаған ортаға қызығушылығын оятуға және оған қамқорлық жасауға мҥмкіндік береді. Су Су-сҧйық зат, ол қҧйылады, тӛгіледі, ағады. Егер ғарыштан жерге қарайтын болсақ, ғаламшардың ауқымды бӛлігін теңіздер, мҧхиттар, ӛзендер мен кӛлдер алып жатқанын кӛруге болады. Алайда, жер ғаламшарында жыл сайын ӛзендер саяздануда, зауыттар ӛнеркәсіп қалдықтарын су қоймаларына тӛгуде, адамдар қоқысты су 10 қоймаларының жанына тастауды әдетке айналдырған. Осының бәрі топырақ пен суды ластайды, соның салдарынан экология бҧзылып, адамдардың денсаулығы нашарлайды. Қазақстан аумағында су ресурстарының жетіспеушілігі жаһандық мәселелердің бірі болып саналады. Су ресурстарын дҧрыс бӛлмеу және пайдаланбау тҧщы су кӛздерінің сарқылуына әкелді. Қауіпсіз ішуге жарамды таза су азайып келеді. Судың жетіспеушілігінен тіршілік иелерінің ӛмір сҥру қалпы бҧзылады. Ӛсімдіктерге су қҧйылмаса солып қалады және тіршілігін жоюы мҥмкін, жануарлар да сусыз тіршілік ете алмайды, мысалы, адам тамақсыз бір айдан артық ӛмір сҥре алады, ал сусыз бірнеше кҥн ғана ӛмір сҥре алады. Су адамға не ҥшін қажет? Ол ішу, тамақ дайындау, жуыну, шомылу және т.б. ҥшін қажет. Сондықтан кӛптеген елді мекендер ежелден тҧрғын ҥйлерін су қоймаларының жағасына салған. Су - жануарлар ҥшін табиғи мекен болып табылады. Әртҥрлі тіршілік иелері мҧхиттарды, теңіздерді, ӛзендер мен кӛлдерді, тоғандарды мекендейді. Су - ӛсімдіктердің тіршілігі ҥшін қажетті болып табылады. Ол ӛсімдікті сыртқы ортамен байланыстырушы қҧрал ретінде қызмет атқарады, ӛйткені суда қажетті минералды тҧздар ериді, олар ӛсімдікке тамырлары арқылы нәр беріп, қоректенуін қамтамасыз етеді. Ӛсімдіктің қҧрамындағы судың кӛмегімен жапырақтарда пайда болған органикалық заттар және тамырлар арқылы сіңірілетін минералды заттар қозғалысқа келеді. Мектепке дейінгі жаста балалар судың қасиеттерімен танысады, оларға тірі ағзалар ҥшін судың маңызы тҥсіндіріледі. жүктеу/скачать 1,35 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|